استرداد چک چیست؟ آشنایی با حقوق شما در فرآیند بازپس‌گیری چک
راهنمای کامل استرداد چک و نکات قانونی مهم آن
چک یکی از مهم‌ترین اسناد تجاری است که در معاملات مالی بین اشخاص حقیقی و حقوقی مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این حال، در برخی موارد ممکن است صادرکننده چک به دلایل مختلفی از جمله انجام تعهد، فسخ قرارداد، یا توافقات خاص، خواهان بازپس‌گیری لاشه چک از دارنده آن باشد. در چنین شرایطی، طرح دعوای استرداد چک مطرح می‌شود. در این مقاله، به بررسی مفهوم استرداد چک، شرایط، مدارک مورد نیاز، فرآیند حقوقی و نکات مهم مربوط به آن می‌پردازیم.
تعریف استرداد چک
استرداد چک به معنای مطالبه و بازپس‌گیری لاشه چکی است که توسط صادرکننده آن به شخص دیگری تحویل داده شده، اما بنا به دلایلی، دارنده چک از استرداد آن خودداری می‌کند. این دعوا زمانی مطرح می‌شود که چک دیگر فاقد اعتبار باشد، مثلاً مبلغ آن پرداخت شده، تعهد مرتبط با آن انجام شده، یا قرارداد مربوطه فسخ شده است.
دلایل استرداد چک
استرداد لاشه چک ممکن است به دلایل مختلفی انجام شود، از جمله:
انجام تعهد: اگر چک به عنوان تضمین یک قرارداد صادر شده باشد و تعهد مربوطه اجرا شده باشد، دارنده چک موظف به استرداد آن است.
پرداخت وجه چک: در صورتی که صادرکننده مبلغ چک را از طریق دیگری پرداخت کرده باشد، می‌تواند استرداد چک را درخواست کند.
ابطال یا فسخ قرارداد: اگر چک به عنوان ضمانت یک قرارداد صادر شده و قرارداد فسخ یا باطل شده باشد، چک باید بازگردانده شود.
سرقت، مفقودی یا سوءاستفاده: در مواردی که چک به صورت غیرقانونی در اختیار شخصی قرار گرفته باشد، صادرکننده می‌تواند برای استرداد آن اقدام کند.
امانی بودن چک: اگر چک به صورت امانت نزد شخصی باشد و وی از بازگرداندن آن خودداری کند، صادرکننده می‌تواند درخواست استرداد کند.
مدارک لازم برای طرح دعوای استرداد چک
برای طرح دعوای استرداد لاشه چک، ارائه مدارک زیر ضروری است:
مدارک شناسایی: کارت ملی و شناسنامه صادرکننده چک.
اظهارنامه رسمی: ارسال اظهارنامه قانونی به دارنده چک برای درخواست استرداد.
مدارک مربوط به پرداخت وجه چک: مانند فیش بانکی یا رسید پرداخت.
مدارک اثبات امانی بودن چک: شامل قراردادهای مرتبط یا شهادت شهود.
مدارک مربوط به فسخ یا ابطال قرارداد: در صورت مرتبط بودن چک با یک قرارداد خاص.
استشهادیه شهود: در صورتی که شاهدانی وجود داشته باشند که بتوانند امانی بودن چک را تأیید کنند.
مراحل قانونی استرداد چک
1. ارسال اظهارنامه
اولین گام قانونی برای استرداد چک، ارسال اظهارنامه رسمی به دارنده چک و درخواست استرداد آن است. در این اظهارنامه باید دلیل استرداد و مهلت بازگرداندن چک مشخص شود.
2. طرح دادخواست در دادگاه
در صورت عدم استرداد چک پس از ارسال اظهارنامه، صادرکننده می‌تواند از طریق دفاتر خدمات قضایی، دادخواست استرداد لاشه چک را به دادگاه حقوقی ارائه کند.
3. رسیدگی دادگاه
پس از ثبت دادخواست، دادگاه به بررسی دلایل و مدارک ارائه‌شده می‌پردازد. در صورتی که دادگاه تشخیص دهد چک باید به صادرکننده بازگردانده شود، حکم به استرداد آن صادر می‌کند.
4. اجرای حکم
پس از صدور حکم قطعی، در صورتی که دارنده چک از اجرای حکم خودداری کند، می‌توان از اجرای احکام دادگاه درخواست کرد تا چک مسترد شود.
خیانت در امانت و مجازات عدم استرداد چک
اگر چک به صورت امانی در اختیار فردی باشد و وی از بازگرداندن آن خودداری کند، این اقدام خیانت در امانت محسوب می‌شود. بر اساس ماده 674 قانون مجازات اسلامی:
«اگر اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته‌ای همچون سفته، چک، سند، قبض و مواردی از این دست به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا به منظور وکالت به شخصی داده شده و شرط شده باشد که اشیای ذکر شده مسترد یا مصرف شوند، اما فردی که آن اشیا در اختیار وی بوده آن‌ها را به ضرر مالکین یا متصرفین مصرف یا تصاحب یا تلف یا مفقود کند، اقدام وی خیانت در امانت محسوب شده و محکوم به حبس از شش ماه تا سه سال خواهد شد.»
بنابراین، در صورتی که دارنده چک بدون دلیل قانونی از استرداد آن خودداری کند، می‌توان علاوه بر دعوای حقوقی، از طریق کیفری نیز اقدام کرد.
تفاوت استرداد چک و استرداد سفته
از نظر قانونی، تفاوتی میان استرداد لاشه چک و سفته وجود ندارد. هر دو سند، اسناد تجاری محسوب می‌شوند و در صورت پرداخت وجه، انجام تعهد یا ابطال قرارداد، صادرکننده می‌تواند استرداد آن را درخواست کند.
نکات مهم در استرداد چک
حتماً قبل از طرح دعوا، اظهارنامه رسمی ارسال شود.
مدارک اثباتی مانند رسید پرداخت، قراردادها و شهادت شهود بسیار مهم هستند.
اگر دارنده چک از بازگرداندن آن خودداری کند، می‌توان از طریق کیفری نیز اقدام کرد.
مشاوره با وکیل متخصص در دعاوی تجاری و چک توصیه می‌شود.
سوالات متداول درباره استرداد چک چیست
1. استرداد چک چیست؟
استرداد چک به معنای بازپس‌گیری چک از دارنده آن است که ممکن است به دلایل مختلفی مانند پرداخت وجه چک یا امانی بودن چک صورت گیرد. در این فرآیند، صادرکننده چک از دارنده درخواست می‌کند تا لاشه چک را به او بازگرداند.
2. چگونه می‌توان دعوی استرداد چک را مطرح کرد؟
برای طرح دعوی استرداد چک، صادرکننده ابتدا باید اظهارنامه‌ای رسمی به دارنده چک ارسال کرده و درخواست بازپس‌گیری چک را مطرح کند. در صورت امتناع دارنده از استرداد چک، صادرکننده می‌تواند دادخواست حقوقی به دادگاه ارائه دهد.
3. آیا عدم استرداد چک جرم محسوب می‌شود؟
بله، در صورتی که چک به عنوان امانت یا ضمانت در اختیار شخصی قرار گرفته باشد و آن شخص از بازگرداندن چک امتناع کند، ممکن است این عمل به عنوان خیانت در امانت شناخته شود و مجازات قانونی به دنبال داشته باشد.
4. آیا می‌توان خسارت از دارنده چک مطالبه کرد؟
بله، صادرکننده چک می‌تواند علاوه بر درخواست استرداد لاشه چک، خسارت‌های ناشی از امتناع دارنده از بازگرداندن چک را نیز مطالبه کند، مشروط بر اینکه دلایل و مستندات کافی برای این مطالبه وجود داشته باشد.
5. کدام مرجع قضایی برای طرح دعوی استرداد چک صالح است؟
مرجع قضایی صالح برای طرح دعوی استرداد چک بستگی به مبلغ چک دارد. در صورتی که مبلغ چک کمتر از 20 میلیون تومان باشد، دعوی در شورای حل اختلاف مطرح می‌شود. در غیر این صورت، صادرکننده باید دادخواست خود را در دادگاه حقوقی عمومی ارائه دهد.
نتیجه‌گیری
استرداد چک یک موضوع مهم در حقوق تجارت و اسناد مالی است که در شرایط خاصی مطرح می‌شود. این دعوا معمولاً در مواقعی که چک بابت تضمین، امانت یا انجام تعهد صادر شده و شرایط استرداد آن فراهم است، مطرح می‌شود. برای موفقیت در این دعوا، ارائه مدارک مستند و طی کردن مراحل قانونی ضروری است. در نهایت، در صورت عدم همکاری دارنده چک، امکان طرح دعوای کیفری تحت عنوان خیانت در امانت نیز وجود دارد. به همین دلیل، توصیه می‌شود در چنین مواردی از وکلای متخصص بهره بگیرید تا روند استرداد چک به درستی طی شود.
گرد آوری:بخش علمی موزستان
