ضرر و زیان ناشی از جرم: چگونه ادله و مستندات را آماده کنیم؟

تحلیل جذاب ضرر و زیان ناشی از جرم: از حقوق تا کیفری 

زمانی که جرمی واقع میشود آثار آن علاوه بر هم خوردن نظم جامعه منجر به خساراتی به بزه دیده خواهد شد و قانون به متضرر از جرم در مقام مدعی خصوصی، این حق را داده است که بتواند حقوق از دست رفته خود را از مراجع کیفری و حقوقی مطالبه کند. بنابراین طبق قانون متهم پس از آنکه تحت تعقیب قرار میگیرد شاکی می تواند اصل و رونوشت تمامی ادله خود را به مرجع تعقیب تسلیم کند.

مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم  به این معنا است که جرمی به وقوع پیوسته و مجنی‌علیه (کسی که جرم علیه واقع شده) متحمل خسارتی شده است.

انواع خسارت 

به موجب ماده 14 قانون آیین دادرسی کیفری، شاکی می‌تواند علاوه بر پیگیری شکایت کیفری، ضرر و زیان ناشی از جرم را که شامل خسارات مادی، خسارات جسمانی، خسارات معنوی و خسارات ناشی از عدم النفع ممکن الحصول است، را مطالبه نماید. این حق به شخص شاکی، زیان دیده، و همچنین وراث و قائم مقامان قانونی فرد بزه دیده اعطا شده است.

خسارات مادی:مواردی که به مال افراد خسارت وارد می‌کند، از جمله خسارات مادی محسوب می‌شود. برای مثال، آسیب به خودروی شخصی که توسط فردی به صورت عمدی و یا به دلیل تقصیر ایشان ناشی شده باشد.

خسارات جسمانی:هرگونه آسیب وارد شده به جسم و جان افراد به عنوان خسارات جسمانی در نظر گرفته می‌شود. این شامل آسیب‌های جسمی ناشی از جرم می‌گردد.

خسارات معنوی:صدمات روحی و اثرات منفی بر آبرو و اعتبار افراد به عنوان خسارات معنوی محسوب می‌شوند. این ممکن است شامل استرس ناشی از جرم، افت اعتبار و مشکلات روانی باشد.

خسارات ناشی از عدم النفع:خساراتی که ناشی از از دست رفتن فرصت‌ها و امکانات به دلیل جرم ایجاد می‌شود، به عنوان خسارات ناشی از عدم النفع شناخته می‌شوند. این خسارات معمولاً در صورت مسلم‌الحصول بودن، قابل مطالبه می‌باشند، اما در صورتی که محتمل‌الحصول باشند، قابلیت مطالبه را از دست می‌دهند.

شرایط مطالبه خسارت ناشی از جرم  

ماده 256 از قانون آیین دادرسی کیفری، درخصوص حقوق مستحقان جبران خسارت ناشی از جرم، مقررات خاصی را تعیین کرده است. به‌طور خاص، این ماده به شرایطی اشاره دارد که فرد مستحق به جبران خسارت، موظف به رعایت آن شرایط خاص است:

خودداری از ارایه اسناد و مدارک بی‌گناهی 

در صورتی که بازداشت فرد ناشی از خودداری او از ارائه اسناد و مدارک بی‌گناهی باشد، این مقررات قائل به محدودیتی شده و فرد ممکن است مستحق جبران خسارت شود.

فراری دادن مرتکب جرم 

اگر فرد بازداشت‌شده، به‌منظور جلوگیری از اتهام و بازداشت خود، خود را در مظان اتهام و بازداشت قرار داده باشد، حق جبران خسارت را از متهم می‌تواند مطالبه کند.

بازداشت به دلیل قانونی دیگر 

اگر بازداشت فرد به دلیل قانونی دیگری انجام شده باشد و شخص به‌دلیل آن بازداشت باشد، او ممکن است مستحق جبران خسارت باشد.

بر اساس مواد 257 و 258 این قانون، فرد بازداشت‌شده ملزم به ارائه درخواست جبران خسارت به کمیسیون استانی می‌باشد. این درخواست باید ظرف شش ماه از تاریخ ابلاغ رأی قطعی حاکی از بی‌گناهی فرد بازداشت‌شده، به کمیسیون ارایه شود. در صورت رد درخواست، افراد مستحق می‌توانند تا بیست روز از تاریخ ابلاغ، اعتراض خود را به کمیسیون مطالعه و رسیدگی به اعتراض شروع کنند. کمیسیون ملی جبران خسارت به عنوان مرجع نهایی با ترکیبی از قضات دیوان عالی کشور و با ریاست رییس دیوان عالی کشور یا یکی از معاونان ایشان به انتخاب رییس قوه‌قضاییه، به انجام رسیدگی و صدور رأی نهایی می‌پردازد که قطعی بوده و مستند به قوانین مربوط است.

ماده قانونی ضرر و زیان جرم

بنا به مواد 13 و 163 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392، جبران خسارت در دیدگاه حقوقی دیگری نیز مورد تأکید قرار گرفته است. بر اساس ماده 13 این قانون:

حد و کیفیت مجازات

مقرر شده است که حکم به مجازات و اقدامات تامینی و تربیتی و اجرای آن‌ها، از حدود و کیفیتی که در قانون یا حکم دادگاه مشخص شده است، تجاوز ننماید. هر گونه صدمه و خسارتی که ناشی از این تجاوز باشد و از روی عمد یا تقصیر باشد، موجب مسئولیت کیفری و مدنی می‌شود. در غیر این صورت، خسارت از بیت‌المال جبران می‌شود.

اعتبار حکم پس از اثبات باطلی جرم

بر اساس ماده 163، اگر پس از اجرای حکم دلیل اثبات‌کننده جرم باطل شود (مثل اثبات اینکه مجرم شخص دیگری بوده یا جرم رخ نداده است) و متهم به علت اجرای حکم، دچار آسیب بدنی یا جانی یا خسارت مالی شود، افراد مستند به خسارت مذکور، اعم از اداکننده سوگند، شاکی یا شاهد، می‌توانند به قصاص یا دیه یا تعزیر مقرر در قانون و همچنین جبران خسارت مالی محکوم شوند.

مسئولیت شاکی و شاهد در صورت مغرضانه بودن

در صورتی که شاکی به صورت مغرضانه جرم اعلام کرده باشد یا شاهد و اداکننده سوگند به صورت کذب شهادت داده باشند، علاوه بر مجازات‌های مقرر، این افراد مکلف به تحمل خسارت مالی متهم بی‌گناه نیز خواهند بود.

مهلت مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم 

شاکی مجاز است تا پیش از اعلام ختم دادرسی، ضرر و زیان ناشی از جرم را با ارائه یک دادخواست به دادگاه کیفری ارائه دهد. این اقدام به دلیل اینکه مطالبه این خسارات باید با رعایت مقررات قانون آیین دادرسی مدنی انجام شود، جهت حفظ حقوق و تعهدات قانونی شاکی انجام می‌شود.

نکته حائز اهمیت این است که اگر شاکی در حین رسیدگی دادگاه کیفری، اقدام به ارائه دادخواست مطالبه ضرر و زیان در این دادگاه ننماید، حق ادامه مطالبه ضرر و زیان از سوی وی حفظ می‌ماند. در این شرایط، او مجاز است ضرر و زیان ناشی از جرم را به دادگاه حقوقی محل اقامت خوانده (در مثال ذکر شده، راننده مقصر حادثه) مطالبه نماید، با رعایت مقررات قانونی مربوطه.

مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم در دادگاه حقوقی 

اگر دعوای مرتبط با ضرر و زیان ناشی از جرم ابتدا در دادگاه حقوقی مطرح شود، امکان طرح این دعوا در دادگاه کیفری وجود ندارد، مگر اینکه مدعی خصوصی پس از اقامه دعوی در دادگاه حقوقی، متوجه شود که موضوع دارای جنبه کیفری نیز می‌باشد. در این شرایط، مدعی خصوصی مجاز است با استرداد دعوی، به دادگاه کیفری مراجعه نماید. اما اگر دعوای ضرر و زیان ابتدا در دادگاه کیفری آغاز شود و صدور حکم کیفری به هر دلیلی با تاخیر مواجه شود، مدعی خصوصی می‌تواند با استرداد دعوی، به منظور مطالبه ضرر و زیان به دادگاه حقوقی مراجعه کند. این اقدام به منظور رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی انجام می‌شود. 

مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم در دادگاه کیفری 

دعوای مرتبط با ضرر و زیان ناشی از جرم ممکن است توسط مدعی خصوصی در دادگاه کیفری یا دادگاه حقوقی مطرح شود. هرچند که اصلی بر این است که امور مرتبط با ضرر و زیان ناشی از جرم باید در دادگاه کیفری به رسیدگی شود، اما مواردی وجود دارد که به دلیل اسناد و شواهد موجود، مدعی خصوصی می‌تواند ضرر و زیان را به دادگاه حقوقی ارجاع دهد.

در صورت تصمیم زیان‌دیده برای بررسی موضوع در دادگاه کیفری، لازم است که پس از تحت تعقیب قرار گرفتن متهم، طبق ماده 15 و 575 قانون آیین دادرسی کیفری، دادخواست خود را تا قبل از اعلام ختم دادرسی به دادگاه کیفری ارائه دهد. این اقدام به منظور رعایت مقررات آیین دادرسی مدنی صورت می‌گیرد.

دادگاه مکلف است، همزمان با صدور رأی کیفری، در خصوص ضرر و زیان ادعا شده توسط مدعی خصوصی، مطابق ادله و مدارک موجود، رأی مرتبط را صادر نماید. در صورتی که رسیدگی به این امور نیازمند تحقیقات بیشتر باشد، دادگاه می‌تواند پس از صدور رأی کیفری، به بررسی دعوای ضرر و زیان ادامه دهد.

محاسبه ضرر و زیان ناشی از جرم

 محاسبه ضرر و زیان ناشی از جرم بستگی به شرایط هر پرونده دارد و ارائه دلایل و مستندات قوی جهت اثبات خسارات امری حیاتی است. به عنوان مثال، وقتی که یک وکیل حوادث درگیر یک تصادف می‌شود و راننده مقصر باعث وارد آمدن خسارت به اتومبیل وی می‌شود، مراحل زیر برای محاسبه ضرر و زیان ناشی از جرم ممکن است انجام شود:

تعیین خسارات مادی

ابتدا، باید هزینه‌های تعمیرات اتومبیل و هر نوع خسارت مالی دیگری که ناشی از تصادف باشد، را مشخص کنید.

تعیین خسارات جسمانی

اگر شما یا سایر افراد در تصادف صدمات جسمی دیده‌اید، هزینه‌های مرتبط با درمان‌ها و پزشکی را به دقت محاسبه کنید.

تعیین خسارات معنوی

ارزیابی کنید که آیا تجربه تصادف بر روی روحیه یا اعتبار شما تأثیر گذاشته است و در صورت لزوم، خسارات معنوی را محاسبه کنید.

تعیین خسارات ناشی از عدم‌النفع

اگر به دلیل جرم از درآمد یا نفعی محروم شده‌اید، این خسارات نیز باید محاسبه شوند.

گرفتن نظر کارشناس

مشورت با یک کارشناس مستقل می‌تواند به شما کمک کند تا ارزیابی دقیقی از خسارات خود داشته باشید.

تهیه مدارک و اسناد

اسنادی مانند فاکتورهای تعمیرات، پرونده‌های پزشکی، شواهد تصادف و سوابق مرتبط را جمع‌آوری کنید.

مشاوره با وکیل 

مشاوره با وکیل تخصصی در حوزه حقوق جرم و خسارات می‌تواند به شما کمک کند تا درخواست مطالبه ضرر و زیان خود را به درستی و با اسناد مورد نیاز ارائه دهید.

همواره توجه به جزئیات و ارائه دلایل و مدارک مستند، اهمیت بالایی در مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم دارد.

سوالات متداول درباره ضرر و زیان ناشی از جرم

سوال 1: چه معانی و ابعادی به ضرر و زیان ناشی از جرم اختصاص داده می‌شود؟

پاسخ: ضرر و زیان ناشی از جرم شامل خسارات مادی و معنوی است که به دلیل ارتکاب جرم به فرد یا اموال وارد می‌شود. این ابعاد شامل زیان‌های به جان و مال، آسیب به حیثیت و آبرو، و خسارات عدم‌النفع می‌شوند.

سوال 2: چه حقوق و اختیاراتی برای مجنی‌علیه در قانون برای مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم تعیین شده است؟

پاسخ: مجنی‌علیه، طبق قوانین، حق دارد که از مراجع کیفری و حقوقی حقوق خود را جهت جبران ضرر و زیان ناشی از جرم مطالبه کند و ادله مربوط به این خسارات را ارائه نماید.

سوال 3: چگونه می‌توان ادله و مستندات مرتبط با ضرر و زیان ناشی از جرم را به مراجع کیفری تسلیم کرد؟

پاسخ: بر اساس قانون، پس از تعقیب متهم، مجنی‌علیه می‌تواند اصل و رونوشت تمامی ادله خود را به مرجع تعقیب تسلیم کرده و در دادگاه این مستندات را ارائه دهد.

سوال 4: چه زمانی مجنی‌علیه می‌تواند ادعای خسارت عدم‌النفع را ثبت کند؟

پاسخ: خسارت عدم‌النفع زمانی به وقوع می‌پیوندد که مجنی‌علیه از طریق مشروع درآمدی به دست آورده و ارتکاب جرم باعث می‌شود تا او این درآمد یا نفع را از دست بدهد، و این امر به عنوان خسارت عدم‌النفع قابل مطالبه است.

سوال 5: آیا حق مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم برای مجنی‌علیه پس از تعقیب متهم ساقط می‌شود؟

پاسخ: خیر، حق مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم برای مجنی‌علیه پس از تعقیب متهم ساقط نمی‌شود و او می‌تواند حتی پس از اعلام ختم دادرسی در دادگاه کیفری، اقدام به مطالبه خسارت نماید.

نتیجه‌گیری مقاله درباره ی ضرر و زیان ناشی از جرم   

در این مقاله از موزستان ، مفاهیم و جوانب مختلف مرتبط با “ضرر و زیان ناشی از جرم” مورد بررسی قرار گرفته است.

در پایان و به عنوان نتیجه‌گیری کلی از آنچه که بیان شد؛ ارتکاب یک رفتار مجرمانه همواره لطمات و آثار منفی متعددی را از خود به جای می‌گذارد که صرفاً با مجازات مجرم نیز قابل بازگشت نخواهد بود.به همین منظور، قانون در این باره حقوقی را برای زیان‌دیده از جرم پیش‌بینی نموده است که علاوه بر تعیین مجازات قانونی، خسارات ناشی از ارتکاب جرم را نیز در صورت درخواست وی تعیین و مجرم را به پرداخت آن محکوم نماید.اما در مطالبه‌ی خسارات ناشی از ارتکاب جرم، این نکته را باید به خاطر داشت که فقط منافع حتمی یا ممکن‌الحصول قابل مطالبه می‌باشد.در نهایت توصیه می‌شود که پیش از هر اقدامی جهت طرح شکایت و طرح دعوای ضرر و زیان، اقدام به مشاوره با وکلای دادگستری نمایید. چراکه طرح دعوا چه از جنبه‌ی کیفری جرم و تعیین مجازات و چه از جنبه‌ی حقوقی و مطالبه‌ی خسارت، نیازمند آگاهی و اشراف کامل به قوانین و تشریفات مراجع قضایی می‌باشد.

  گرد آوری:بخش علمی موزستان