خانه اردکانی‌ها یا خانه دولابیان مشهد: جاذبه‌ای تاریخی با معماری سنتی ایرانی
خانه دولابیان؛ نگینی گمشده در بافت تاریخی مشهد
خانه اردکانی‌ها یا خانه دولابیان
خانه اردکانی‌ها یا خانه دولابیان یکی از آثار تاریخی و فرهنگی مهم شهر مشهد است که با معماری سنتی ایرانی و ویژگی‌های خاص خود، از جاذبه‌های گردشگری این شهر به شمار می‌آید. این خانه تاریخی که به دوران قاجار و پهلوی تعلق دارد، به عنوان یکی از نمونه‌های برجسته معماری ایرانی در مشهد شناخته می‌شود و به دلیل معماری زیبا، کاشی‌کاری‌های چشم‌نواز، و ساختار سنتی خود، توجه بسیاری از گردشگران و علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ ایران را جلب می‌کند.
موقعیت جغرافیایی و تاریخچه خانه
خانه اردکانی‌ها در شهر مشهد، واقع در استان خراسان رضوی قرار دارد. این خانه در بلوار وحدت، خیابان شهید سالاری مقدم، کوچه صفار هروی و در یک بن‌بست در نزدیکی حرم مطهر امام رضا (ع) واقع شده است. خانه اردکانی‌ها در ابتدا متعلق به حاج حسین اردکانی، یکی از تجار معروف مشهد بود. بعد از فوت وی، در سال 1353 هجری شمسی، ورثه‌اش این خانه را به خانواده دولابیان فروختند و از آن زمان به این خانه “خانه دولابیان” نیز گفته می‌شود. با وجود تغییر مالکیت، این خانه هنوز هم در بین مردم مشهد به نام خانه اردکانی شناخته می‌شود.
این خانه تاریخی در تاریخ 11 مرداد ماه 1384 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید، اما در سال 1391 از فهرست آثار ملی خارج شد.
ساختار معماری خانه اردکانی‌ها
خانه اردکانی‌ها یکی از نمونه‌های بارز معماری خانه‌های سنتی ایرانی است که به وضوح تأثیرات معماری دوره‌های قاجار و پهلوی را در خود جای داده است. این خانه از دو بخش اصلی تابستان نشین و زمستان نشین تشکیل شده که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند.
زمستان نشین: بخش زمستان نشین خانه در دوره قاجار ساخته شده است. این بخش دارای اتاق‌هایی با عرض کمتر است که به طور خاص به گونه‌ای طراحی شده‌اند که نور خورشید را به خوبی جذب کنند و فضای داخل خانه را گرم نگه دارند. اتاق‌های زمستان نشین از نظر طراحی و معماری خاص خود بسیار زیبا و منحصر به فرد هستند.
تابستان نشین: بخش تابستان نشین خانه در دوره پهلوی ساخته شده است. این بخش دارای اتاق‌هایی با عرض بیشتر است که به دلیل طراحی ویژه خود، فضای خانه را از گرمای شدید تابستانی حفظ می‌کند. همچنین در ایوان تابستان نشین سایه‌بانی قرار دارد که از ورود مستقیم نور خورشید به اتاق‌ها جلوگیری می‌کند.
ویژگی‌های خاص خانه اردکانی‌ها
خانه اردکانی‌ها دارای ویژگی‌های خاصی است که آن را از دیگر خانه‌های تاریخی و سنتی ایران متمایز می‌کند. یکی از این ویژگی‌ها، حیاط مرکزی است که در بسیاری از خانه‌های قدیمی ایرانی دیده می‌شود. این حیاط در مرکز خانه قرار دارد و به عنوان فضای ارتباطی بین بخش‌های مختلف خانه عمل می‌کند، فضایی که در آن نور طبیعی به داخل خانه می‌تابد و هوای تازه جریان دارد.
از دیگر ویژگی‌های مهم خانه اردکانی‌ها، می‌توان به شاه‌نشین اشاره کرد. این بخش از خانه به عنوان اتاق ویژه برای پذیرایی از مهمانان طراحی شده است و اغلب در آن دکوراسیون خاص و تزیینات زیبا به چشم می‌خورد. علاوه بر این، خانه دارای تنورخانه است که در آن برای پخت‌وپز از تنور استفاده می‌شده، این بخش جزو ویژگی‌های کاربردی خانه‌های سنتی ایرانی بوده است. در کنار تنورخانه، آب‌انبار نیز قرار داشته که برای ذخیره آب استفاده می‌شده، اما متاسفانه در حال حاضر آب‌انبار خانه تخریب شده است.
حوض‌خانه نیز یکی دیگر از بخش‌های جالب خانه است که به زیبایی حیاط مرکزی افزوده است و در گذشته برای تهویه هوا و گردش آب به کار می‌رفته است. از دیگر جذابیت‌های خانه اردکانی‌ها، کاشی‌کاری‌های زیبا و منحصر به فرد آن است که در بخش‌های مختلف خانه دیده می‌شود. این کاشی‌ها معمولاً به سبک قاجاریه طراحی شده‌اند و با رنگ‌های زنده و نقوش هنری خود، فضایی جذاب و چشم‌نواز ایجاد کرده‌اند.
در داخل خانه نیز تزیینات دیوارها با نقوش سنتی ایرانی به چشم می‌خورد که در کنار کاشی‌کاری‌ها، به جلب توجه و زیبایی داخلی خانه کمک می‌کند. از جمله این تزیینات می‌توان به کتیبه‌ها اشاره کرد که بر روی برخی از دیوارها نصب شده و آیات مذهبی یا اشعار فارسی بر آن‌ها نوشته شده است. این ویژگی‌ها به خوبی بیانگر هنر و معماری دوران قاجار و پهلوی است و نشان‌دهنده پیوند عمیق این خانه با فرهنگ ایرانی است.
تفاوت سبک‌های معماری در خانه اردکانی‌ها
یکی از نکات جالب در خصوص خانه اردکانی‌ها، تفاوت واضح در سبک‌های معماری بخش‌های مختلف خانه است. در حالی که بخش زمستان نشین این خانه به سبک معماری دوره قاجاریه ساخته شده است، بخش تابستان نشین آن به سبک معماری دوره پهلوی طراحی شده است. این تفاوت در طراحی باعث شده که خانه اردکانی‌ها نمایانگر دو دوره مختلف از تاریخ معماری ایران باشد.
حیات فرهنگی و مذهبی خانه اردکانی‌ها
خانه اردکانی‌ها علاوه بر اینکه یک جاذبه گردشگری است، به عنوان یک مکان فرهنگی و مذهبی نیز شناخته می‌شود. همسر آقای دولابیان، که در گذشته مالک خانه بوده، نذری کرده بود که اگر امام رضا (ع) حاجت او را برآورده کند و همسرش خانه‌ای بزرگتر خریداری کند، مراسم روضه‌های اهل بیت (ع) را در این خانه برگزار خواهد کرد. از آن زمان تاکنون، این خانه محل برگزاری مراسم سوگواری اهل بیت (ع) به ویژه در ایام محرم و صفر بوده و مردم از تمام نقاط مشهد در این مراسم‌ها شرکت می‌کنند.
سوالات متداول درباره خانه اردکانی‌ها یا خانه دولابیان
1. خانه اردکانی‌ها یا خانه دولابیان کجا واقع شده است؟
این خانه تاریخی در مشهد، استان خراسان رضوی، بلوار وحدت، خیابان شهید سالاری مقدم، کوچه صفار هروی، بن‌بست دوم، پلاک 127 واقع شده است.
2. قدمت خانه اردکانی‌ها یا خانه دولابیان به چه دوره‌ای بازمی‌گردد؟
قدمت این خانه به دوره قاجاریه و پهلوی اول بازمی‌گردد. بخش زمستان‌نشین آن در دوره قاجاریه و بخش تابستان‌نشین در دوره پهلوی ساخته شده است.
3. معماری خانه اردکانی‌ها چه ویژگی خاصی دارد؟
این خانه شامل بخش‌های زمستان‌نشین و تابستان‌نشین، حیاط مرکزی، تنورخانه، آب‌انبار و شاه‌نشین است. معماری آن به گونه‌ای طراحی شده که بخش زمستان‌نشین نور خورشید را حفظ و گرما را در فضای داخلی تأمین کند، در حالی که بخش تابستان‌نشین با سایه‌بان‌ها مانع نفوذ گرمای شدید می‌شود.
4. چرا این خانه به نام خانه دولابیان نیز شناخته می‌شود؟
این خانه ابتدا به حسین اردکانی، یکی از تجار معروف مشهد، تعلق داشت. پس از فوت وی، این ملک در سال 1353 هجری شمسی به خانواده دولابیان فروخته شد و به همین دلیل به هر دو نام شناخته می‌شود.
5. آیا مراسم خاصی در خانه اردکانی‌ها برگزار می‌شود؟
بله، طبق نذر همسر خانواده دولابیان، هر ساله مراسم سوگواری اهل بیت در این خانه برگزار می‌شود و شرکت در این مراسم برای عموم مردم آزاد است.
سخن پایانی
خانه اردکانی‌ها یا خانه دولابیان، به دلیل معماری زیبا، تاریخچه غنی و ویژگی‌های منحصر به فرد خود، یکی از جاذبه‌های گردشگری و تاریخی شهر مشهد به شمار می‌آید. این خانه، نمادی از سنت‌های معماری ایرانی و تاثیرات فرهنگی و مذهبی این منطقه است که برای هر گردشگر علاقه‌مند به تاریخ و فرهنگ ایران یک مقصد جذاب به شمار می‌آید. بازدید از این خانه تاریخی، فرصتی برای آشنایی با فرهنگ، معماری و تاریخ مشهد و ایران است.
گرد آوری:بخش گردشگری موزستان
