پارک ملی دریایی نای‌بند: نخستین و تنها پارک ملی دریایی ایران

سفر به آخرین بهشت بکر خلیج فارس: پارک ملی نای‌بند

پارک ملی دریایی نای‌بند 

پارک ملی دریایی نای‌بند (که گاهی نایبند یا بوستان ملی نای‌بند نامیده می‌شود) جواهری منحصربه‌فرد در سواحل خلیج فارس است. این پارک به‌عنوان اولین و تاکنون تنها پارک ملی دریایی ایران، با ترکیب شگفت‌انگیزی از اکوسیستم‌های خشکی و دریایی، یکی از غنی‌ترین مناطق حفاظت‌شده کشور به شمار می‌رود. این منطقه با مساحتی بالغ بر 49٬815 هکتار (حدود 22٬500 هکتار خشکی و 27٬315 هکتار پهنه دریایی)، در مرز استان‌های بوشهر و هرمزگان قرار دارد و به دلیل تنوع زیستی بالا، زیستگاه‌های مرجانی، جنگل‌های حرا و حضور گونه‌های نادر، اهمیت جهانی دارد.

تاریخچه حفاظت

تاریخ حفاظت از نای‌بند به دهه 1350 برمی‌گردد. بخش خشکی آن از سال 1357 به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده شناسایی شد. در سال 1375، خلیج نای‌بند و بخشی از دماغه آن با مساحت حدود 19٬500 هکتار به‌طور رسمی به فهرست مناطق حفاظت‌شده ایران اضافه گردید. سرانجام در سال 1383 (2004 میلادی)، این منطقه همراه با پهنه‌های دریایی مجاور به‌عنوان اولین پارک ملی دریایی ایران به ثبت رسید و تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت.

این پارک در رده‌بندی IUCN در دسته II (پارک ملی) قرار دارد و یکی از معدود مناطقی است که همزمان اکوسیستم ساحلی، کوهستانی و دریایی را در خود جای داده.

موقعیت جغرافیایی و دسترسی

پارک ملی دریایی نای‌بند در جنوب شرقی استان بوشهر (شهرستان عسلویه) و جنوب غربی استان هرمزگان (شهرستان پارسیان، بخش کوشکنار) واقع شده است. مختصات تقریبی مرکز آن: 27°25′ شمالی و 52°35′ شرقی.

فاصله تا عسلویه → حدود 35 کیلومتر

فاصله تا بندرعباس → حدود 200 کیلومتر

فاصله تا بوشهر → حدود 320 کیلومتر

دسترسی اصلی از جاده عسلویه–نخل تقی–روستای هاله است. بخش‌هایی از مسیر خاکی است و بهتر است با خودروهای کمک‌دار سفر کنید. نزدیک‌ترین روستاها: هاله، بیدخون، زبار و بساتین.

ویژگی‌های طبیعی و زمین‌شناسی

نای‌بند نقطه اتصال رشته‌کوه‌های زاگرس به خلیج فارس است و دماغه‌ای مرتفع با صخره‌های آهکی است که چشم‌اندازی خیره‌کننده ایجاد کرده. مهم‌ترین ویژگی‌ها:

جنگل‌های تنومند حرا (بزرگ‌ترین جنگل حرای استان بوشهر پس از نخیلو)

سواحل ماسه‌ای و صخره‌ای طولانی

خورهای متعدد و آبگیرهای جزر و مدی

علف‌زارهای دریایی وسیع

صخره‌های مرجانی

درختان کهنسال انجیر معابد (لور)

دره‌های عمیق، دشت‌های مشجر و ارتفاعات صخره‌ای

این ترکیب باعث شده نای‌بند به «خلیج گیاهان و جانوران» معروف شود.

تنوع زیستی استثنایی

نای‌بند یکی از غنی‌ترین اکوسیستم‌های ساحلی خلیج فارس است.

پوشش گیاهی 

جنگل‌های حرا (Avicennia marina) با ریشه‌های هوایی نفس‌گیر

درختان گز، کهور ایرانی، کنار، استبرق، انجیر معابد، انار شیطان، قیچ، صبر زرد

گیاهان شورزیست مانند علف‌شور، شصت‌عروسان، خارشتر

علف‌های دریایی و جلبک‌های گسترده که بستر تغذیه بسیاری از آبزیان هستند

جانوران خشکی 

جبیر (غزال ایرانی یا آهوی کویری) → گونه شاخص و موفق‌ترین پروژه احیای جمعیت در ایران (در سال‌های اخیر چندین رأس از سایت‌های تکثیر به طبیعت رهاسازی شده)

قوچ و میش، کل و بز وحشی

پلنگ ایرانی (نادر، اما گزارش‌شده)

گرگ، شغال، روباه معمولی، خرگوش، گربه شنی

زیستمندان دریایی و ساحلی 

لاک‌پشت‌های دریایی پوزه‌عقابی (Eretmochelys imbricata – در خطر انقراض بحرانی) و لاک‌پشت سبز (Chelonia mydas)

دلفین گوژپشت و معمولی

انواع خرچنگ‌ها، ستاره دریایی، خیار دریایی

مرجان‌های سخت و نرم

ماهیانواع ماهیان خوراک مرجان و علف دریایی

در بهار 1404 (2025 میلادی)، دومین مورد تخم‌گذاری لاک‌پشت زیتونی (Olive Ridley) پس از 12 سال در سواحل نای‌بند ثبت شد که نشان‌دهنده بهبود نسبی کیفیت زیستگاه است.

tasnimnews.comعملیات تخم‌گذاری لاک‌پشت دریایی پوزه عقابی در مناطق نایبند و …

پرندگان

بیش از 150 گونه پرنده ثبت شده، از جمله:

فلامینگو

حواصیل

کاکایی

انواع گیلان‌شاه

عقاب دشتی

عقاب شاهی

پرندگان مهاجر زمستان‌گذران مانند پلیکان، باکلان و انواع اردک

این منطقه به‌ویژه در زمستان بهشت پرنده‌نگری است.

اهمیت اکولوژیکی و علمی

نای‌بند یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های تخم‌گذاری لاک‌پشت‌های پوزه‌عقابی در کل خلیج فارس است. جنگل‌های حرا نقش کلیدی در تصفیه آب، جلوگیری از فرسایش ساحلی و ذخیره کربن دارند. علف‌زارهای دریایی آن نیز از مهم‌ترین تولیدکنندگان اکسیژن دریایی هستند. این پارک به‌عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره پیشنهادی یونسکو شناخته می‌شود و دارای ارزش زمین‌شناسی (صخره‌های فسیلی) و باستان‌شناسی (بندر تاریخی صید مروارید در دوره آل‌بویه) است.

تهدیدها و چالش‌های پیش‌رو

پارک نای‌بند در محاصره شدید صنایع انرژی قرار دارد:

شمال غربی → مجاورت مستقیم با تأسیسات پتروشیمی پارس جنوبی و عسلویه

آلودگی‌های نفتی و گازی، پساب‌های صنعتی، فلزات سنگین و لجن قرمز

مرگ و میر گسترده جنگل‌های حرا در سال‌های اخیر (مطالعات 2024–2025 نشان‌دهنده مرگ سریع مانگروها به دلیل ترکیبی از تغییرات اقلیمی و آلودگی است)

گونه‌های مهاجم مانند کهور پاکستانی

پروژه‌های گردشگری غیراصولی (هتل‌سازی، جاده‌کشی) که بارها با اعتراض فعالان محیط زیست مواجه شده

توسعه صنایع جدید (آلومینیوم، فولاد) در بخش شرقی (کوشکنار)

با وجود این تهدیدها، تلاش‌های حفاظتی محیط‌بانان، جوامع محلی و شرکت‌هایی مانند مبین انرژی خلیج فارس (حفاظت از لاک‌پشت‌ها و احیای جبیر موفق بوده. 

گردشگری و بازدید

نای‌بند بهشت عکاسان طبیعت، پرنده‌نگران و علاقه‌مندان به اکوتوریسم است.

جاذبه‌های اصلی: 

قایق‌سواری در جنگل‌های حرا

غواصی و اسنورکلینگ در آب‌های زلال

پیاده‌روی در سواحل و دماغه

کمپینگ شبانه و رصد ستارگان (آلودگی نوری کم)

مشاهده تخم‌گذاری لاک‌پشت‌ها (بهار)

بهترین زمان بازدید: آبان تا فروردین (هوای معتدل)

سوالات متداول درباره پارک ملی دریایی نای‌بند

1. پارک ملی دریایی نای‌بند کجاست؟

پارک ملی دریایی نای‌بند در جنوب شرقی استان بوشهر (شهرستان عسلویه) و جنوب غربی استان هرمزگان (شهرستان پارسیان، بخش کوشکنار) واقع شده است. این پارک در سواحل خلیج فارس و حدود 320 کیلومتری جنوب شرقی بندر بوشهر قرار دارد.

2.پارک ملی دریایی نای‌بند کی تأسیس شد؟

بخش خشکی این پارک از سال 1357 به عنوان منطقه حفاظت‌شده شناسایی شد. در سال 1375 به عنوان منطقه حفاظت‌شده رسمی ثبت گردید و در سال 1383 به عنوان اولین پارک ملی دریایی ایران اعلام شد.

3.مساحت پارک ملی دریایی نای‌بند چقدر است؟

مساحت کل پارک حدود 49٬815 هکتار است که شامل 22٬500 هکتار خشکی و 27٬315 هکتار پهنه دریایی می‌شود.

4.چه حیواناتی در پارک ملی دریایی نای‌بند زندگی می‌کنند؟

این پارک میزبان گونه‌های متنوعی مانند جبیر (غزال ایرانی)، قوچ و میش، کل و بز وحشی، پلنگ، لاک‌پشت‌های دریایی پوزه‌عقابی و سبز، دلفین‌ها و بیش از 150 گونه پرنده از جمله فلامینگو و حواصیل است.

5.بهترین زمان بازدید از پارک ملی دریایی نای‌بند کی است؟

بهترین زمان بازدید از آبان تا فروردین است، زمانی که هوا معتدل و مناسب برای فعالیت‌های گردشگری مانند قایق‌سواری در جنگل‌های حرا و پرنده‌نگری است.

نتیجه‌گیری

پارک ملی دریایی نای‌بند با وجود همه تهدیدها، هنوز یکی از بکرترین و غنی‌ترین نقاط طبیعی ایران است. این پارک نماد مبارزه طبیعت با توسعه صنعتی است؛ جایی که هر سال لاک‌پشتی تخم می‌گذارد، جبیری می‌دود و حرایی سر از آب بیرون می‌آورد یعنی هنوز امید هست. حفاظت از نای‌بند فقط حفاظت از یک پارک نیست، حفاظت از آخرین نفس‌های پاک خلیج فارس است.

اگر قصد سفر دارید، لطفاً مسئولانه سفر کنید تا این میراث برای نسل‌های بعدی باقی بماند.

 گرد آوری:بخش گردشگری موزستان