احادیثی از ائمه درباره امر به معروف و نهی از منکر

حدیث هایی از ائمه درباره امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکر، از واجبات دینی و فریضه‌های الهی است که در قرآن و احادیث متعددی بر آن آمده است. ائمه معصومین (ع) نیز در روایات و سخنان خود، اهمیت دارد و این فریضه را به روشنی بیان کرده و با ارائه رهنمودهای ارزشمند، مردم را به انجام این وظیفه خطیر می کند.

در این مقاله، به بررسی جامع احادیث ائمه اطهار (ع) در خصوص امر به معروف و نهی از منکر می‌پردازیم و مجموعه‌ای از این فریضه واجب را با استناد به کلام معصومین (ع) مورد بحث قرار داد.

حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم :

أَلا اُخْبِرُکُمْ عَنْ اَقْوامٍ لَیْسُوا بِأَنْبِیاء وَ لا شُهدَاء تَغْبِطُـهُمْ النّاسُ یَـوْمَ الْقِـیامَهِ … یَأْمُرُونَهُمْ بِما یُحِّبُ اللّه ُ وَ یَنْهَوْنَهُمْ عَمّا یَکْرَهُ اللّه ُ.

گروهى هستند که نه پیامبرند و نه شهید ولى مردم به مقامى که خداوند به خاطر امر به معروف و نهى از منکر به آنان عطا فرموده غبطه مى خورند. (مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل ج 12 ، ص 182)

******

رسول خدا (ص) فرمودند:  

مَنْ اَمَرَ بَالْمَعْرُوفِ وَ نَهى عَنْ المُنْکَرِ فَهُو خَلیفَهُ اللّه ِ فى أَرْضِهِ و خَلیفَهُ رَسُولِ اللّه ِ و خلیفه کتابه.

کسی که امر به معروف و نهی از منکر کند، جانشین خدا، پیامبر خدا(ص) و کتاب خدا در روی زمین است. (تفسیر مجمع البیان، ج 1، ص 484؛ ذیل آیه 104 آل عمران)

******

رسول الله صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله و سلم:

أَلدّالُّ عَلَى الْخَیْرِ کَفاعِلِهِ.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: کسى که دیگران را به کار نیک راهنمائى کند گـویـا خـود آن را انـجـام داده اسـت. (وسائل الشیعه، ج 11، ص 398)

******

حضرت محمد (ص) فرمودند:

إِذَا لَمْ یَأْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ لَمْ یَنْهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ لَمْ یَتَّبِعُوا الْأَخْیَارَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ شِرَارَهُمْ فَیَدْعُوا خِیَارُهُمْ فَلَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ.

هرگاه (مردم) امر به معروف و نهى از منکر نکنند، و از نیکان خاندان من پیروى ننمایند، خداوند بدانشان را بر آنان مسلّط گرداند و نیکانشان دعا کنند امّا دعایشان مستجاب نشود. (کافی(ط – الاسلامیه) ج 2 ، ص 374 {شبیه این حدیث در امالى(صدوق) ص 308})

******

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: 

اِنَّ اللّه َ یُبْغِضُ الْمُؤْمِنَ الضَّعیفَ الَّذى لازِبْرٌ [عقل] لَهُ وَ هـُو الَّذى لایَنْهى عَنِ الْمُنْـکَرِ.

کسى که نهى از منکر نکند مورد غضب خداوند قرار مى گیرد و ایمانش ضعیف است و از عقل بهره اى نـدارد. (وسائل الشیعه، ج 11، ص 399)

******

امام علی علیه السلام:

وَمَا أَعْمَالُ الْبِرِّ کُلُّهَا وَالْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللّه ِ، عِنْدَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ، إِلاَّ کَنـَفْثَهٍ فِی بَحْـرٍ لُـجِّیٍّ.

تمام کارهاى نیک و حتى جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهى از منکر چون آب دهان است در برابر دریاى پهناور. (نهج البلاغه حکمت 374)

******

امام على علیه السلام فرمودند:

اَلاَْمْـرُ بِـالْمَعْـرُوفِ اَفْضَلُ اَعْمالِ الْخَلْقِ.

بهترین کار مردم امر به معروف مى باشد. (غرر الحکم موضوعى، ج 2، ص 100)

******

امام علی علیه السلام :

أَنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ دُعَاءٌ إِلَى الْإِسْلَام.

امر به معروف و نهى از منکر دعوت به اسلام است. (تحف العقول ص413)

******

امام على علیه السلام :

مَن أمَرَ بِالمَعروفِ شَدَّ ظَهرُ المُؤمِنِ وَ مَن نَهى عَنِ المُنکَرِ أَرغَمَ أَنفَ المُنافِقِ وَ أَمِنَ کَیدَهُ؛

هر کس امر به معروف کند به مؤمن نیرو مى‏ بخشد و هر کس نهى از منکر نماید بینى منافق را به خاک مالیده و از مکر او در امان مى‏ ماند. (کافى(ط-الاسلامیه) ج2، ص51، ح1)

******

أَمیرِالمُؤمِنین علیه السلام:

أصـْلِـحِ الْمُسى ءَ بِحُسْنِ فِعـالِکَ وَ دُلَّ عَلَى الْخَیْرِ بِجَمیل مَقالِکَ.

آدم بدکار را به وسیله کارِ نیک خود اصـلاح کن، و با سخن زیبایت دیگران را به کار خیر رهنمون باش. (غررالحکم موضوعى، ج 1، ص 99)

امام حسین علیه السلام:

أَنِّی لَمْ أَخْرُجْ أَشِراً وَ لَا بَطِراً وَ لَا مُفْسِداً وَ لَا ظَالِماً وَ إِنَّمَا خَرَجْتُ لِطَلَبِ الْإِصْلَاحِ فِی أُمَّهِ جَدِّی ص أُرِیدُ أَنْ آمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَنْهَى عَنِ الْمُنْکَر وَ أَسِیرَ بِسِیرَهِ جَدِّی وَ أَبِی‏عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع.

همانا من از روى سبکسرى و گردنکشى، و نیز براى ایجاد فساد و ستمگرى دست به این قیام نزدم، بلکه براى اصلاح اوضاع امّت جدّم قیام کردم، و مى‏خواهم «امر به‏ معروف‏» و «نهى از منکر» کنم، و به روش جدّم و پدرم على بن ابى طالب علیه السلام عمل کنم. (بحارالانوار جلد44 صفحه 329)

******

امام سجاد علیه سلام :

إِنَّ الْمُنَافِقَ یَنْهَى وَ لَا یَنْتَهِی وَ یَأْمُرُ بِمَا لَا یَأْتِی‏.

همانا منافق از کار زشت نهى مى کند، امـا خـود از آن اجتناب نمى کند و به کار خوب سفارش مى کند، اما خـود انجـام نمى دهـد. (کافی(ط-الاسلامیه) ج 2 ، ص 396 {شبیه این حدیث در تحف العقول ص 280 و امالی(صدوق) ص 494 ، ح 12})

******

امام محمد باقر علیه السلام :

أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى شُعَیْبٍ النَّبِیِّ (صلی الله علیه) أَنِّی مُعَذِّبٌ مِنْ قَوْمِکَ مِائَهَ أَلْفٍ أَرْبَعِینَ أَلْفاً مِنْ شِرَارِهِمْ وَ سِتِّینَ أَلْفاً مِنْ خِیَارِهِمْ فَقَالَ (علیه السلام) یَا رَبِّ هَؤُلَاءِ الْأَشْرَارُ فَمَا بَالُ الْأَخْیَارِ فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَیْهِ دَاهَنُوا أَهْلَ الْمَعَاصِی وَ لَمْ یَغْضَبُوا لِغَضَبِی‏.

خداى تعالى به شعیب پیامبر وحى فرمود که: من صد هزار نفر از قوم تو را عذاب خواهم کرد: چهل هزار نفر بدکار را، شصت هزار نفر از نیکانشان را. شعیب عرض کرد: پروردگارا! بدکاران سزاوارند اما نیکان چرا؟ خداى عز و جل به او وحى فرمود که: آنان با گنهکاران راه آمدند و به خاطر خشم من به خشم نیامدند. (کافى(ط – الاسلامیه) ج 5 ، ص 56 ، ح 1)

******

امام باقر علیه السلام فرمودند: 

اِنَّ الأمرَ بِالمَعْرُوفِ وَ النَّهْىَ عَنِ الْمُنکَرِ فَریَضَهٌ عـَظیمَهٌ بِهـا تـُقامُ الفـَرائِضُ وَ تَأْمَنُ المَذاهِبُ وَ تَحِلُّ المَکاسِبُ وَ تَرُدُّ الْمَظـالِمُ وَ تَعْمـُر الأرْضُ.

امر به معروف و نهى از منکر دو واجب بزرگ الهى مى باشند که سایر واجبات با آنها بر پا مى مانند و بوسیله این دو راهها امن و کسب و کار مردم حـلال مى شود. با این دو واجب است که داد ستمدیدگان ستانده مى شود و زمین آباد مى گردد. (وسائل الشیعه، ج 11، ص 395، ح 6.)

******

امام محمد باقر(علیه السلام) می‌فرمایند:

اِنَّ الاَمرَ بِالمَعرُوفِ وَ النَّهی عَنِ المُنکَرِ سَبیلِ الاَنبیاءِ وَ مِنهاجُ الصُّلَحاءِ وَ فَریضَهٌ عَظیمَهُ بِها تَقامُ الفَرائِضَ وَ تَأمَنُ المَذاهِبَ وَ تَحِلُّ المَکاسِبُ وَ تَرُدُّ المَظالِمَ وَ تَعمَرُ الاَرضَ وَ ینتَصِفُ مِنَ الاَعداءِ وَ یستَقیمُ الاَمرُ.

«امر به معروف و نهی از منکر، روش پیامبران و شیوه‌ی صالحان و فریضه‌ی بزرگ الهی است که سایر فرایض و واجبات به وسیله‌ی آن برپا می‌شوند و در پرتو آن راه‌ها امن می‌گردد و کسب و کار مردم حلال می‌شود و حقوق افراد تأمین می‌گردد و زمین‌ها آباد و از دشمنان، انتقام گرفته می‌شود و همه‌ی کارها رو به راه می‌گردد.»

******

امام صادق علیه السلام :

حَسْبُ الْمُؤْمِنِ غَیْراً إِذَا رَأَى مُنْکَراً أَنْ یَعْلَمَ اللَّهُ مِنْ قَلْبِهِ أَنَّهُ لَهُ کَارِه‏.

در غیرتمندبودن مؤمن همین بس که هرگاه کار زشت و ناپسندى مشاهده کرد خداى متعال از قلبش در مورد ناخوش داشتن آن منکر آگاه باشد. (هدایه الائمه ج 5 ، ص 574)

******

امام صادق علیه السلام فرمودند:

اِنّما یَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهى عَنِ الْمُنْکَرِ، مَنْ کانَتْ فیه ثـَلاثُ خِصـالٍ: عامِلٌ بِما یَأْمَرُ بِهِ تارِکٌ لِما یَنْهى عَنْهُ عـادِلٌ فیما یَأْمـُرُ عـادِلٌ فیما یَنْهى، رَفیـقٌ فیما یَأْمـُرُ رَفیـقٌ فیما یَنْهى.

کسى مى توانـد امر به معروف و نهى از منکر کند که داراى سه صفت باشد: 1ـ به آنچه امر مى کند عمل کند و از آنچه نهى مى کند اجتناب نماید. 2ـ در امر کردن و نهى نمودن میانه روى را پیشه خود کند. 3ـ از روى دلسوزى و مهربانى و با مدارا امر و نهى کند. (وسائل الشیعه، ج 11، ص 419، ح 3)

******

امام صادق علیه السلام :

إِذَا رَأَى الْمُنْکَرَ فَلَمْ یُنْکِرْهُ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَیْهِ فَقَدْ أَحَبَّ أَنْ یُعْصَى اللَّهُ وَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یُعْصَى اللَّهُ فَقَدْ بَارَزَ اللَّهَ بِالْعَدَاوَه.

کسى کـه توانـائى نـهى از منـکر را داشـته باشـد و نهى از منـکر نکـند، دوست دارد که خـداوند اطـاعت نشـود، و کسى که نافرمانى خـدا را دوست داشته باشد، آشکارا بـا خـداوند دشمنى کرده است. (مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل ج 12 ، ص 177 ، ح 13812)

******

امام کاظم علیه السلام :

لَتَأمُرونَ بِالمَعروفِ و لَتَنهَونَ عَنِ المُنکَرِ ، أو لَیُسـتَعمَلَنَّ عَلَیکُم شِرارُکُم فیَدعوا خِیارُکُم فلا یُستَجابُ لَهُم.

باید امر به معروف و نهى از منکر کنید، و گر نه نابکاران شما، زمام کارهایتان را به دست مى گیرند، آنگاه نیکانتان دعا کنند، ولى دعایشان مستجاب نشود. (تهذیب الأحکام ج6صفحه 176 حدیث352)

******

امام رضا علیه السلام :

کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) یَقُولُ إِذَا أُمَّتِی تَوَاکَلَتِ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ فَلْیَأْذَنُوا بِوِقَاعٍ مِنَ اللَّهِ تَعَالَى.

رسول خدا صلی الله علیه و آله همواره مى فرمودند: هرگاه امّت من از انجام امر به معروف و نهى از منکر سرپیچى کنند و آن را به یکدیگر واگذار نمایند، گویا با خـداوند اعـلان جنگ داده اند. (کافی(ط-الاسلامیه) ج 5 ، ص 59 ، ح 13)

سخن پایانی :

همانطور که در بالا اشاره کردیم، امر به معروف و نهی از منکر، دو فریضه دینی در اسلام هستند که به وسیله‌ی دستگاه‌های خوراکی می‌دهند تا کارهای نیک و پرهیز را انجام دهند. این دو فریضه، نقشی اساسی در حفظ سلامت جامعه اسلامی و ترویج فضای اخلاقی و معنوی دارند.

گردآوری: بخش مذهبی موزستان