تفاوت اشعه ایکس، ام‌آرآی و سی‌تی‌اسکن؛ کدام گزینه برای شما مناسب‌تر است؟

مقایسه جامع اشعه ایکس، ام‌آرآی و سی‌تی‌اسکن: مزایا و معایب هر روش

وقتی پزشکان نیاز دارند که ببینند داخل بدنتان چه اتفاقی می‌افتد، معمولاً از شما می‌خواهند که یک آزمایش تصویربرداری تشخیصی انجام دهید. چندین نوع از این آزمایش‌های تصویربرداری وجود دارد که به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص دقیقی بگذارد و برنامه درمانی مناسبی را انتخاب کند. هر آزمایش تصویربرداری از فناوری‌های مختلفی برای ایجاد تصاویری استفاده می‌کند که به پزشک کمک می‌کند مشکلات پزشکی خاصی را شناسایی کند.

بیشتر افراد حداقل یک‌بار آزمایش تصویربرداری پزشکی انجام داده‌اند. سه نوع رایج از دستگاه‌های تصویربرداری عبارتند از: اشعه ایکس، سی‌تی‌اسکن (CT) و آزمایش‌های ام‌آرآی (MRI). پزشک ممکن است یک یا چند آزمایش را برای شما تجویز کند.

ممکن است نگران انجام این آزمایش‌ها باشید، اما آزمایش‌های تصویربرداری تشخیصی معمولاً بدون درد و غیرتهاجمی هستند. با این حال، ممکن است مفید باشد که بفهمید چگونه هر یک از آنها کار می‌کنند و کاربردهای رایج آنها چیست. دانستن تفاوت‌های میان اشعه ایکس، سی‌تی‌اسکن و ام‌آرآی می‌تواند به شما کمک کند تا ذهن شما آرام شود و بدانید که باید چه انتظاری داشته باشید.

تصویربرداری با اشعه ایکس چیست؟

اشعه ایکس رایج‌ترین آزمایش تصویربرداری تشخیصی است و به‌طور گسترده در دسترس است. حتی اگر نیاز به اسکن‌های بدن پیشرفته‌تر داشته باشید، احتمالاً ابتدا یک اشعه ایکس دریافت خواهید کرد. این‌ها نوعی تابش هستند و هنگام عبور از بدن شما، استخوان‌ها و سایر اجسام متراکم تابش را مسدود کرده و در فیلم اشعه ایکس سفید به نظر می‌رسند. بافت‌های کم‌تراکم به‌سختی قابل مشاهده هستند و خاکستری به نظر می‌رسند. در حالی که قرار گرفتن در معرض محدود تابش از اشعه ایکس مضر نیست، اگر باردار هستید، پزشک احتیاط‌های ویژه‌ای خواهد داشت.

پزشک قسمت بدن شما را برای اسکن بین حسگر دیجیتال اشعه ایکس یا فیلم عکاسی و دستگاه اشعه ایکس قرار می‌دهد. در حالی که دستگاه به‌طور موقت تابش را از بدن شما عبور می‌دهد، باید بی‌حرکت بمانید.

پزشکان از اشعه ایکس برای تشخیص و ارزیابی استفاده می‌کنند:

• بیماری‌ها یا تحلیل استخوان

• دررفتگی‌ها

• شکستگی‌ها

• تومورها

• عفونت‌ها

احتمالاً در طول روند اشعه ایکس، موقعیت‌یابی در چند زاویه مختلف انجام می‌شود. اگر تنها یکی از اعضای بدن شما دچار شکستگی شده باشد، پزشک ممکن است بخواهد اشعه ایکس را از عضو سالم نیز بگیرد تا هر دو را مقایسه کند. جلسات اشعه ایکس معمولاً بیش از 10 دقیقه طول نمی‌کشد و تصاویر به سرعت آماده می‌شوند. معمولاً تصاویر بر روی یک سی‌دی نوشته می‌شود تا در صفحه کامپیوتر مشاهده شود یا از فیلم اشعه ایکس تهیه می‌شود.

در برخی موارد، ممکن است برای شما یک رنگ‌کننده کنتراست در مفصل تزریق کنند، در حالی که اشعه ایکس می‌گیرید. این روند که به آن “آرتروگرام” گفته می‌شود، به برجسته‌سازی ساختارهای بافت نرم مفصل کمک می‌کند. این روش همچنین ممکن است به قرار دادن سوزن در مفصل هنگام تزریق دارو یا خارج کردن مایعات کمک کند. تصاویر اشعه ایکس ممکن است به اندازه روش‌های پیچیده‌تر جزئیات نداشته باشند، اما رایج‌ترین ابزار برای ارزیابی مشکلات ارتوپدی هستند و معمولاً در مطب پزشک در دسترس هستند.

پزشکان اغلب از اسکن‌های اشعه ایکس برای تشخیص شکستگی استخوان‌ها استفاده می‌کنند. با این حال، از آن‌ها برای شناسایی انواع سرطان، ذات‌الریه و دیگر مشکلات در حال توسعه نیز استفاده کرده‌اند. مدت زمان اشعه ایکس بستگی به قسمت بدن دارد که پزشک در حال بررسی آن است. با این حال، معمولاً فقط چند دقیقه طول می‌کشد.

انواع اشعه ایکس

دو نوع اصلی از اشعه ایکس وجود دارد — نرم و سخت.

اشعه ایکس نرم دارای طول موج‌های نسبتاً کوتاهی در حدود 10 نانومتر (نانومترها یک میلیاردیم متر هستند) است. بنابراین می‌توان آن را در طیف الکترومغناطیسی (EM) بین پرتوهای گاما و نور فرابنفش (UV) قرار داد.

اشعه ایکس سخت دارای طول موج‌های تقریباً 100 پیکومتر (پیکومترها یک تریلیونیم متر هستند) است. آن‌ها در همان ناحیه‌ای از طیف الکترومغناطیسی قرار دارند که پرتوهای گاما.

سی‌تی‌اسکن چیست؟

سی‌تی‌اسکن تصاویری با کیفیت بالا و جزئیات دقیق از بدن ایجاد می‌کند. این یک اشعه ایکس پیشرفته و قدرتمندتر است که تصاویری به صورت 360 درجه از ستون فقرات، مهره‌ها و اندام‌های داخلی بدن می‌گیرد. ممکن است یک رنگ‌کننده کنتراست به خون شما تزریق شود تا پزشک بتواند ساختارهای بدنی شما را به‌وضوح بیشتری در سی‌تی‌اسکن مشاهده کند.

سی‌تی‌اسکن تصاویری دقیق و با کیفیت از استخوان‌ها، رگ‌های خونی، بافت‌های نرم و اندام‌ها ایجاد می‌کند و ممکن است برای کمک به تشخیص مشکلات پزشکی مانند موارد زیر استفاده شود:

• آپاندیسیت

• سرطان

• تروما (ضربه)

• بیماری‌های قلبی

• اختلالات عضلانی و اسکلتی

• بیماری‌های عفونی

سی‌تی‌اسکن همچنین برای شناسایی تومورها و ارزیابی مشکلات ریه یا سینه استفاده می‌شود. دستگاه سی‌تی‌اسکن شبیه یک جعبه بزرگ است که یک تونل در مرکز آن وجود دارد. شما روی یک میز لغزنده دراز می‌کشید که شما را وارد و خارج از این تونل می‌برد در حالی که دستگاه اطراف شما می‌چرخد و تصاویر مقطعی از بدنتان تولید می‌کند.

تکنسین انجام‌دهنده آزمایش در اتاق دیگری قرار دارد و از کامپیوترهایی که تصاویر را نمایش می‌دهند استفاده می‌کند. او از طریق میکروفون و بلندگوها با شما صحبت خواهد کرد.

سی‌تی‌اسکن معمولاً گران‌تر از اشعه ایکس است و همیشه در بیمارستان‌های کوچک یا روستایی در دسترس نیست.

دو نوع از سی‌تی‌اسکن عبارتند از:

• سی‌تی‌اسکن توموگرافی گسیل پوزیترون (PET): سی‌تی‌اسکن PET به پزشک کمک می‌کند تا سطح فعالیت برخی از ارگان‌ها و بافت‌های بدن همراه با ساختار آن‌ها را مشاهده کند. قبل از انجام آزمایش، شما ماده‌ای به نام “تریسر” دریافت خواهید کرد که حاوی گلوکز با مقدار کمی ماده رادیواکتیو است.

این تریسر از طریق سیستم‌های بدن شما حرکت می‌کند و مانند یک رنگ برای اسکن تصویربرداری عمل می‌کند. اگر فعالیت شیمیایی در برخی مناطق زیاد باشد، رنگ بیشتری جذب خواهد شد و نقاط درخشان در تصویر نشان داده می‌شود که پزشک را از احتمال وجود بیماری آگاه می‌کند. دوز تابش در تریسر برای بیشتر افراد بی‌خطر و حداقل است.

این تریسر به‌صورت خوراکی، استنشاقی یا تزریقی بسته به قسمتی از بدن که مورد بررسی است، وارد بدن شما می‌شود. پزشکان اغلب از اسکن PET برای شناسایی مشکلات قلبی، سرطان و بیماری‌های مغزی استفاده می‌کنند.

• سی‌تی‌اورولوگرافی: سی‌تی‌اورولوگرافی یک نوع آزمون رادیولوژیکی تخصصی است که برای ارزیابی دستگاه ادراری، شامل حالب‌ها، کلیه‌ها و مثانه استفاده می‌شود. این تکنولوژی نوآورانه از سی‌تی برای تولید تصاویر مقطعی در سرتاسر بدن استفاده می‌کند. تصاویر اندام‌های داخلی بسیار دقیق هستند و به پزشکان این امکان را می‌دهند که بهترین برنامه درمانی را تعیین کنند. استفاده‌های رایج این آزمون شامل ارزیابی خون در ادرار و شناسایی سنگ کلیه‌ها است.

ام‌آرآی چیست؟

ام‌آرآی (تصویربرداری تشدید مغناطیسی) ترکیبی از یک آهنربای قوی و امواج رادیویی است. یک کامپیوتر اجزای مغناطیسی را کنترل می‌کند و تصاویری بسیار دقیق از ساختارهای بدنی ایجاد می‌کند. پزشک تصاویر را به‌صورت “برش‌ها” یا مقاطع عرضی از قسمت اسکن‌شده بدن مشاهده می‌کند. برخلاف اشعه ایکس، در این روش از تابش استفاده نمی‌شود. پزشکان معمولاً از اسکن‌های ام‌آرآی برای تشخیص مشکلات مفاصل و استخوان‌ها، ارزیابی پیشرفت درمان، بررسی ناهنجاری‌های مغزی و ارزیابی درد لگنی یا مشکلات ناباروری استفاده می‌کنند.

انواع اسکن‌های ام‌آرآی عبارتند از:

1. اسکن‌های ام‌آرآی باز – میدان بالا (1.5T) 

ام‌آرآی باز با میدان بالا (1.5T) کیفیت تصویری عالی ارائه می‌دهد:

• ام‌آرآی باز: به پیکربندی دستگاه اشاره دارد. ام‌آرآی باز به دلیل باز بودن از سه طرف، تصویربرداری روشن و تجربه‌ای نسبتاً جادار را فراهم می‌کند. این دستگاه طراحی مدرن دارد و معاینات سریع و راحتی را به ارمغان می‌آورد که به‌ویژه برای افرادی که از تنگی فضا می‌ترسند، مفید است.

• میدان بالا (1.5T): به کیفیت تصویر اشاره دارد. دستگاه 1.5T طیف وسیعی از گزینه‌های کویل را ارائه می‌دهد که باعث بهبود کیفیت تصویر در برخی از کاربردهای تصویربرداری می‌شود که در مقایسه با 3T بهتر است.

2. اسکن‌های ام‌آرآی با تونل کوتاه – میدان بالا (1.5T)

تونل به ورودی دستگاه ام‌آرآی اشاره دارد. اسکن‌های ام‌آرآی با تونل کوتاه 5 درصد عریض‌تر و 50 درصد کوتاه‌تر از پیکربندی سنتی ام‌آرآی هستند. این ابعاد تجربه تصویربرداری راحت‌تر و جادارتری را برای بیمار فراهم می‌کند.

3. اسکن‌های ام‌آرآی با تونل باز – میدان بالا (1.5T)

ام‌آرآی با تونل باز ورودی وسیع‌تری فراهم می‌کند که امکان انجام اسکن راحت‌تر را برای بیمار می‌دهد. در تونل سنتی، ورودی دستگاه تنها کمی بزرگتر از بیمار است و این باعث ایجاد فضایی تنگ و ناخوشایند می‌شود.

4. اسکن‌های ام‌آرآی – میدان بالا (1.5T)

این دستگاه ام‌آرآی با میدان بالا (1.5T) از پیشرفته‌ترین فناوری تصویربرداری استفاده می‌کند. این دستگاه برای اسکن تمام قسمت‌های بدن ارزشمند است و به عنوان استاندارد صنعت شناخته می‌شود.

5. اسکن‌های ام‌آرآی 3T

همچنین به عنوان ام‌آرآی 3 تسلا شناخته می‌شود، اسکن ام‌آرآی 3T یک معاینه تصویربرداری کارآمد و قدرتمند است که ممکن است به جای اسکن سنتی 1.5T انجام شود. در حالی که اسکن‌های 3T قبلاً عمدتاً در مراکز تحقیقاتی پزشکی یافت می‌شد، امروزه در محیط‌های بالینی نیز قابل مشاهده است. اسکن‌های 3T از مغناطیس‌های قوی و پرقدرت استفاده می‌کنند که میدان مغناطیسی بسیار قوی‌تری نسبت به اسکن 1.5T تولید می‌کند. این امر باعث می‌شود ام‌آرآی تصاویر واضح‌تری را سریع‌تر تولید کند.

6. طیف‌سنجی ام‌آرآی

طیف‌سنجی ام‌آرآی یک روش غیرتهاجمی است که برای شناسایی بیوشیمی انفارکت‌ها، تومورها و دیگر پاتولوژی‌ها استفاده می‌شود. این روش به‌طور مکرر برای تشخیص اختلالات متابولیک خاص مانند آن‌هایی که بر مغز تأثیر می‌گذارند، انجام می‌شود. این به پزشکان کمک می‌کند تا ویژگی‌های تومورها مانند متابولیسم یا شدت آن‌ها را مشخص کنند.

7. اسکن‌های MRCP

اسکن‌های کولانژیوانکئاتروپانکراتوگرافی با رزونانس مغناطیسی (MRCP) نوع خاصی از ام‌آرآی هستند که تمرکز آن‌ها بر گرفتن تصاویری از سیستم‌های پانکراس و هپاتوبیلیاری است، از جمله کبد، کیسه صفرا، پانکراس، مجاری صفراوی و مجرای پانکراس.

8. اسکن‌های ام‌آرآی باز – عملکرد میدان بالا

اسکنرهای ام‌آرآی باز سیستم‌هایی هستند که قابلیت‌های پیشرفته تصویربرداری رزونانس مغناطیسی را ارائه می‌دهند. آن‌ها مزایا و ویژگی‌های مختلفی دارند. این دستگاه‌ها نمای پانورامیک از چهار طرف ارائه می‌دهند و تجربه‌ای راحت و جادار را برای بیمار فراهم می‌کنند.

شباهت‌ها و تفاوت‌ها بین سه نوع اصلی تصویربرداری تشخیصی

اشعه ایکس، ام‌آرآی و سی‌تی‌اسکن چند شباهت دارند. 

• هر سه نوع اسکن تصویربرداری هستند. شما می‌توانید هم اشعه ایکس و هم سی‌تی‌اسکن را در عرض چند دقیقه انجام دهید.

• هر سه ابزار تصویربرداری می‌توانند به تشخیص یک یا چند مشکل پزشکی کمک کنند.

• شما باید برای انجام تمام این آزمایش‌ها طبق دستورالعمل‌های تکنسین، ثابت بمانید.

اما آن‌ها تفاوت‌های عمده‌ای نیز دارند.

تفاوت بین اشعه ایکس و سی‌تی‌اسکن

در حالی که تفاوت بین سی‌تی‌اسکن و اشعه ایکس جزئی است، اما قابل توجه است. پزشکان از اشعه ایکس برای شناسایی دررفتگی‌ها و شکستگی‌های استخوان‌ها، همچنین برای شناسایی سرطان‌ها و ذات الریه استفاده می‌کنند. اما سی‌تی‌اسکن‌ها دستگاه‌های پیشرفته‌تری هستند که پزشکان از آن‌ها برای تشخیص آسیب‌های ارگان‌های داخلی استفاده می‌کنند.

دستگاه‌های اشعه ایکس در برخی موارد نمی‌توانند مشکلات مربوط به آسیب‌های عضلانی، بافت‌های نرم یا سایر ارگان‌های بدن را تشخیص دهند، اما سی‌تی‌اسکن این امکان را فراهم می‌آورد. تصاویر اشعه ایکس دو بعدی هستند، در حالی که تصاویر سی‌تی‌اسکن سه‌بعدی هستند.

تفاوت بین سی‌تی‌اسکن و ام‌آرآی

اشعه ایکس و سی‌تی‌اسکن هر دو از مقدار کمی تابش یونیزه‌شده برای تولید تصاویر استفاده می‌کنند. اما ام‌آرآی از این روش استفاده نمی‌کند. این دستگاه از آهنرباهای قدرتمند و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر استفاده می‌کند، بنابراین شما هنگام انجام ام‌آرآی به تابش مواجه نمی‌شوید.

تصاویر سی‌تی‌اسکن معمولاً سریع‌تر از ام‌آرآی گرفته می‌شوند. برای مثال، سی‌تی‌اسکن معمولاً پنج دقیقه یا کمتر طول می‌کشد، در حالی که ام‌آرآی ممکن است 30 دقیقه یا بیشتر زمان ببرد.

پزشکان از سی‌تی‌اسکن و ام‌آرآی برای دلایل مختلفی استفاده می‌کنند. سی‌تی‌اسکن در تشخیص آسیب‌های شدید در سینه، سر، ستون فقرات یا شکم، به‌ویژه شکستگی‌ها بسیار مفید است. ام‌آرآی معمولاً در تشخیص مشکلات مفاصل، بافت‌های نرم، رباط‌ها و تاندون‌ها بهتر عمل می‌کند.

تفاوت بین ام‌آرآی و اشعه ایکس

همانطور که گفته شد، اشعه ایکس شما را در معرض تابش یونیزه‌شده قرار می‌دهد، اما دستگاه‌های ام‌آرآی این تابش را منتشر نمی‌کنند. اشعه ایکس فقط چند دقیقه طول می‌کشد، در حالی که ام‌آرآی ممکن است 30 دقیقه یا بیشتر، حتی تا چند ساعت طول بکشد، بسته به اینکه پزشک به دنبال چه چیزی باشد. اشعه ایکس محدود به اسکن چند بیماری بدن است، اما ام‌آرآی برای بررسی بسیاری از شرایط پزشکی کاربرد دارد. به‌عنوان مثال، از اشعه ایکس بیشتر برای بررسی شکستگی‌های استخوان‌ها استفاده می‌شود، اما می‌تواند به شناسایی بافت‌های بیمار نیز کمک کند. ام‌آرآی برای ارزیابی بافت‌های نرم مانند آسیب‌های تاندون و رباط، تومورهای مغزی یا آسیب‌های نخاعی بهتر است.

سوالات متداول درباره مقایسه اشعه ایکس، ام‌آرآی و سی‌تی‌اسکن

1. تفاوت اصلی بین ام‌آرآی و سی‌تی‌اسکن چیست؟

ام‌آرآی از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای تصویربرداری از بافت‌های نرم استفاده می‌کند و بدون تابش اشعه است، در حالی که سی‌تی‌اسکن از اشعه ایکس برای تولید تصاویر مقطعی از بدن استفاده می‌کند و بیشتر برای تصویربرداری جامع‌تر از اندام‌های داخلی و استخوان‌ها کاربرد دارد.

2. آیا اشعه ایکس خطرناک است؟

اشعه ایکس شامل تابش یونیزه‌کننده است، اما دوز استفاده شده در تصویربرداری‌های پزشکی معمولاً بسیار کم است و در اکثر موارد خطر جدی ایجاد نمی‌کند.

3. ام‌آرآی برای چه مواردی بیشتر توصیه می‌شود؟

ام‌آرآی برای بررسی بافت‌های نرم مانند مغز، نخاع، عضلات، رباط‌ها، تومورها و شرایطی که نیاز به جزئیات بالا دارند توصیه می‌شود.

4. کدام یک برای شرایط اورژانسی مناسب‌تر است؟

سی‌تی‌اسکن به دلیل سرعت بالا و توانایی ارائه تصاویر دقیق در شرایط اورژانسی مانند خونریزی داخلی یا آسیب‌های شدید ترجیح داده می‌شود.

5. آیا افراد دارای ایمپلنت‌های فلزی می‌توانند ام‌آرآی انجام دهند؟

معمولاً افرادی که دارای ایمپلنت‌های فلزی یا دستگاه‌های پزشکی خاص مانند ضربان‌ساز هستند، نمی‌توانند ام‌آرآی انجام دهند، مگر اینکه دستگاه یا ایمپلنت آن‌ها با ام‌آرآی سازگار باشد.

6. تصاویر سی‌تی‌اسکن دقیق‌تر هستند یا ام‌آرآی؟

این بستگی به نوع مشکل دارد. ام‌آرآی برای بافت‌های نرم تصاویر دقیق‌تری ارائه می‌دهد، در حالی که سی‌تی‌اسکن برای بررسی استخوان‌ها، اندام‌های داخلی و عروق خونی مناسب‌تر است.

7. هزینه کدام روش کمتر است؟

معمولاً اشعه ایکس کم‌هزینه‌ترین روش است، در حالی که ام‌آرآی به دلیل فناوری پیشرفته‌تر گران‌تر است. هزینه سی‌تی‌اسکن بین این دو قرار می‌گیرد.

سخن پایانی

انتخاب بین اشعه ایکس، ام‌آرآی و سی‌تی‌اسکن بستگی به نیازهای پزشکی، نوع بیماری و شرایط فردی بیمار دارد. هر یک از این روش‌های تصویربرداری مزایا و معایب خاص خود را دارند و برای کاربردهای خاصی مناسب هستند. اشعه ایکس برای بررسی‌های سریع و اولیه، سی‌تی‌اسکن برای تشخیص‌های دقیق‌تر در شرایط اورژانسی و ام‌آرآی برای مشاهده جزئیات بافت‌های نرم گزینه‌های ایده‌آلی هستند. همیشه قبل از انجام هر نوع تصویربرداری، با پزشک متخصص مشورت کنید تا مناسب‌ترین روش برای شما انتخاب شود.

گردآوری:بخش سلامت موزستان