آزاتیوپرین: موارد استفاده، دوز و عوارض جانبی

مشخصات آزاتیوپرین

• نام دارو: آزاتیوپرین

• نام لاتین: azathioprine

• نام تجاری: Imuran،Azasan،Azamun،Azapress و یا Imurel

• رده دارویی: داروی ضد التهابی غیراستروئیدی

• اشکال دارویی: قرص و کپسول

• فروش دارو: با نسخه

موارد مصرف آزاتیوپرین

آزاتیوپرین دارویی است که معمولا در درمان بیماری های خودایمنی مختلف استفاده می شود. برخی از رایج ترین کاربردهای آزاتیوپرین عبارتند از:

• رد پیوند عضو: آزاتیوپرین به عنوان یک سرکوب کننده ایمنی برای جلوگیری از رد پیوند عضو استفاده می شود.

• بیماری التهابی روده (IBD): آزاتیوپرین برای درمان IBD از جمله کولیت اولسراتیو و بیماری کرون استفاده می شود.

• آرتریت روماتوئید: آزاتیوپرین برای درمان آرتریت روماتوئید ، یک اختلال التهابی مزمن که مفاصل را تحت تاثیر قرار می دهد، استفاده می شود.

• هپاتیت خود ایمنی: آزاتیوپرین به عنوان یک درمان نگهدارنده برای هپاتیت خود ایمنی، یک بیماری مزمن کبدی که زمانی رخ می دهد که سیستم ایمنی بدن به کبد حمله می کند، استفاده می شود.

• لوپوس: آزاتیوپرین برای درمان لوپوس، یک بیماری خود ایمنی که می تواند قسمت های مختلف بدن از جمله پوست، مفاصل و اندام ها را تحت تاثیر قرار دهد، استفاده می شود.

• درماتومیوزیت و پلی میوزیت: آزاتیوپرین برای درمان درماتومیوزیت و پلی میوزیت، که بیماری های خودایمنی هستند که عضلات و پوست را تحت تاثیر قرار می دهند، استفاده می شود.

• واسکولیت: آزاتیوپرین برای درمان واسکولیت، گروهی از اختلالات که باعث التهاب در رگ های خونی می شود، استفاده می شود.

موارد منع مصرف آزاتیوپرین

• حساسیت مفرط: آزاتیوپرین نباید در بیمارانی که حساسیت مفرط شناخته شده به دارو یا هر یک از اجزای آن دارند استفاده شود.

• بارداری و شیردهی: آزاتیوپرین به عنوان یک داروی حاملگی دسته D طبقه بندی می شود، به این معنی که ممکن است برای جنین در حال رشد مضر باشد. نباید در دوران بارداری یا شیردهی استفاده شود مگر اینکه فواید بالقوه آن بیشتر از خطرات احتمالی باشد.

• عفونت فعال: آزاتیوپرین یک سرکوب کننده سیستم ایمنی است، به این معنی که می تواند خطر عفونت را افزایش دهد. در بیمارانی که عفونت فعال دارند نباید استفاده شود.

• نارسایی کبدی یا کلیوی: آزاتیوپرین در کبد متابولیزه شده و از طریق کلیه ها دفع می شود. بیماران مبتلا به نارسایی شدید کبدی یا کلیوی ممکن است در معرض افزایش خطر عوارض جانبی باشند و در صورت استفاده از آزاتیوپرین باید به دقت تحت نظر باشند.

• مصرف با آلوپورینول و سایر داروها: آزاتیوپرین نباید همراه با آلوپورینول، دارویی که برای درمان نقرس استفاده می شود، استفاده شود، زیرا این ترکیب می تواند خطر سرکوب مغز استخوان را افزایش دهد. آزاتیوپرین همچنین ممکن است با سایر داروها تداخل داشته باشد، بنابراین بیماران باید قبل از شروع آزاتیوپرین، پزشک خود را از تمام داروهایی که مصرف می کنند مطلع کنند.

مقدار و نحوه مصرف آزاتیوپرین

• سن بیمار

• نوع و شدت بیماری تحت درمان

• نحوه واکنش به اولین مقدار مصرفی دارو

• سایر شرایط پزشکی بیمار

• دوز آزاتیوپرین بسته به شرایط تحت درمان، سن بیمار، وزن و عوامل دیگر می تواند متفاوت باشد. آزاتیوپرین معمولاً به صورت خوراکی به شکل قرص یا کپسول مصرف می شود.

• به طور کلی، دوز شروع آزاتیوپرین برای اکثر شرایط 1 تا 2.5 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز است که به یک یا دو دوز تقسیم می شود. سپس دوز به تدریج به حداکثر 2.5 تا 3 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، در صورت تحمل افزایش می یابد. حداکثر دوز روزانه آزاتیوپرین معمولاً 200 میلی گرم در روز است.

• آزاتیوپرین باید همراه با غذا مصرف شود تا به کاهش عوارض گوارشی کمک کند. مهم است که آزاتیوپرین را دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف کنید و بدون مشورت با پزشک، دوز دارو را تغییر ندهید یا مصرف دارو را قطع نکنید.

عوارض جانبی آزاتیوپرین

آزاتیوپرین، مانند همه داروها، می تواند عوارض جانبی ایجاد کند. برخی از شایع ترین عوارض جانبی آزاتیوپرین عبارتند از:

• تهوع و استفراغ

• اسهال

• از دست دادن اشتها

• راش یا خارش

• ریزش مو

• افزایش خطر عفونت

• سرکوب مغز استخوان

• سمیت کبدی

• پانکراتیت

• افزایش خطر ابتلا به برخی سرطان ها مانند لنفوم و سرطان پوست.

توجه به این نکته ضروری است که همه بیماران این عوارض جانبی را تجربه نمی کنند و برخی از بیماران ممکن است عوارض جانبی دیگری را تجربه کنند که در اینجا ذکر نشده است. بیمارانی که آزاتیوپرین مصرف می کنند باید از نظر عوارض جانبی بالقوه توسط پزشک تحت نظر باشند.

• بیماران همچنین باید بدانند که آزاتیوپرین می تواند سیستم ایمنی را سرکوب کند که می تواند خطر عفونت را افزایش دهد. بیمارانی که آزاتیوپرین مصرف می کنند باید اقدامات احتیاطی را برای جلوگیری از عفونت انجام دهند، مانند شستن مکرر دست ها، اجتناب از تماس با افراد بیمار و واکسن زدن در صورت لزوم.

• در موارد نادر، آزاتیوپرین می تواند یک واکنش آلرژیک شدید ایجاد کند. بیماران در صورت مشاهده علائمی مانند مشکل در تنفس ، تورم صورت یا گلو، یا بثورات پوستی شدید باید فوراً به پزشک مراجعه کنند.

• بیمارانی که آزاتیوپرین مصرف می کنند باید هر گونه علائم جدید یا غیرعادی را که در حین مصرف دارو تجربه می کنند، به پزشک خود اطلاع دهند، زیرا این علائم می تواند نشانه یک عارضه جانبی جدی باشد.

نکته: در صورت مشاهده هر کدام از این علائم حتما به پرشک خود اطلاع دهید.

تداخل دارویی آزاتیوپرین

آزاتیوپرین می تواند با چندین داروی دیگر تداخل داشته باشد که می تواند بر نحوه عملکرد آن در بدن تأثیر بگذارد یا خطر عوارض جانبی را افزایش دهد . برخی از مهمترین تداخلات دارویی با آزاتیوپرین عبارتند از:

• آلوپورینول: آزاتیوپرین می تواند با آلوپورینول ، دارویی که برای درمان نقرس استفاده می شود، تداخل داشته باشد که می تواند خطر سرکوب مغز استخوان را افزایش دهد.

• وارفارین: آزاتیوپرین می تواند با وارفارین ، دارویی که برای جلوگیری از لخته شدن خون استفاده می شود، تداخل داشته باشد، که می تواند خطر خونریزی را افزایش دهد.

• مهارکننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE): آزاتیوپرین می تواند با مهارکننده های ACE ، دسته ای از داروهای مورد استفاده برای درمان فشار خون بالا، که می تواند خطر سرکوب مغز استخوان را افزایش دهد، تداخل داشته باشد .

• واکسن ها: آزاتیوپرین می تواند سیستم ایمنی بدن را سرکوب کند ، که می تواند واکسن ها را کمتر موثر کند. بیمارانی که آزاتیوپرین مصرف می کنند باید از واکسن های زنده مانند واکسن سرخک، اوریون و سرخجه (MMR) پرهیز کنند و قبل از دریافت هر واکسنی باید با پزشک خود مشورت کنند.

• سایر داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی: آزاتیوپرین نباید با سایر داروهای سرکوب کننده ایمنی استفاده شود، زیرا این امر می تواند خطر عفونت و سایر عوارض جانبی را افزایش دهد.

توجه به این نکته مهم است که این لیست جامعی از تداخلات دارویی با آزاتیوپرین نیست. بیماران باید قبل از شروع آزاتیوپرین، از جمله داروهای تجویزی، داروهای بدون نسخه و مکمل های گیاهی، پزشک خود را از تمام داروهایی که مصرف می کنند مطلع کنند تا اطمینان حاصل شود که هیچ تداخل احتمالی وجود ندارد. بیماران همچنین باید قبل از شروع هر گونه داروی جدید در حین مصرف آزاتیوپرین با ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی خود مشورت کنند.

نکته: برای جلوگیری از این تداخل، لیست تمام داروهایی که مصرف می کنید را در اختیار پزشکتان قرار دهید.

موارد احتیاط مصرف آزاتیوپرین

• حساسیت به داروهای دیگر: بیمارانی که به آزاتیوپرین یا هر یک از اجزای آن حساسیت دارند نباید از دارو استفاده کنند. علائم واکنش آلرژیک می تواند شامل دشواری در تنفس، تورم صورت یا گلو، بثورات شدید یا خارش و سایر علائم باشد. بیماران در صورت مشاهده هر گونه نشانه ای از واکنش آلرژیک باید فوراً به پزشک مراجعه کنند.

• مصرف آزاتیوپرین در دوران بارداری: اگر بیمار در نظر دارد باردار شود یا در حال حاضر باردار است، باید در مورد خطرات و مزایای بالقوه آزاتیوپرین با ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی خود صحبت کند. در برخی موارد، مزایای استفاده از آزاتیوپرین در دوران بارداری ممکن است از خطرات احتمالی آن بیشتر باشد. به عنوان مثال، در زنان باردار مبتلا به بیماری های خودایمنی شدید ، مانند لوپوس یا آرتریت روماتوئید ، ممکن است مزایای ادامه درمان با آزاتیوپرین بیشتر از خطرات قطع دارو در نظر گرفته شود.

با این حال، به طور کلی، در صورت امکان، باید از مصرف آزاتیوپرین در دوران بارداری اجتناب شود. زنان در سنین باروری که آزاتیوپرین مصرف می کنند باید از روش های پیشگیری موثر برای جلوگیری از بارداری استفاده کنند. اگر بیمار در حین مصرف آزاتیوپرین باردار شد، باید فوراً به پزشک خود اطلاع دهد. ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی بسته به وضعیت فردی بیمار ممکن است دوز را تنظیم کند یا دارو را قطع کند.

• مصرف آزاتیوپرین در دوران شیردهی: آزاتیوپرین در شیر مادر ترشح می شود و می تواند برای نوزاد شیرخوار مضر باشد. بنابراین، زنانی که آزاتیوپرین مصرف می کنند، نباید از شیر مادر تغذیه کنند، مگر اینکه پزشکشان به آنها دستور داده باشد.

اگر بیمار در حین مصرف آزاتیوپرین به شیردهی فکر می کند، باید خطرات و مزایای بالقوه را با ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی خود در میان بگذارد. در برخی موارد، مزایای ادامه درمان آزاتیوپرین ممکن است بیشتر از خطرات قطع دارو در نظر گرفته شود.

اگر یک ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی تشخیص دهد که مزایای تغذیه با شیر مادر بر خطرات بالقوه آن بیشتر است، ممکن است نظارت دقیق بر نوزاد شیرخوار را برای عوارض جانبی احتمالی توصیه کند. علاوه بر این، ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی ممکن است دوز آزاتیوپرین را تنظیم کند یا داروی متفاوتی را با خطر آسیب کمتر برای نوزاد توصیه کند.

• مصرف آزاتیوپرین در سالمندان: آزاتیوپرین را می توان در بیماران مسن استفاده کرد، اما ممکن است نیاز باشد دوز و مدت درمان بر اساس سن بیمار، سلامت کلی و عملکرد کلیه و کبد تنظیم شود. بیماران مسن ممکن است شرایط پزشکی دیگری نیز داشته باشند و داروهای دیگری مصرف کنند که می تواند خطر تداخلات دارویی و عوارض جانبی را افزایش دهد. بنابراین، نظارت دقیق بر بیماران مسن مصرف کننده آزاتیوپرین و تنظیم دوز در صورت لزوم برای به حداقل رساندن خطر عوارض جانبی مهم است. بیماران مسن ممکن است بیشتر مستعد برخی عوارض جانبی آزاتیوپرین مانند سرکوب مغز استخوان و سمیت کبدی و یا مستعد ابتلا به عفونت باشند.

• مصرف آزاتیوپرین در کودکان: آزاتیوپرین را می توان در کودکان برای درمان برخی بیماری ها مانند بیماری التهابی روده، هپاتیت خود ایمنی و لوپوس اریتماتوز سیستمیک استفاده کرد. دوز آزاتیوپرین در کودکان به طور کلی بر اساس وزن کودک است و معمولاً کمتر از دوز مورد استفاده در بزرگسالان است.

علاوه بر این، کودکانی که آزاتیوپرین مصرف می کنند باید از نظر رشد و نمو تحت نظر باشند، زیرا این دارو ممکن است در برخی موارد بر رشد و تکامل تأثیر بگذارد. کودکانی که آزاتیوپرین مصرف می کنند نیز باید تمام واکسن های توصیه شده را دریافت کنند، اما در حین مصرف دارو باید از واکسن های زنده اجتناب شود.

نحوه عملکرد

• آزاتیوپرین یک داروی سرکوب کننده سیستم ایمنی است که با سرکوب فعالیت سیستم ایمنی عمل می کند. به طور خاص، آزاتیوپرین در بدن به متابولیتی به نام 6-mercaptopurine (6-MP) تبدیل می شود که در سنتز DNA و RNA اختلال ایجاد می کند و منجر به مهار تکثیر سلولی می شود.

• آزاتیوپرین و متابولیت های آن توسط سلول هایی که به سرعت تقسیم می شوند، از جمله سلول های ایمنی مانند لنفوسیت های T و B، که نقش کلیدی در پاسخ ایمنی دارند، جذب می شوند. آزاتیوپرین با مهار تکثیر این سلول ها فعالیت سیستم ایمنی را کاهش می دهد که می تواند در درمان بیماری های خودایمنی و جلوگیری از رد پیوند اعضا مفید باشد.

• آزاتیوپرین یک داروی کند اثر است و ممکن است چندین هفته یا چند ماه طول بکشد تا اثر درمانی کامل آن به دست آید. این دارو معمولاً برای حفظ اثرات سرکوب کننده سیستم ایمنی و جلوگیری از تشدید بیماری به صورت طولانی مدت مصرف می شود.

شرایط نگهداری آزاتیوپرین

• نگهداری در دمای اتاق، بین 20 تا 25 درجه سانتیگراد (68 تا 77 درجه فارنهایت)

• نگهداری در مکانی خشک و دور از نور

• دور از دسترس کودکان و حیوانات خانگی

توصیه هایی برای مصرف کنندگان آزاتیوپرین

• آزاتیوپرین را دقیقاً مطابق با تجویز پزشک خود مصرف کنید. بدون مشورت با پزشک خود، دوز را تغییر ندهید یا مصرف دارو را قطع نکنید.

• قبل از مصرف دارو، تاریخ انقضای آن را بررسی کنند و در صورتی که تاریخ مصرف آن تمام شده است از آن استفاده نکنند.

• هرگز نباید از آزاتیوپرینی که به طور نامناسب نگهداری کرد، مانند در دمای بالا یا در معرض نور، استفاده کنند، زیرا این امر می تواند بر اثربخشی و ایمنی دارو تأثیر بگذارد.

• آزاتیوپرین را با غذا مصرف کنید تا به کاهش خطر عوارض گوارشی کمک کند.

• پزشک خود را در مورد سایر داروهایی که مصرف می کنید، از جمله داروهای تجویزی، داروهای بدون نسخه، و مکمل های گیاهی مطلع کنید، زیرا ممکن است با آزاتیوپرین تداخل داشته باشند.

• از عوارض جانبی احتمالی آزاتیوپرین مانند تهوع، استفراغ، از دست دادن اشتها، بثورات پوستی، ریزش مو و افزایش خطر عفونت آگاه باشید. اگر هنگام مصرف آزاتیوپرین علائم غیرعادی را تجربه کردید با ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی خود تماس بگیرید.

• اقدامات احتیاطی را برای جلوگیری از عفونت انجام دهید، مانند شستن مکرر دست ها و اجتناب از تماس با افراد بیمار.

• هنگام مصرف آزاتیوپرین از واکسن های زنده خودداری کنید و قبل از دریافت هر گونه واکسنی با پزشک خود مشورت کنید.

• در تمام قرارهای برنامه ریزی شده با پزشک خود برای آزمایش خون و چک آپ شرکت کنید.

• اگر باردار هستید، قصد بارداری دارید، یا در حال شیردهی هستید، قبل از مصرف آزاتیوپرین به پزشک خود اطلاع دهید.

تذکر مهم

مطلبی که مطالعه می کنید صرفا جنبه ی افزایش آگاهی دارد؛ خود درمانی و تجویز دارو با تکیه بر این مطالب جایز نیست. برای مصرف دارو حتما به پزشک متخصص مراجعه نمایید.