ابلیس؛ فرشته ای طغیان گر یا جنی سرکش؟ حقیقت ماجرا چیست؟

از کجا بدانیم شیطان جن است یا فرشته ؟

آیا ابلیس فرشته است یا جن ؟

در مباحث دینی و اسلامی، ابلیس به عنوان موجودی معرفی می شود که در برابر فرمان الهی به سجده بر آدم (ع) سرپیچی کرد و به خاطر این سرپیچی، از درگاه خداوند رانده شد. سؤال اینکه آیا ابلیس فرشته بوده یا جن، از موضوعات مهم و مورد بحث در متون دینی است. در قرآن و دیگر منابع اسلامی، اطلاعاتی وجود دارد که به درک بهتر این موضوع کمک می کند. در ادامه به بررسی این موضوع از منظر قرآن و تفسیرهای اسلامی می پردازیم.

از امام صادق (علیه السلام) پرسیدند که آیا ابلیس از ملایکه است یا جزء سایر موجودات آسمانی است؟ فرمودند: نه از ملایکه است و نه از سایر موجودات آسمانی؛ بلکه او جن است؛ ولی همراه ملایک بوده است. ملایکه نیز گمان می‏ کردند او از جنس آنهاست، ولی خداوند متعال می ‏دانست که چنین نیست. این جریان ادامه یافت تا در جریان سجده بر آدم، راز پنهان ابلیس آشکار گشت.

ابلیس هم از نوع جنیان است. موجوداتی که شاید برای انسان ها غیر طبیعی باشند، اما وجود دارند و موجودیتشان نه خرافات است و نه داستان و افسانه.

 خداوند متعال آفریننده فرشتگان، جنیان و انسان ها بوده و ما انسان ها از بین همه موجودات افتخارمان این است که عزیز دردانه و اشرف مخلوقات خداوند هستیم.

1. ابلیس از نظر قرآن

در قرآن کریم، مشخصاً ابلیس به عنوان یک جن معرفی می شود. در آیه ی 50 از سوره ی کهف آمده است:

«وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِکَهِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ کَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ…»

(و هنگامی که به فرشتگان گفتیم برای آدم سجده کنید، همه سجده کردند جز ابلیس که از جن بود و از فرمان پروردگارش بیرون رفت.)

این آیه صراحتاً بیان می کند که ابلیس از جن ها بوده و برخلاف فرشتگان که موجوداتی معصوم و مطیع محض هستند، او از فرمان الهی سرپیچی کرده است.

2. تفاوت های فرشته و جن در قرآن و حدیث

برای درک بهتر، لازم است ویژگی های فرشتگان و جن ها را بررسی کنیم:

فرشتگان: طبق آیات قرآن، فرشتگان موجوداتی نورانی، مطیع محض و بدون اختیار گناه هستند. آن ها تنها دستورات خداوند را اجرا می کنند و در وجود آن ها تمایلات نفسانی یا اراده ی نافرمانی نیست. در سوره ی تحریم، آیه ی 6، به این ویژگی اشاره شده است:

«…لَا یَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَیَفْعَلُونَ مَا یُؤْمَرُونَ.»

(خدا را در آنچه به آنان امر کرده نافرمانی نمی کنند و آنچه دستور داده شده انجام می دهند.)

جن ها: جن ها موجوداتی با اراده و اختیار هستند که مانند انسان ها قابلیت هدایت یا گمراهی دارند. از جمله ویژگی های جن ها می توان به داشتن توانایی گناه و انتخاب نافرمانی یا اطاعت اشاره کرد. جن ها از آتش آفریده شده اند، همان گونه که در سوره ی رحمان، آیه ی 15 آمده است:

«وَخَلَقَ الْجَانَّ مِن مَّارِجٍ مِّن نَّارٍ.»

(و جن را از شعله های آتش آفرید.)

3. داستان نافرمانی ابلیس و رانده شدن از بهشت

بر اساس آیات قرآن، زمانی که خداوند به فرشتگان و ابلیس امر کرد که به آدم سجده کنند، ابلیس از انجام این فرمان سر باز زد و دلیل این نافرمانی را برتری آفرینش خود از آتش نسبت به خاک (عنصر آفرینش انسان) دانست. این خودبینی و حسادت، عامل اصلی رانده شدن او از بهشت و مغضوب خدا شدن بود. در سوره ی ص، آیه های 74 تا 76 آمده است:

«إِلَّا إِبْلِیسَ اسْتَکْبَرَ وَکَانَ مِنَ الْکَافِرِینَ.»

(به جز ابلیس که تکبر ورزید و از کافران شد.)

«قَالَ مَا مَنَعَکَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِیَدَیَّ أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنتَ مِنَ الْعَالِینَ.»

(فرمود: چه چیزی تو را از سجده کردن بر آنچه با دست های خود آفریدم باز داشت؟ آیا تکبر ورزیدی یا از برتران بودی؟)

این آیات نشان می دهد که سرپیچی ابلیس به دلیل تکبر و خودبینی او بوده و برخلاف فرشتگان که اهل عصیان و گناه نیستند، ابلیس به عنوان موجودی با اراده ی انتخاب، به نافرمانی روی آورد.

4. دلیل حضور ابلیس در میان فرشتگان

یکی از سؤالاتی که مطرح می شود این است که چرا ابلیس، که از جنس جن است، در میان فرشتگان حضور داشت. مفسران اسلامی در این مورد نظراتی دارند:

رابطه ی نزدیک به فرشتگان: برخی از مفسران معتقدند که ابلیس به دلیل عبادت فراوان و مقام بالایی که به دست آورده بود، اجازه یافت که در میان فرشتگان حضور داشته باشد و به آن ها نزدیک شود.

آزمایش الهی: خداوند ابلیس را به عنوان آزمونی برای انسان ها و فرشتگان قرار داد تا با سرپیچی او، مفهوم اختیار و عواقب نافرمانی روشن شود.

نتیجه نهایی :

با توجه به آیات قرآن و تفسیرهای اسلامی، می توان نتیجه گرفت که ابلیس جن بوده و نه فرشته. او به دلیل داشتن اراده و اختیار و نیز عنصر آتشین وجودی خود، از جنس فرشتگان متمایز است. فرشتگان موجوداتی نورانی، معصوم و بدون اختیار برای نافرمانی هستند، در حالی که جن ها مانند انسان ها می توانند راه هدایت یا گمراهی را انتخاب کنند.

گردآوری: بخش مذهبی موزستان