قطب منار: بلندترین مناره آجری جهان و گنجینه‌ای از تاریخ هند
قطب منار: شاهکاری از هنر، تاریخ و مهندسی در دل دهلی
قطب‌منار
قطب‌منار یا قُطُب منار، یک برج به ارتفاع 73 متر (240 فوت) است که از سنگ ماسه قرمز و مرمر ساخته شده و نه تنها بلندترین مناره آجری در جهان است، بلکه یکی از مشهورترین بناهای تاریخی هند نیز به شمار می‌آید. ساخت این برج پیروزی توسط بنیان‌گذار سلسله مملوک در دهلی، قطب‌الدین ایبک آغاز شد و توسط جانشین و داماد او، ایلتتمیش تکمیل گردید. این اثر تاریخی در مرکز دهلی، هند قرار دارد و به عنوان یک سایت میراث جهانی یونسکو، از نقاط مختلف شهر قابل مشاهده است و هر روز هزاران بازدیدکننده را به خود جذب می‌کند. این مکان یکی از محبوب‌ترین جاذبه‌های گردشگری هند است و برای بازدیدکنندگان نخستین بار از دهلی، چه داخلی و چه خارجی، یک مقصد ضروری به شمار می‌رود.
تاریخچه این برج عظیم
قطب‌الدین ایبک، بنیان‌گذار حکومت ترک‌ها در شمال غربی هند و همچنین سلسله مملوک در دهلی، ساخت این یادبود را در سال 1192 میلادی آغاز کرد. ایبک این مناره را به صوفی مسلمان، عارف و عالم سلسله چشتی، قطب‌الدین بختیار کاکی اختصاص داد. باورهای مختلفی در مورد منشأ مناره وجود دارد. برخی منابع معتقدند که این مناره به عنوان برج پیروزی ساخته شده تا آغاز سلطه مسلمانان در هند را جشن بگیرد، در حالی که برخی دیگر می‌گویند که این مناره برای خدمت به مؤذنان ساخته شده بود تا از آنجا مردم را برای نماز دعوت کنند. در مورد نام‌گذاری این برج نیز ابهاماتی وجود دارد، برخی می‌گویند که نام آن از صوفی‌عالم قطب‌الدین بختیار کاکی گرفته شده است و برخی دیگر معتقدند که نام برج به نام خود ایبک است.
برج در سال 1220 میلادی توسط ایلتتمیش، داماد و جانشین ایبک که به عنوان بنیان‌گذار سلطنت دهلی شناخته می‌شود، تکمیل شد. ایلتتمیش سه طبقه دیگر به این یادبود افزود. این اثر تاریخی در برابر چندین بلای طبیعی قرار گرفت. در سال 1369 میلادی، صاعقه‌ای به طبقه بالایی مناره اصابت کرد و آن را کاملاً ویران کرد. سلطان فیروز شاه تغلق، حکمران وقت سلطنت دهلی، مسئول بازسازی آن شد و دو طبقه دیگر به مناره افزود که از مرمر و سنگ ماسه قرمز ساخته شده بود. دوباره زمانی که زمین‌لرزه‌ای در سال 1505 آسیب زیادی به مناره وارد کرد، سلطان وقت دهلی، سیکندر لودی، دو طبقه بالای مناره را با مرمر بازسازی کرد. نوشته‌هایی به زبان پارسی-عربی و ناگری در بخش‌های مختلف مناره حک شده که تاریخچه ساخت آن را روایت می‌کنند. مناره دوباره در برابر طبیعت قرار گرفت و در اثر یک زمین‌لرزه بزرگ در تاریخ 1 سپتامبر 1803 آسیب شدیدی دید. در سال 1828، این برج توسط سرهنگ رابرت اسمیت از ارتش بریتانیا مرمت شد و یک گنبد بالای برج نصب کرد. با این حال، در سال 1848، به دستور لرد هنری هاردینگ، نخستین ویزکانت هاردینگ، گنبد از بالای برج برداشته شد و در شرق برج قرار گرفت که هنوز هم در آنجا قرار دارد.
معماری مناره
مناره با ارتفاع 73 متر (240 فوت) دارای پایه‌ای با قطر 14.3 متر (47 فوت) است و قطر آن در بالاترین نقطه به 2.7 متر (9 فوت) می‌رسد. این مناره شش طبقه دارد که سه طبقه اول آن با سنگ ماسه قرمز ساخته شده و سه طبقه بعدی با سنگ ماسه و مرمر ساخته شده است. یک پله‌برقی دایره‌ای شکل با 379 پله امکان دسترسی به بالای برج را فراهم می‌آورد و از آنجا می‌توان منظره‌ای پانورامیک از شهر را مشاهده کرد. آیات قرآن بر روی آجرهای مناره حک شده است که با نقوش آهنی پیچیده پوشانده شده‌اند. هر طبقه از برج دارای یک بالکن پیش‌آمده است که دور مناره را احاطه کرده و توسط کنسول‌هایی حمایت می‌شود که با مُقرَنسات یا گنبدهای زنبوری تزیین شده‌اند، که نوعی تزیین معماری است. سبک‌های معماری که در طول دوره‌های مختلف از زمان ایبک تا تغلق به‌وجود آمده‌اند و همچنین مواد استفاده‌شده در ساخت مراحل مختلف برج به وضوح متفاوت هستند. برج به طور عمودی از 65 سانتیمتر از سطح زمین منحرف است.
مجمع قطب منار
تعدادی از بناها و آثار تاریخی که با مناره ارتباط دارند و از اهمیت زیادی برخوردار هستند، اطراف آن را احاطه کرده‌اند و کل این منطقه بخشی از مجمع قطب را تشکیل می‌دهد. ساختارهای داخل این مجموعه شامل مسجد قوت الاسلام، ستون آهنی دهلی، مقبره امام زامین، مقبره ایلتتمیش و گنبد سرهنگ اسمیت به همراه سایر بناها هستند.
از این بناها، مسجد قوت الاسلام که در پای شمال‌شرقی مناره قرار دارد، از اهمیت خاصی برخوردار است چرا که اولین مسجدی است که در هند ساخته شده است. این مسجد به دستور ایبک ساخته شده و ساخت آن در سال 1193 آغاز و در سال 1197 به پایان رسید. این ساختار باشکوه شامل یک حیاط داخلی و یک حیاط بیرونی است که با ستون‌ها و شافت‌هایی تزئین شده‌اند که بیشتر آنها از 27 معبد هندو که برای ساخت مسجد تخریب شدند، برداشته شده‌اند. یک کتیبه تحریک‌آمیز که بر بالای دروازه شرقی مسجد حک شده، اطلاعاتی را در این زمینه ثبت کرده که وجود تزئینات خاص هندی را در یک مسجد مسلمانان نشان می‌دهد.
یکی دیگر از جاذبه‌های قابل توجه در داخل مجمع قطب، ستون آهنی به ارتفاع 7 متر (23 فوت) است که یک ستون آهنی مقاوم در برابر زنگ‌زدگی است و نه تنها گردشگران را جذب می‌کند بلکه توجه باستان‌شناسان و دانشمندان مواد را نیز جلب کرده است. این ستون متعلق به امپراطوری گپتا است و دارای کتیبه‌های برهمنی است. باور عمومی بر این است که اگر کسی بتواند ستون را با هر دو دست در حالی که پشتش به آن است، در آغوش بگیرد، آرزویش برآورده می‌شود.
سوالات متداول درباره قطب منار هند
1.اهمیت قطب منار چیست؟
قطب منار از اهمیت تاریخی و فرهنگی زیادی برخوردار است و به عنوان نماد حکومت اسلامی در هند شناخته می‌شود. همچنین این بنا مهارت‌های معماری زیبایی را نشان می‌دهد و یک جاذبه گردشگری محبوب است.
2.کدام سنگ در قطب منار استفاده شده است؟
مواد اصلی ساخت قطب منار، سنگ قرمز و مرمر هستند که برای دوام و جذابیت ظاهری انتخاب شده‌اند.
3.منار در معماری هندو-اسلامی چیست؟
در معماری هندو-اسلامی، منار به برج بلند و باریکی گفته می‌شود که معمولاً برای اهداف مذهبی یا یادبود استفاده می‌شود. قطب منار یکی از این نمونه‌ها است که به عنوان برج پیروزی و نماد تسلط مسلمانان در هند عمل می‌کند.
4.روی قطب منار چه نوشته‌هایی وجود دارد؟
قطب منار با کنده‌کاری‌های پیچیده و کتیبه‌هایی از قرآن مزین شده است که خطاطی اسلامی زیبایی را به نمایش می‌گذارد. این کتیبه‌ها پیروزی‌های حکام را ستایش کرده و برای دوران سلطنت آنان دعا می‌کنند.
5.چه کسی قطب منار را ساخت و چه کسی آن را تکمیل کرد؟
قطب منار توسط قطب‌الدین آیبک، بنیان‌گذار سلطنت دهلی، در اواخر قرن دوازدهم آغاز شد، اما تکمیل آن توسط جانشین او، إلتتمیش، در اوایل قرن سیزدهم انجام شد.
سخن پایانی
قطب مینار نه تنها یک بنای معماری عظیم است، بلکه نمادی از تاریخ، فرهنگ و هنر هند است. این مناره که به عنوان یکی از شاهکارهای معماری اسلامی در هند شناخته می‌شود، با ارتفاع بلند و طراحی منحصر به فرد خود، به گواهی بر توانایی‌های مهندسی و هنری سازندگان خود تبدیل شده است. قطب مینار نمایانگر پیروزی، هم‌زیستی فرهنگی و اتحاد تمدن‌ها در هند است و در طول قرن‌ها همواره با جلال و شکوه خود در برابر تحولات تاریخ ایستاده است.
علاوه بر اهمیت تاریخی و فرهنگی این بنا، قطب مینار به عنوان یک جاذبه گردشگری، میزبان هزاران بازدیدکننده از سراسر جهان است که با دقت و احترام به مشاهده جزئیات معماری و تاریخ آن می‌پردازند. این بنا نه تنها میراثی از گذشته است، بلکه در دوران معاصر نیز به عنوان منبع الهام برای معماران و محققان در سراسر دنیا عمل می‌کند.
با وجود چالش‌هایی که در حفظ و نگهداری آن وجود دارد، قطب مینار همچنان به عنوان یک نماد از قدرت، شکوه و زیبایی فرهنگی، در قلب تاریخ هند و جهان باقی خواهد ماند. امیدواریم که با تلاش‌های مستمر در زمینه حفاظت از این آثار تاریخی، قطب مینار و دیگر میراث‌های فرهنگی هند برای نسل‌های آینده حفظ شوند و همچنان درخشندگی خود را حفظ کنند.
گرد آوری:بخش گردشگری موزستان
