تفاوت معنای «رحمان» و «رحیم» چیست؟

با معنای رحمن و رحیم آشنا شوید

تفاوت معنای رحمن و رحیم چیست ؟

شماری از روایات اهل بیت (علیهم السّلام) صفت های «رحمان» و «رحیم» را از نظر معنا با هم یکسان دانسته اند. از سوی دیگر، فرقی ندارند، و شماری دیگر، تصریح می کنند که صفت «رحمان»، به رحمت عام الهی و صفت «رحیم» به رحمت خاص او اشاره دارند. برخی از محققان ظاهر دسته دوم از روایات را مخالف با قرآن دانسته و بر این باورند که باید آنها را تاویل کرد و یا کنار گذاشت.

رحمان به معنی احسان کننده و نعمت دهنده است. رحیم به معنی صاحب شفقت و مهربانی آمده است.

رحمان و رحیم هردو از اسماء حسنی الهی هستند و چون هر دو از «رحمت» مشتق شده اند قریب المعنی می باشند، ولی تفاوت های کلی نیز دارند از جمله اینکه:

1– با کلمه «رحمان» فقط خداوند توصیف می شود، ولی با کلمه «رحیم» هم خدا توصیف می شود هم غیرخدا.

2– رحمان اسم خاص است و از رحیم رساتر است.

3– اسم رحمان مبیّن رحمت عام خداوند است و بر کثرت رحمت الهی دلالت دارد و بر مؤمن و کافر افاضه می شود، و اسم رحیم بیانگر رحمت خاص خداوند است که فقط به مؤمنین اختصاص دارد.

معنى رحمن و رحیم و تفاوت آن دو :

و اما دو وصف رحمان و رحیم، دو صفتند که از ماده رحمت اشتقاق یافته‏اند، و رحمت صفتى است انفعالى، و تاثر خاصى است درونى، که قلب هنگام دیدن کسى که فاقد چیزى و یا محتاج به چیزى است که نقص کار خود را تکمیل کند، متاثر شده، و از حالت پراکندگى به حالت جزم و عزم در مى‏آید، تا حاجت آن بیچاره را بر آورد، و نقص او را جبران کند، چیزى که هست این معنا با لوازم امکانیش در باره خدا صادق نیست، و به عبارت دیگر، رحمت در خداى تعالى هم به معناى تاثر قلبى نیست، بلکه باید نواقص امکانى آن را حذف کرد، و باقى مانده را که همان اعطاء، و افاضه، و رفع حاجت حاجتمند است، به خدا نسبت داد.

تفاوت بین معنای رحمان و رحیم

شاهد این تفاوت امور زیر است:

“رحمان” صیغه مبالغه است و “رحیم” صفت مشبهه. صیغه مبالغه مفهوم گسترده تری از رحمت را منتقل می کند. برخی هر دو را صفت مشبهه یا هر دو را صیغه مبالغه دانسته اند، اما معتقدند که “رحمان” مبالغه بیشتری را می رساند.

برخی گفته اند که “رحیم” که صفت مشبهه است، مخصوص مؤمنان است و دلالت بر ثبات و استمرار دارد، اما “رحمان” که صیغه مبالغه است چنین دلالتی ندارد.

“رحمان” نام مخصوص خداوند است و به غیر او اطلاق نمی شود، در حالی که “رحیم” هم به خداوند و هم به غیر او گفته می شود. این تفاوت نشان می دهد که مفهوم “رحمان” رحمت گسترده تری است.

همچنین در ادبیات عرب قاعده ای وجود دارد که واژه ای که حروف بیشتری دارد، مفهوم آن نیز وسیع تر است. از آنجا که “رحمان” پنج حرفی و “رحیم” چهار حرفی است، مفهوم “رحمان” وسعت بیشتری دارد.”

تفاوت بین اسماء “رحمان” و “رحیم” در قرآن این است:

“رحمان” به صورت مطلق برای خداوند آمده و بیانگر عموم رحمت او است.

“رحیم” اغلب مقید به مؤمنان و برخی دیگر است و نشان دهنده رحمت خاص خداوند نسبت به آنها.

بعضی از آیات و روایات نیز این تفاوت را تأیید می کنند.

گرچه گاهی این دو اسم به یک معنا به کار رفته اند، اما این موارد استثنایی هستند و تفاوت کلی میان آنها را نقض نمی کنند.

پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند:

اِنَّ عِیسَی بْنَ مَرْیمَ قَالَ: اَلرَّحْمَنُ رَحْمَانُ الدُّنْیا وَ الرَّحِیمُ رَحِیمُ الْآخِرَهِ.

عیسی بن مریم گفت: رحمان، رحمت گر دنیا (نسبت به مومن و کافر) و رحیم، مهربانِ آخرت (فقط برای مومنین) است. (مجمع البیان، ج 1، ص 93)

پرسش : آیا «رحمان» و «رحیم» به یک معنا می باشند یا متفاوت اند؟

پاسخ : «رحمان» و «رحیم» هر دو از ریشه «رحمت» گرفته شده است. معروف این است که «رحمان» اشاره به رحمت عام خداوند دارد. که شامل دوست و دشمن و مومن و کافر می شود؛ زیرا به وفور و کثرت رحمت و فراگیری آن دلالت دارد.

در حالى که «رحیم» به رحمت خاص خداوند به بندگان شایسته و با ایمان اشاره دارد؛ زیرا این صیغه دلالت بر دوام و قبات رحمت دارد. بنابراین رحمانیت خداوند سبب شده است که فیض نعمتش دوست و دشمن و مؤمن و کافر را شامل شود؛ ولى رحیمیّت او ایجاب مى کند که مؤمنان را مشمول مواهب خاصّى در دنیا و آخرت قرار دهد که دور افتادگان از خدا و بى خبران از آن محرومند.

نکته :

در برخی منابع، به این نکته اشاره شده است که رحمان نامی خاص برای خداوند است، در حالی که رحیم نامی عام است. به این معنا که رحمان بر ذات و صفت رحمت الهی به طور مطلق دلالت دارد، در حالی که رحیم بر تجلی و بروز این صفت در فعل و عمل الهی تأکید می کند.

جمع بندی:

رحمان و رحیم دو اسم از اسماء حسنی خداوند هستند که هر دو بر رحمت الهی دلالت دارند. رحمان به رحمت فراگیر و عام الهی اشاره دارد که شامل همه مخلوقات می شود، در حالی که رحیم بر رحمت خاص و ویژه الهی تأکید می کند که شامل مؤمنان و نیکوکاران می شود.

ذکر این دو صفت در کنار هم در قرآن کریم، نشان دهنده عمق و گستردگی رحمت الهی است. رحمان نویدبخش رحمتی بی کران و بی منت برای همه موجودات است، و رحیم ضمانت کننده برخورداری مؤمنان از این رحمت در دنیا و آخرت است.

گردآوری : بخش مذهبی موزستان