رویای بچه دار شدن: چالش‌های تشخیص ناباروری
راهکارهای نوین در تشخیص ناباروری
ناباروری چیست؟
ناباروری یعنی فرد یک سال نزدیکی بدون جلوگیری داشته باشد و باردار نشود. این افراد به دو گروه سنی زیر 35 سال و بالای 35 سال تقسیم می‌شوند. افراد پایین 35 سال بعد از یک سال می‌توانند به متخصص زنان و زایمان برای بررسی علت نازایی مراجعه کنند، اما افراد بالای 35 سال به علت اینکه با افزایش سن ذخیره تخمدان پایین می‌آید بهتر است پس از شش ماه مورد بررسی قرار گیرند.
سابقه پزشکی و معاینه
بررسی کامل سابقه پزشکی و معاینه زوجین اولین اقدام پزشک در سنجش مشکل ناباروری است. اقداماتی که پزشک معالج جهت تشخیص ناباروری برای زوجین نابارور انجام می‌دهد شامل مراحل زیر است:
• بررسی سابقه عادت‌های ماهیانه (در خانم‌ها)
• بررسی داروهای مصرفی از قبیل قرص‌های ویتامین‌ها، مکمل‌ها، مواد معدنی
• بررسی روش و زمان برقراری رابطه جنسی
• گرفتن سابقه پزشکی، بیماری‌ها و عمل جراحی‌ها
• مشکلات مربوط به سبک زندگی مثل سیگارکشیدن و مصرف قهوه یا مواد مخدر
• سابقه بیماری‌های قبلی و فعلی در خود و خانواده همچون دیابت، سابقه پرتودرمانی، شیمی‌درمانی، بررسی اختلالات غده تیروئید و هیپوفیز
• عفونت‌های لگنی
• مدت ناباروری، بررسی‌های قبلی برای درمان‌های ناباروری
• اختلالات جنسی
• تعداد دفعات فعالیت‌های جنسی
• تغییرات محسوس در علائم بدنی
• اختلالات ژنتیکی زوجین
پزشک متخصص بعد از دریافت اطلاعات، ممکن است معایناتی برای بررسی مشکل دهانه واژن و رحم برای خانم‌ها انجام دهد. همچنین در مسیر شناخت علل ناباروری برای بیماران تجویز آزمایش ادرار و خون در زنان و مردان و نیز تصویربرداری از اندام‌های داخلی در زنان بسیار مؤثر خواهد بود.
علل نازایی
نازایی دلایل مختلفی دارد که طبق تحقیقات به‌عمل‌آمده 30 درصد از نازایی مرتبط به مردان می‌شود و هفتاد درصد مرتبط به زنان است. هفتاد درصد علت‌های ناباروری زنان شامل، 25 ٪ علل تخمدانی و 20 ٪ علل لوله‌های رحمی و 10 ٪ مرتبط با مشکلات حفره رحم و 15 درصد دلایل دیگری دارد.
عوامل مؤثر در بروز ناباروری در زنان
دختران با تعداد مشخصی تخمک متولد می‌شوند. با افزایش سن، تعداد و کیفیت تخمک‌ها کاهش می‌یابد. ازاین‌رو پس از 30 سالگی شانس باردارشدن، هر سال 3 تا 5 درصد کاهش می‌یابد. علاوه بر سن، عوامل دیگری هم در نازایی زنان تأثیرگذار هستند برخی از این عوامل عبارت‌اند از:
• اختلال در تخمک‌گذاری: 40 درصد ناباروری در زنان مربوط به اختلال در تخمک‌گذاری است. همچنین این اختلال اولین عامل ناباروری می‌باشد. خانم‌هایی که علی‌رغم عادت ماهیانه منظم نمی‌توانند به‌درستی تخمک‌گذاری کنند در خطر ناباروری قرار دارند.
• مسدود بودن لوله رحمی: مسدود بودن لوله رحمی دومین علت ناباروری است. مسدود بودن لوله رحم از ترکیب اسپرم و تخمک جلوگیری می‌کند. این علت 30 درصد مشکلات باروری را شامل می‌شود.
عوامل مؤثر در بروز ناباروری در مردان
• انزال زودرس
• بسته‌بودن لوله‌های که اسپرم در آن حرکت می‌کند.
• ناتوانی جنسی در مردان
• تعداد اسپرم
• اشکال غیرطبیعی اسپرم‌ها
• ممکن است اسپرم‌ها نتواند مسیر خود را به‌درستی پیدا کرده و حرکت کنند.
روش‌های تشخیص ناباروری
یکی از مهم‌ترین مواردی که در صورت بروز مشکل ناباروری باید به آن توجه شود این است که نازایی دوطرفه است و زوجین برای درمان این بیماری باید هر دو به پزشک مراجعه کنند.
• اولین آزمایش: برای مردان باید آزمایش اسپرم و برای خانم‌ها سونوگرافی واژینال انجام شود. با انجام سونوگرافی واژینال مشکلات تخمدان تشخیص‌داده‌شده و درمان‌های لازم صورت‌گرفته می‌شود.
• آزمایش‌های هورمونی: با تجویز این آزمایش پزشک به بررسی هورمون پرولاکتین، غده تیروئید، هورمون‌های هیپوفیز، تستوسترون می‌پردازند.
• آزمایش AMH یا آزمایش ذخیره تخمدان: با این آزمایش پزشک بررسی می‌کند که آیا تخمدان خانم توانایی تولید تخمک را دارد یا برای تخمک‌گذاری نیاز به تجویز داروهای تحریک تخمک‌گذاری دارد.
متداول‌ترین آزمایش برای ارزیابی ذخیره تخمدان، آزمایش خون (FSH) است این آزمایش در روز سوم سیکل قاعدگی انجام می‌گیرد. انجام این آزمایش برای افراد زیر اهمیت دارد:
– نازایی با علت ناشناخته
– سابقه پاسخ ناکافی به داروهای تحریک تخمک‌گذاری
– افرادی که یکی از تخمدان‌هایشان برداشته شده است.
– افرادی که سابقه فامیلی یائسگی زودرس دارند.
– افرادی که سن آنها بالاتر از 35 سال است.
• بررسی هورمون استرادیول: هورمون استرادیول هورمونی است که به‌وسیله فولیکول‌های تخمدان ترشح می‌شود و میزان آن در روز سوم قاعدگی کاهش را نشان می‌دهد هنگامی که آزمایش مربوطه افزایش میزان هورمون را نشان دهد بدین معنی است که فرد با اختلالاتی همچون سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یا کاهش ذخیره تخمدان مواجه است.
• بررسی هورمون محرک فولیکولی FSH: هورمون FSH از غده هیپوفیز ترشح می‌شود که موجب بالغ‌شدن تخمک‌ها می‌شود. پزشک با تجویز و ارزیابی این آزمایش به بررسی بالغ‌شدن تخمک‌ها می‌پردازد. این آزمایش در روز سوم قاعدگی انجام می‌شود و پزشک با بررسی سطح این هورمون میزان ذخیره تخمدان را تشخیص می‌دهد. اگر میزان ذخیره تخمدان به‌اندازه کافی باشد سطح هورمون به‌صورت نرمال پایین است؛ اما در صورت کم‌بودن میزان ذخیره تخمدان سطح هورمون افزایش می‌یابد.
• بررسی هورمون لوتئینی LH: پزشک با انجام آزمایش هورمون لوتئینی، به بررسی باروری در زنان می‌پردازد. در واقع LH نام هورمونی است که در تولیدمثل و سلامت اندام‌های جنسی مانند بیضه‌ها و تخمدان‌ها نقش مهمی دارد. این آزمایش در زنان یک روش آسان جهت تشخیص وقوع تخمک‌گذاری است.
اوج ناگهانی LH در خون زنان نشانه وقوع تخمک‌گذاری است. این هورمون در بیضه‌های مردان باعث تولید تستوسترون شده و به ساخت اسپرم کمک می‌کند. نام دیگر این هورمون لوتروپین یا هورمون محرک سلول‌های بینابینی است.
• اسپرموگرام: این آزمایش برای مردان تجویز می‌شود. در این آزمایش اطلاعات لازم در مورد تعداد، حرکت، و شکل اسپرم مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
• عکس رنگی رحم یا هیستروسالپنگوگرافی: برای تشخیص سالم‌بودن شکل حفره رحم و باز بودن لوله‌های رحمی از این عکس استفاده می‌کنند. این عکس با کمک اشعه ایکس انجام می‌شود و بهترین زمان برای مراجعه معمولاً بعد از پایان‌یافتن عادت ماهیانه و قبل از تخمک‌گذاری است.
• سونوگرافی واژینال: با این سونوگرافی که توسط پزشک معالج صورت می‌گیرد پزشک، رحم و تخمدان را از نظر اختلالاتی مانند کیست تخمدان و فیبروم بررسی می‌کند.
• آزمایش تستوسترون و آزمایش 17 هیدروکسی پروژسترون: این آزمایش در نیمه دوم چرخه قاعدگی برای اندازه‌گیری سطح پروژسترون صورت می‌گیرد و نشان‌دهنده این است که آیا تخمک‌گذاری رخ‌داده است یا نه.
• سونوهیستروگرافی: در سونوهیستروگرافی ارزیابی بهتری از پولیپ‌های آندومتر و میوم در اختیار پزشک معالج قرار داده می‌شود. این تست به‌جای هیستروساپنگوگرافی انجام می‌گیرد.
• هیستروسکوپی: هیستروسکوپی یک روش تشخیص برای بررسی قسمت داخلی حفره رحم است این روش یک جراحی است که در آن از یک ابزار شبیه تلسکوپ استفاده می‌کنند این ابزار را از دهانه رحم عبور داده تا توسط آن به بررسی ناهنجاری‌هایی داخل حفره رحم مانند پولیپ، چسبندگی آندومتر و فیبروم بپردازند.
• لاپاروسکوپی: لاپاروسکوپی یک روش جراحی است در این روش ابزاری شبیه تلسکوپ از طریق دیواره شکم به داخل حفره لگن وارد می‌کنند و به ارزیابی حفره لگن از نظر آندمتریوز، چسبندگی لگن و سایر ناهنجاری‌ها می‌پردازند.
راه‌های درمان ناباروری در زنان
درمان ناباروری با توجه به اینکه علت‌های مختلفی دارد به روش‌های متفاوتی درمان می‌گردد در زیر برخی از روش‌های متداول درمان ناباروری را ذکر می‌کنیم:
1. درمان دارویی
2. تلقیح رحمی اسپرم (IUI)
3. لاپاراسکوپی
4. هیستروسکوپی
5. روش ZIFT و GIFT
6. روش اهداکردن تخمک
7. روش رحم جایگزین
گردآوری: بخش زناشویی موزستان
