روزه دختر و پسر تازه به سن تکلیف رسیده و احکام آن

آشنایی با احکام روزه اولی ها

روزه دختر و پسر تازه به سن تکلیف رسیده و احکام آن

روزه، یکی از واجبات دینی در اسلام است که با رسیدن به سن تکلیف بر مسلمانان واجب می شود. برای دختران و پسرانی که تازه به سن تکلیف رسیده اند، روزه احکام و شرایط خاص خود را دارد. این مقاله به بررسی احکام و شرایط روزه برای نوجوانان تازه به سن تکلیف رسیده می پردازد.

سن تکلیف در اسلام

دختران: دختران با رسیدن به 9 سال قمری (معادل تقریباً 8 سال و 9 ماه شمسی) مکلف به انجام واجبات دینی، از جمله روزه، می شوند.

پسران: پسران با رسیدن به 15 سال قمری (معادل تقریباً 14 سال و 7 ماه شمسی) مکلف می شوند. البته نشانه های دیگری مانند رشد بدنی و علائم بلوغ نیز می توانند تعیین کننده سن تکلیف باشند.

شرایط واجب شدن روزه

برای وجوب روزه، علاوه بر رسیدن به سن تکلیف، وجود شرایط زیر الزامی است:

• عقل: فرد باید عاقل باشد.

• توانایی بدنی: روزه نباید موجب ضرر جدی به سلامتی فرد شود.

• حالت عذر نداشتن: نداشتن عذر شرعی مانند بیماری، مسافرت یا حالت قاعدگی در دختران.

• علم به حکم شرعی: فرد باید بداند که روزه بر او واجب شده است.

آسان گیری بر نوجوانان تازه مکلف شده

اسلام دین آسان گیر و مهربانی است. برای نوجوانانی که تازه به سن تکلیف رسیده اند، اگر روزه گرفتن برای آن ها سخت باشد یا موجب ضعف و بیماری شود، احکام زیر اعمال می شود:

• اگر روزه موجب ضرر شود، واجب نیست.

• در صورت ناتوانی، می توان روزه را افطار کرد و بعداً قضای آن را به جا آورد.

• نوجوانانی که هنوز به توانایی کامل بدنی نرسیده اند، می توانند روزه را تمرینی بگیرند.

مسائل فقهی مهم برای روزه نوجوانان

نیت روزه:

نوجوانان نیز باید مانند بزرگسالان نیت روزه را از شب قبل انجام دهند. نیت نیازی به لفظ ندارد و همان تصمیم قلبی کافی است.

موارد باطل کننده روزه:

نوجوانان باید از خوردن، آشامیدن، دروغ بستن به خدا و پیامبر، استفراغ عمدی و سایر موارد باطل کننده روزه پرهیز کنند.

نماز و روزه قضا:

اگر نوجوانی به دلیل عذر شرعی روزه نگیرد، باید بعداً قضای آن را به جا آورد.

کفاره:

اگر روزه عمداً افطار شود، علاوه بر قضا، کفاره نیز واجب است که شامل اطعام 60 فقیر یا گرفتن 60 روز روزه می شود.

توصیه هایی برای والدین

تشویق و حمایت: والدین می توانند با تشویق و ایجاد فضایی معنوی، نوجوانان را به روزه گرفتن علاقه مند کنند.

آموزش تدریجی: برای نوجوانانی که روزه گرفتن برایشان دشوار است، می توان با گرفتن نیمه روزه یا روزه های کوتاه شروع کرد.

توجه به سلامت نوجوانان: والدین باید به تغذیه مناسب در سحر و افطار توجه کنند و در صورت ضعف شدید، روزه گرفتن را بر آن ها واجب ندانند.

حکم شرعی روزه گرفتن دختران 9 ساله ضعیف از نظر مراجع

آیت الله خامنه ای: بنا بر نظر مشهور، بلوغ شرعى دختران همان تکمیل نه سال قمرى است که در این هنگام روزه بر آنها واجب است و ترک آن به مجرد بعضى از عذرها جایز نیست، ولى اگر روزه گرفتن براى ایشان ضرر داشته باشد یا تحمل آن برایشان همراه با مشقت زیاد باشد، افطار براى آنها جایز است.

دفتر آیت الله خامنه ای: دختر خانم های روزه اولی به دو گروه تقسیم می شوند که یک گروه از لحاظ جسمی توانایی گرفتن روزه را دارا بوده و رشد خوب و کاملی داشته اند. خانواده ها می توانند با بیدار نگه داشتن این دخترها تا سحر هم از لحاظ تامین آب مورد نیاز بدن و هم تغذیه تا زمان اذان به آنها کمک کنند. گروه دوم دخترهایی هستند که در حالی که به سن تکلیف رسیده اند اما رشد و توانشان در حد کودکان 5 ساله بوده و تحمل گرسنگی را نخواهند داشت، لذا روزه گرفتن بر آنها هنوز واجب نشده است همان طور که بر افراد مسن کم توان نیز واجب نیست.

آیت الله مکارم شیرازی: اگر دختری که به سن بلوغ رسیده ولی به واسطه ضعف جسمی، توان روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان را ندارد و حتی بعد از ماه رمضان هم تا سال بعد نمی تواند روزه های قضایش را بگیرد باید کفاره مد طعام را بدهد. یعنی برای هر روز معادل 750 گرم گندم و مانند آن به فقیر بدهد و قضای این روزه ها بر او واجب نیست. این حکم تا زمانی که واقعا قادر بر روزه گرفتن نباشند ادامه دارد و در مورد پسران نیز جاری است.

آیت الله بهجت: بر پسر یا دخترى که تازه بالغ شده اند و قدرت بر روزه گرفتن ندارند، روزه واجب نیست و کفاره هم ندارد؛ ولى بعدا باید قضاى آن روزه ها را به جا آورند.

آیت الله صافی: سن تکلیف دختران نه سال کامل قمری است و در عین حال، قدرت شرط تکلیف است. آنچه قدرت انجامش را دارد باید انجام دهد و آنچه قدرتش را ندارد تکلیف ساقط است. مثلاً اگر قدرت گرفتن روزه ندارد، نباید روزه بگیرد و هر وقت قدرت یافت قضای آن را بجا آورد، ولی نماز و حجاب و امثال اینها را که قدرت دارد، باید انجام دهد.

آیت الله سیستانی: ضعف به تنهایى مجوز روزه خوارى نیست هر چند شدید باشد، مگر این که موجب مشقت (سختی زیاد که عادتا قابل تحمل نیست) باشد که در این صورت خوردن یا آشامیدن (فقط) به مقدار ضرورت جایز است ولی به احتیاط واجب بقیه روز را امساک نماید و باید بعد از ماه مبارک رمضان قضا نماید و کفاره بر او واجب نیست.

امام خمینی: انسان نمى تواند به سبب ضعف بدن، روزه را بخورد، ولى اگر ضعف او به قدرى است که معمولاً نمى شود آن را تحمل کرد، خوردن روزه اشکال ندارد.

فاضل لنکرانی: در مورد دختران نه ساله که تازه به سن تکلیف رسیده اند باید گفت اگر روزه، موجب ضعفی شده که نمی توان تحمل کرد و برای او مشقت و حرج داشته باشد، روزه نگیرد. ولى بعداً در صورت توانایی، باید قضا کند و اگر تا ماه رمضان سال بعد قضا نکند براى کفاره روزه را که هر روز یک مُد طعام است، کفاره تأخیر (تقریباً 750 گرم گندم یا مانند آن) به فقیر بدهد، مگر این که در تأخیر نیز معذور باشد.

پرسش و پاسخ روزه دختر و پسر روزه اولی از نظر مراجع :

پرسش: دخترى که به حد بلوغ رسیده، ولى به واسطه ضعف بنیه، نمى تواند روزه بگیرد و قضاى آن را تا دو سه سال به جا آورد، تکلیف او چیست؟

پاسخ همه مراجع (به جز مکارم و تبریزى): اگر گرفتن روزه براى او ضرر دارد، یا تحمل آن برایش زحمت و مشقّت زیاد دارد، روزه بر او واجب نیست؛ ولى ترک آن به صرف برخى عذرها، جایز نیست و هر زمان توانست باید قضاى آن را به جا آورد.

آیت الله تبریزى: اگر گرفتن روزه براى او ضرر دارد، یا تحمل آن برایش زحمت و مشقت زیاد دارد، روزه واجب نیست و اگر تا ماه رمضان سال بعد، ضعف او برطرف شد، باید قضاى آن را به جا آورد و اگر نتوانست، باید براى هر روز یک مد طعام (تقریبا ده سیر)، به فقیر بدهد و قضاى روزه لازم نیست؛ ولى اگر فدیه ممکن نبود، باید هر زمان که توانست روزه ها را قضا کند.

آیت الله مکارم: در فرض یاد شده، روزه بر او واجب نیست و باید براى هر روز یک مد طعام بدهد و قضاى این روزه ها هم بر او واجب نیست.

پرسش: شخصى اوایل بلوغ بدون عذر و از روى علم و عمد مثلاً به علت نادانى و بى اعتنایى یا بى توجهى و کوتاهى پدر و مادر روزه ها را نگرفته وظیفه او چیست؟

پاسخ : همه مراجع: هر مقدار از روزه ها را که نگرفته، باید قضا کند و براى هر روز نیز باید کفّاره بدهد؛ یعنى، براى هر روز دو ماه روزه بگیرد یا شصت فقیر را سیر کند و یا به هر کدام یک مدّ (تقریباً 750 گرم) طعام (گندم یا جو و مانند آن) بدهد.

پرسش: دخترانى که تازه به سن تکلیف رسیده ‏اند و روزه گرفتن بر آن ها مقدارى مشکل است، چه حکمى دارند؟ آیا سن بلوغ شرعى دختران اکمال نه سال قمرى است؟

پاسخ : بنا بر نظر مشهور، بلوغ شرعى دختران همان تکمیل نه سال قمرى است که در این هنگام روزه بر آن ها واجب است و ترک آن به مجرد بعضى از عذرها جایز نیست، ولى اگر روزه گرفتن براى ایشان ضرر داشته باشد یا تحمل آن برایشان همراه با مشقت زیاد باشد، افطار براى آن ها جایز است.

پرسش: اگر دختر نه ساله ‏اى که روزه بر او واجب شده، به دلیل دشوارى، روزه ‏اش را افطار نماید، آیا قضا بر او واجب است یا خیر؟

پاسخ : قضاى روزه ‏هایى که از ماه رمضان افطار کرده، بر او واجب است.

پرسش : سن بلوغ زن 9 سال در رساله ذکر شده است و تکلیف بر او واجب است در حالی که دختر این قدر کوچک است که اگر روزه بگیرد مریض می شود بلکه نمی تواند روزه بگیرد و علامت بلوغ دیگر هم ندارد، تکلیف ایشان چیست؟

پاسخ آیت الله صافی گلپایگانی : سن تکلیف دختران نه سال کامل قمری است و در عین حال قدرت شرط تکلیف است، آنچه قدرت انجامش را دارد باید انجام دهد و آنچه قدرتش را ندارد تکلیف ساقط است، مثلاً اگر قدرت گرفتن روزه ندارد نباید روزه بگیرد و هر وقت قدرت یافت قضای آن را به جا آورد ولی نماز و حجاب و امثال اینها را که قدرت دارد باید انجام دهد.

پرسش : برای دختر بچه ها در سن 9 سالگی روزه گرفتن مشقت دارد آیا می توانند به خاطر ضعف و ناتوانی روزه نگیرند؟ تکلیف آنان چیست؟

پاسخ آیت الله صافی گلپایگانی : در فرض سؤال اگر مشقت به عسر و حرج یا خوف عرفی مرض باشد می توانند افطار کنند و بعد از زوال عذر قضاء آن را به جا آورند.

پرسش : دخترى در سن 9 سالگى از روى نادانى روزه خود را در ماه رمضان افطار مى نماید آیا کفّاره تعلق مى گیرد؟

پاسخ آیت الله صافی گلپایگانی : در فرض سؤال چنانچه 9 سال قمرى را تمام کرده و توانایى روزه گرفتن را دارد و با اینکه مى داند روزه خوردن براى او حرام شده است، روزه را مى خورد کفّاره دارد هرچند نداند که روزه خوردن علاوه بر حرمت کفّاره هم دارد.

پرسش : کسى که در اوایل سن تکلیف بر اثر ضعف و عدم توانایى، نتوانسته روزه بگیرد، آیا فقط قضا بر او واجب است یا قضا و کفّاره با هم بر او واجب است؟

پاسخ : سوالی پر تکرار که  آیا دختران و پسرانی که در ابتدای سن تکلیف هستند باید روزه بگیرند، در حالی که روزه برای برخی از آنها بسیار سخت است؟

پاسخ این سوال واضح است، بنای دین بر سخت گیری و مشقت افراد نیست. بلکه احکام و دستورات با توجه به شرایط خاص برای افراد واجب می شود و زمینه تکامل انسانها را فراهم می کند. همین منعطف بودن دین نسبت به افراد سبب شده که دین سهل و آسان باشد.

سن تکلیف دختران 9 سال کامل قمری است و برای پسران 15 سال قمری و در عین حال قدرت شرط تکلیف است، آنکه قدرت انجامش را دارد باید انجام دهد و آنکه واقعا قدرت و توانایی گرفتن روزه را ندارد نباید روزه بگیرد و هر وقت قدرت یافت قضا آن را بجا آورد. مثلا اگر در تابستان برای او بسیار دشوار است در زمستان بگیرد یا اینکه یک روز در میان بگیرد. البته این بدین معنا نیست که به صرف ضعف انسان روزه را باطل کند چون طبیعی است که روزه با ضعف عمومی همراه است.

پرسش: کسانی که از روی نادانی و جهل در ابتدای تکلیف روزه ماه رمضان را ترک کرده اند چه حکمی دارند قضا یا کفاره؟

پاسخ آیت الله سیستانی : قضا واجب است و اگر علم به مسأله داشته کفاره واجب است و بنابر احتیاط واجب کفاره ثابت می شود حتی اگر جاهل مقصر مردد باشد.

نتیجه گیری

روزه گرفتن یکی از عبادات مهم در دین اسلام است که با رسیدن به سن تکلیف واجب می شود. با این حال، نوجوانانی که تازه مکلف شده اند، نیازمند حمایت و توجه بیشتری از سوی خانواده و جامعه هستند تا این تکلیف الهی را به درستی و با علاقه انجام دهند. توجه به سلامت جسمی و روحی آن ها و رعایت احکام شرعی در این زمینه، نقش مهمی در ایجاد تجربه ای مثبت از روزه داری دارد.

گردآوری: بخش مذهبی موزستان