رازهای چهار پادشاهان لاهیجان؛ آرامگاه سادات کیایی در قلب گیلان

چهار پادشاهان لاهیجان کجاست؟ همه چیز درباره این بنای تاریخی و مذهبی

مسجد چهار پادشاهان لاهیجان

مسجد چهار پادشاهان، که به نام بقعه چهار پادشاهان نیز شناخته می‌شود، یکی از آثار تاریخی و مذهبی برجسته شهر لاهیجان در استان گیلان است. این بنا به‌عنوان مدفن چهار تن از سادات کیایی بیه‌پیش، از پیشوایان دینی و سیاسی منطقه در دوره‌های تاریخی مختلف، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. با قدمتی که به دوران تیموری و صفوی بازمی‌گردد، این مکان نه‌تنها یک اثر تاریخی، بلکه نمادی از فرهنگ، هنر و معماری ایرانی-اسلامی است. این مقاله به بررسی تاریخچه، معماری، ویژگی‌های فرهنگی و اهمیت این بنا می‌پردازد.

تاریخچه مسجد چهار پادشاهان

مسجد چهار پادشاهان در محله میدان وحدت لاهیجان، در نزدیکی مسجد جامع و حمام تاریخی گلشن واقع شده است. این بنا در ابتدا به‌عنوان بقعه‌ای برای دفن سید خورکیا (مقتول در سال 647 هجری قمری) ساخته شد. پس از آن، با دفن سایر سادات کیایی، از جمله سید علی کیا (وفات در سال 791 ه.ق)، رضا کیا (فرزند سید علی کیا) و سید رضی کیا (پادشاه وقت گیلان)، این مکان به نام «چهار پادشاهان» شهرت یافت. 

نام «چهار پادشاهان» از رسم رایج در ایران، به‌ویژه در منطقه گیلان، گرفته شده است که پیشوایان دینی و عرفانی را «پادشاه» می‌نامیدند. از این‌رو، سه نفر از این افراد که از اولیای دین بودند، به همراه سید رضی کیا که حاکم سیاسی منطقه بود، این نام را به این مکان بخشیدند. سلسله کیایی، که نسبشان به امام زین‌العابدین (ع) می‌رسد، در قرن‌های هفتم و هشتم هجری در مناطق گیلان و مازندران از نفوذ و احترام زیادی برخوردار بودند.

این بنا در تاریخ 21 آبان 1317 با شماره 322 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و از آن زمان تاکنون به‌عنوان یکی از جاذبه‌های تاریخی و مذهبی لاهیجان مورد توجه گردشگران و زائران قرار دارد.

معماری و ساختار بنا

مسجد چهار پادشاهان به‌صورت یک مجموعه مستطیلی شکل با چهار اتاق و ایوانی در ضلع شمالی طراحی شده است. ایوان این بنا با طول 74.29 متر و عرض 3.35 متر، دارای شش ستون است که با کاشی‌کاری‌های زیبای دوره قاجاریه تزئین شده‌اند. این ستون‌ها نمایی سنگی دارند و سقف و دیوارهای ایوان از سفال ساخته شده‌اند که به فضا حالتی عرفانی و روحانی می‌بخشد. 

هر یک از چهار اتاق این مجموعه به‌عنوان مقبره یکی از سادات کیایی استفاده می‌شود. در ضلع شرقی بنا، اتاقی جداگانه وجود دارد که شامل صندوقی چوبی و سنگ قبرهای مرمرین است. یکی از بقعه‌ها مربع شکل با سقفی صاف و چوبی است و ضریح چوبی بزرگی در مرکز آن قرار دارد. در بقعه دیگر، دو صندوق چوبی با منبت‌کاری‌های ظریف و کتیبه‌هایی به خط کوفی دیده می‌شود. قدیمی‌ترین صندوق چوبی مربوط به سال 791 هجری قمری و جدیدترین آن به سال 1015 هجری قمری تعلق دارد. کتیبه‌های این صندوق‌ها، که به خط محمد بن داود کیا نوشته شده و توسط عبدالفتاح لاهیجی ساخته شده‌اند، از ارزش تاریخی و هنری بالایی برخوردارند.

نقاشی‌های دیواری این بنا، که عمدتاً صحنه‌هایی از واقعه کربلا و سواران را به تصویر می‌کشند، از ویژگی‌های برجسته آن هستند و به دوره قاجاریه تعلق دارند. متأسفانه برخی از این نقاشی‌ها در تعمیرات بعدی آسیب دیده و بخش‌هایی از آن‌ها از بین رفته است. همچنین، در قسمت بالای ایوان، اشعاری از ترجیع‌بند محتشم کاشانی به‌صورت گچ‌بری با خط نستعلیق نوشته شده که به زیبایی بنا افزوده است.

اهمیت فرهنگی و مذهبی مسجد چهار پادشاهان 

مسجد چهار پادشاهان نه‌تنها به‌عنوان یک مکان مذهبی، بلکه به‌عنوان یک مرکز فرهنگی و تاریخی اهمیت دارد. این بقعه محل دفن افرادی است که نسبشان به امام حسن مجتبی (ع) یا امام زین‌العابدین (ع) می‌رسد، و از این‌رو زیارت آن برای شیعیان مستحب شمرده می‌شود. مراسم سنتی «علم‌بندی» و «علم‌واچینی» که به ترتیب در روز سوم محرم و بیستم صفر (چهلم امام حسین) برگزار می‌شود، از آیین‌های مهم این مکان است. این مراسم‌ها نشان‌دهنده پیوند عمیق این بنا با فرهنگ عاشورایی و آیین‌های شیعی است.

در گذشته، این بقعه دارای «نقاره» بود که تا سال 1320 شمسی مورد استفاده قرار می‌گرفت و نشان‌دهنده اهمیت آن به‌عنوان یک مرکز مذهبی بود. همچنین، کاشی‌کاری‌های چندرنگ با نقش گل و بلبل و منبت‌کاری‌های ظریف درهای چوبی، این بنا را به یک اثر هنری بی‌نظیر تبدیل کرده است که توجه علاقه‌مندان به معماری ایرانی را جلب می‌کند.

موقعیت جغرافیایی و دسترسی مسجد چهار پادشاهان

مسجد چهار پادشاهان در ابتدای خیابان کاشف، روبه‌روی مسجد جامع لاهیجان و در نزدیکی حمام تاریخی گلشن قرار دارد. این موقعیت مکانی، دسترسی به این بنا را برای گردشگران و بازدیدکنندگان آسان کرده است. نزدیکی آن به بازار لاهیجان و سایر جاذبه‌های تاریخی مانند پاساژ ارژنگ و مسجد اکبریه، این مکان را به بخشی از یک مجموعه گردشگری تبدیل کرده است.

تحلیل و مقایسه با دیگر بناهای تاریخی

مسجد چهار پادشاهان از نظر معماری شباهت‌هایی با بناهای دوره صفوی و تیموری دارد. استفاده از ایوان، کاشی‌کاری‌های قاجاری و نقاشی‌های دیواری با مضامین مذهبی، آن را با مساجدی مانند مسجد جامع اصفهان یا مسجد-مدرسه چهارباغ مرتبط می‌کند. با این حال، این بنا به دلیل کارکرد اصلی‌اش به‌عنوان بقعه، بیشتر به آرامگاه‌های مذهبی مانند بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی شباهت دارد تا مساجد چهارایوانی سنتی.

برخلاف مساجد چهارایوانی که از قرن پنجم هجری در ایران رواج یافتند و بیشتر بر اساس الگوی معماری عباسی و سلجوقی ساخته شدند، مسجد چهار پادشاهان کارکردی ترکیبی از مسجد و آرامگاه دارد. این ویژگی آن را به یک نمونه خاص در معماری ایرانی-اسلامی تبدیل کرده است.

وضعیت کنونی و چالش‌ها 

با وجود ارزش تاریخی و فرهنگی، برخی از بخش‌های این بنا، به‌ویژه نقاشی‌های دیواری، در اثر تعمیرات نامناسب آسیب دیده‌اند. نیاز به مرمت و حفاظت دقیق‌تر از این اثر برای جلوگیری از تخریب بیشتر ضروری است. همچنین، با توجه به اهمیت گردشگری این بنا، می‌توان با معرفی بهتر و ایجاد امکانات مناسب، بازدیدکنندگان بیشتری را به این مکان جذب کرد.

سوالات متداول درباره مسجد چهار پادشاهان لاهیجان

1. مسجد چهار پادشاهان لاهیجان کجاست؟

مسجد چهار پادشاهان لاهیجان در شهر لاهیجان، استان گیلان و در ابتدای خیابان کاشف، روبروی مسجد جامع و حمام گلشن واقع شده است.

2. مسجد چهار پادشاهان لاهیجان به چه دوره‌ای تعلق دارد؟

این مسجد به دوره صفویه تعلق دارد و یکی از قدیمی‌ترین بناهای مذهبی و تاریخی گیلان به شمار می‌آید.

3. چه کسانی در مسجد چهار پادشاهان لاهیجان دفن شده‌اند؟

چهار تن از بزرگان سادات کیایی به نام‌های سید خور کیا، سید علی کیا، سید رضا کیا و سید رضی کیا در این مسجد مدفون هستند.

4. معماری مسجد چهار پادشاهان لاهیجان چه ویژگی‌هایی دارد؟

این مسجد دارای معماری سنتی گیلان با کاشی‌کاری قاجاری، منبت‌کاری‌های نفیس، ستون‌های سنگی و سقف‌های چوبی است که حال و هوایی عرفانی و روحانی به آن بخشیده است.

5. آیا بازدید از مسجد چهار پادشاهان لاهیجان برای عموم آزاد است؟

بله، بازدید از مسجد چهار پادشاهان لاهیجان برای عموم آزاد و رایگان است و علاقه‌مندان می‌توانند در مراسم‌ها و ایام خاص مذهبی در آن حضور پیدا کنند.

نتیجه‌گیری

مسجد چهار پادشاهان لاهیجان نمونه‌ای برجسته از پیوند تاریخ، فرهنگ و هنر ایرانی-اسلامی است. این بنا با معماری منحصربه‌فرد، نقاشی‌های دیواری قاجاری، کتیبه‌های تاریخی و اهمیت مذهبی، یکی از جاذبه‌های مهم شهر لاهیجان به شمار می‌رود. حفظ و مرمت این اثر تاریخی و معرفی آن به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی ایران می‌تواند به افزایش آگاهی عمومی و جذب گردشگران کمک کند. بازدید از این مکان نه‌تنها فرصتی برای آشنایی با تاریخ سلسله کیایی و معماری ایرانی، بلکه تجربه‌ای معنوی برای درک عمق فرهنگ شیعی در منطقه گیلان است. 

  گرد آوری:بخش گردشگری موزستان