سفر پرفراز و نشیب ترک اعتیاد؛ با علائم ترک مواد افیونی آشنا شوید

چگونه علائم ترک مواد افیونی را مدیریت کنیم؟

افیون‌ها (مشتق شده از گیاهان) و مواد افیونی (نسخه‌های مصنوعی از افیون‌ها) داروهای مخدری هستند که برای درمان درد استفاده می‌شوند. در این مقاله به طور کلی به این داروها «مواد افیونی» گفته می‌شود، زیرا عملکرد آن‌ها یکسان است. مواد افیونی همچنین به صورت تفریحی ، مانند هروئین یا سوء مصرف داروهای مسکن استفاده می‌شوند.

این داروها می‌توانند باعث وابستگی جسمی شوند. قطع مصرف یا کاهش دوز این داروها پس از مصرف طولانی‌مدت، چه به صورت تجویز شده و چه برای مقاصد غیر پزشکی، می‌تواند منجر به علائم ترک مانند استفراغ و اسهال، اضطراب و مشکلات خواب شود. علائم ترک مواد افیونی می‌توانند بسیار آزاردهنده باشند، اما به ندرت تهدید کننده زندگی هستند.

این مقاله به بررسی علائم ترک مواد افیونی، نشانه‌های اختلال مصرف مواد افیونی (OUD)، بستری شدن در بیمارستان برای علائم ترک شدید مواد افیونی، مدیریت علائم ترک مواد افیونی در منزل، مقابله با ترک مواد افیونی و حمایت سم زدایی از مواد افیونی می‌پردازد. 

این مقاله علائم ترک مواد افیونی، علائم اختلال مصرف مواد افیونی (OUD) ، بستری شدن در بیمارستان برای علائم شدید ترک مواد افیونی ، مدیریت علائم ترک مواد افیونی در خانه، مقابله از طریق ترک مواد افیونی، و حمایت سم زدایی از مواد افیونی را مورد بحث قرار می دهد.

زمان بروز علائم ترک

علائم ترک پس از قطع مصرف مواد افیونی کوتاه‌اثر (مانند هروئین) چند ساعت پس از آخرین مصرف شروع می‌شود. علائم ترک ناشی از مواد افیونی با اثر طولانی‌تر، مانند متادون، می‌تواند پس از چند روز شروع شود.

علائم ترک معمولا در 24 تا 48 ساعت پس از شروع به اوج خود می‌رسد، اما می‌تواند تا چند روز یا هفته ادامه داشته باشد.

علائم فیزیکی ترک مواد افیونی

علائم فیزیکی ترک مواد افیونی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• خمیازه کشیدن 

• مور مور شدن

• افزایش ترشح اشک

• آبریزش بینی

• بیخوابی

• درد/تنش عضلانی 

• تعریق

• حالت تهوع

• گرفتگی معده/شکم

• استفراغ

• اسهال

• اسپاسم عضلانی / انقباض / لرزش

• درد ها

• گرگرفتگی سرد/گرم 

• عطسه کردن

• سردرد

• بی اشتهایی 

• افزایش ضربان قلب (تپش قلب)/افزایش فشار خون

• افزایش تعداد تنفس

• گشاد شدن مردمک چشم 

علائم روانی ترک مواد افیونی

علائم روانی ترک مواد افیونی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• اضطراب 

• تحریک

• ولع مصرف مواد مخدر 

• پریشانی روانی 

عوارض ترک مواد افیونی 

به طور کلی، ترک مواد افیونی تهدید کننده‌ی حیات در نظر گرفته نمی‌شود، اما عوارض جانبی‌ می‌تواند رخ دهد که منجر به مرگ شود. این عوارض جانبی شامل موارد زیر هستند: 

• کم آبی شدید، کاهش شدید مایعات بدن و عدم تعادل الکترولیت ناشی از استفراغ و اسهال.

• آسپیراسیون (استفراغ و کشیده شدن محتویات معده به داخل ریه ها)، که می‌تواند باعث عفونت ریه شود.

• بازگشت به مصرف مواد پس از سم‌زدایی: یکی از عوارض جدی و علت اصلی مرگ و میر مرتبط با مواد افیونی، بازگشت به مصرف مواد پس از سم‌زدایی است. ترک مواد افیونی، تحمل بدن فرد نسبت به دارو را کاهش می‌دهد. این بدان معناست که افرادی که به تازگی ترک کرده‌اند، به راحتی و با دوز بسیار کمتر از قبل ممکن است دچار اوردوز شوند.

علائم ترک و گاهی درد غیرقابل کنترل که در اثر قطع سریع مصرف مواد افیونی ایجاد می‌شود، می‌تواند برخی افراد را به سمت استفاده از مواد مخدر غیرمجاز یا سایر مواد برای کاهش ناراحتی سوق دهد.

همچنین گزارش‌هایی از خودکشی مرتبط با قطع ناگهانی یا کاهش سریع دوز مواد افیونی در افرادی که به داروهای مسکن حاوی مواد افیونی وابسته هستند، دریافت کرده است.

علائم در نوزادان وابسته

سندرم محرومیت نوزادی (NAS) می‌تواند به زودی پس از تولد در نوزادانی که مادر باردار آنها در دوران بارداری از مواد افیونی استفاده کرده است، رخ دهد. علائم ترک معمولا طی 72 ساعت پس از تولد شروع می‌شود. علائم و شدت آنها به عوامل مختلفی بستگی دارد و ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• بی‌قراری (از جمله گریه بیش از حد یا با صدای بلند)

• لرزش

• مشکلات خواب

• تغذیه و مکیدن ضعیف

• رفلکس های بیش فعال

• تشنج

• خمیازه کشیدن

• گرفتگی بینی یا عطسه

• استفراغ

• مدفوع شل و کم آبی

• تعریق زیاد

قطع ناگهانی مواد افیونی در دوران بارداری به هیچ وجه توصیه نمی‌شود زیرا می‌تواند منجر به عواقب جدی مانند سقط جنین، ناراحتی جنین یا زایمان زودرس شود. زنان بارداری که با اختلال مصرف مواد افیونی دست و پنجه نرم می‌کنند، باید مصرف مواد افیونی خود را با پزشک معالج در میان بگذارند تا بهترین روش درمانی برای خود و نوزادشان را تعیین کنند.

آیا علائم ترک برحسب نوع مواد افیونی متفاوت است؟

علائم ترک در بین انواع مواد افیونی مشابه است. با این حال، شدت، زمان شروع و مدت زمان علائم ترک بسته به اینکه مواد افیونی کوتاه اثر یا طولانی اثر باشند، می تواند متفاوت باشد:

• مواد افیونی کوتاه اثر (مانند هروئین) می توانند علائم ترک را سریعتر (معمولاً طی 12 ساعت) ایجاد کنند که شدیدتر هستند اما مدت زمان کمتری دارند.

• مواد افیونی با اثر طولانی (مانند متادون) اغلب علائم ترک را با شروع دیرتر (معمولاً طی 30 ساعت) نشان می دهند، اما می توانند مدت زمان بیشتری طول بکشند. همچنین ممکن است شدت کمتری داشته باشند.

نشانه‌های اختلال مصرف مواد افیونی (OUD)

اگر کسی را با علائم ترک مواد افیونی می‌شناسید، آشنایی با علائمی که پیشتر ذکر شد، می‌تواند برای شما و فرد مورد نظر مفید باشد تا بدانید چه انتظاری می‌توانید داشته باشید.

همچنین، آگاهی از نشانه‌های اختلال مصرف مواد افیونی (OUD) به شما کمک می‌کند تا متوجه شوید فردی نزدیک به شما ممکن است با این اختلال دست و پنجه نرم کند.

یک فرد مبتلا به OUD ممکن است موارد زیر را تجربه کند:

• وابستگی جسمی به دارو: تجربه علائم ترک در صورت قطع مصرف دارو.

• میل شدید (علاقه شدید جسمی و عاطفی) به مصرف دارو، با وجود آگاهی از عواقب منفی بالقوه مصرف آن.

• استفاده فزاینده، ناسالم، مکرر یا پرخطر از مواد افیونی، حتی با وجود ایجاد مشکلات یا اختلال در زندگی روزمره.

توجه داشته باشید که وابستگی جسمی به تنهایی به معنای اعتیاد یا مصرف ناسالم نیست. به عنوان مثال، فردی که به‌صورت تجویزی برای درد ناشی از سرطان از مواد افیونی استفاده می‌کند ممکن است به دارو وابسته شود اما OUD نداشته باشد.

علائم دیگر عبارتند از:

• تغییرات الگوی خواب

• خواب آلودگی

• علائم شبیه آنفولانزا

• کاهش وزن

• کاهش میل جنسی

• عدم رعایت بهداشت

• انزوا از اعضای خانواده یا دوستان

• مشکلات مالی جدید

• دزدی از اعضای خانواده و دوستان

• تغییرات در عادات ورزشی

مکان‌های ترک اعتیاد

بسته به عوامل مختلفی مانند شدت علائم، ترک اعتیاد می‌تواند در چندین مکان انجام شود، از جمله:

• در خانه (با نظارت پزشکی و سیستم حمایتی قوی، معمولاً همراه با دارو)

• استفاده از مراکز سم‌زدایی (مراکز ایجاد شده برای کمک به افراد در سم‌زدایی)

• در بیمارستان سنتی : بستری شدن در بیمارستان به طور معمول برای علائم ترک شدید مورد نیاز است.

پزشک شما سوالاتی در مورد سابقه پزشکی و مصرف مواد مخدر می‌پرسد، معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و ممکن است آزمایش‌های دیگری مانند آزمایش خون، نوار قلب (ECG) یا اشعه ایکس قفسه سینه انجام دهد، در صورتی که نگرانی‌هایی در مورد مشکلات دیگر وجود داشته باشد.

راههای تسکین علائم ترک مواد افیونی 

فارغ از محل انجام ترک اعتیاد، ممکن است از داروها برای تسکین علائم ترک، کاهش تدریجی مصرف مواد افیونی یا هر دو استفاده شود. برخی داروهایی که پزشک ممکن است تجویز کند عبارتند از:

• متادون: دارویی از دسته مواد افیونی است که می‌تواند به کاهش علائم ترک و درمان وابستگی به سایر مواد افیونی، به ویژه هروئین، کمک کند. متادون گاهی اوقات سال‌ها به عنوان داروی نگهدارنده استفاده می‌شود.

• بوپره‌نورفین: دارویی از دسته مواد افیونی است که برای درمان وابستگی به سایر داروهای افیونی مانند هروئین، اکسی‌کدون یا فنتانیل استفاده می‌شود. این دارو می‌تواند برای نگه‌داری طولانی‌مدت استفاده شود و اغلب با نالکسون (آنتی‌دوتی برای مواد افیونی که به سرعت می‌تواند مصرف بیش از حد مواد افیونی را برطرف کند) ترکیب می‌شود تا از وابستگی و سوء مصرف جلوگیری کند.

• نالترکسون: می‌تواند از عود بیماری جلوگیری کند (اما در صورتی که در سیستم بدن هنوز مواد افیونی وجود داشته باشد، می‌تواند باعث ترک ناگهانی و شدید شود).

• کلونیدین: برای درمان فشار خون بالا طراحی شده است. می‌تواند برای کاهش اضطراب، آشفتگی، تعریق، درد و گرفتگی عضلات و آبریزش بینی ناشی از ترک اعتیاد استفاده شود.

• لوفکسیدین: یک آگونیست آدرنرژیک آلفای مرکزی (رگ‌های خونی را شل می‌کند) و به مدیریت علائم ترک مواد افیونی کمک می‌کند.

• کلونازپام: یک بنزودیازپین است که می‌تواند به رفع اضطراب کمک کند.

• ایبوپروفن: داروی ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID) که می‌تواند به تسکین گرفتگی‌های عضلانی کمک کند.

• بیسموت ساب‌سالیسیلات، اندانسترون یا پروکلرپرازین: داروهایی هستند که می‌توانند به رفع تهوع، استفراغ یا اسهال کمک کنند.

• ترازودون یا زولپیدم: داروهایی هستند که می‌توانند به بهبود خواب کمک کنند.

• گاباپنتین: یک ضد تشنج است که اغلب برای درمان درد عصب استفاده می‌شود و گاهی اوقات به دلیل اثر آرام‌بخش و تسکین درد ناشی از ترک اعتیاد تجویز می‌شود.

قبل از مصرف هرگونه دارو برای ترک اعتیاد، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.

تفاوت بین مواد افیونی و اپیوئیدها چیست؟

مواد افیونی و اپیوئیدها عملکرد یکسانی دارند. تفاوت این است که اپیوئیدها از گیاهان به دست می‌آیند و مواد افیونی مصنوعی هستند.

برای مثال، مورفین یک اپیوئید طبیعی است، فنتانیل یک ماده افیونی مصنوعی است و هروئین یک ماده افیونی نیمه‌مصنوعی است. هر دو اپیوئید و مواد افیونی با گیرنده‌های مواد افیونی در بدن و مغز تداخل دارند.

مقابله با علایم ترک اعتیاد به مواد افیونی

علاوه بر پیروی از دستورالعمل‌های پزشک، برخی از راه‌های کمک به مراقبت از خود در طول ترک اعتیاد به مواد افیونی عبارتند از:

• نوشیدن مایعات به میزان کافی.

• استراحت کافی.

• خوردن غذاهای مقوی.

• اجتناب از الکل و مواد مخدر غیرمجاز.

• اجتناب از داروهایی که باعث خواب‌آلودگی می‌شوند (مانند قرص‌های خواب یا شل‌کننده‌های عضلانی).

• فعال باشید، اما خود را خسته نکنید.

• کاهش تحریک (محدود کردن صدا، کم نور کردن چراغ و غیره).

• تمرینات ذهن و بدن مانند یوگا، آرامش و ذهن‌آگاهی را انجام دهید.

• از دوستان و خانواده کمک و حمایت بخواهید.

مهم است که توجه داشته باشید پس از قطع مصرف مواد افیونی (حتی برای مدت کوتاه)، تحمل بدن شما نسبت به دارو کاهش می‌یابد و بازگشت به مصرف همان مقدار مواد افیونی که قبلاً مصرف می‌کردید، می‌تواند خطر مصرف بیش از حد و مرگ را افزایش دهد.

همچنین، صحبت با پزشک یا داروساز در مورد تهیه یک کیت نالکسون خانگی برای شرایط اضطراری می‌تواند مفید باشد.

در صورت مشاهده علائم ترک جدید یا شدید که نمی‌توانید در خانه مدیریت کنید، با پزشک خود تماس بگیرید یا به دنبال مراقبت‌های پزشکی فوری باشید.

سوالات متداول درباره ترک مواد افیونی

1. چه مدت طول می کشد تا علائم ترک مواد افیونی شروع شود؟

علائم ترک مواد افیونی می تواند 8 تا 24 ساعت پس از قطع مصرف شروع شود. زمان شروع علائم به نوع ماده افیونی، دوز مصرفی و مدت زمان مصرف آن بستگی دارد.

2. علائم ترک مواد افیونی چقدر طول می کشد؟

علائم ترک مواد افیونی به طور معمول چند روز طول می کشد، اما می تواند تا چند هفته نیز ادامه داشته باشد. شدت علائم نیز به عوامل مختلفی بستگی دارد.

3. چگونه می توان علائم ترک مواد افیونی را تسکین داد؟

داروهایی مانند متادون، بوپرنورفین و نالترکسون می توانند به تسکین علائم ترک مواد افیونی کمک کنند. همچنین، روش های غیردارویی مانند استراحت کافی، نوشیدن مایعات، تغذیه مناسب و فعالیت های آرامش بخش می تواند در این زمینه مفید باشد.

4. آیا ترک مواد افیونی خطرناک است؟

ترک مواد افیونی به طور معمول خطرناک نیست، اما می تواند ناخوشایند باشد. در موارد نادر، ممکن است عوارض جدی مانند تشنج یا کم آبی بدن رخ دهد.

5. بهترین مکان برای ترک مواد افیونی کجاست؟

بهترین مکان برای ترک مواد افیونی به شرایط فرد بستگی دارد. ترک اعتیاد در خانه می تواند برای برخی افراد مناسب باشد، اما برای کسانی که علائم شدید دارند یا مشکلات سلامت روان دارند، بستری شدن در بیمارستان یا مرکز سم زدایی ممکن است لازم باشد.

6. چگونه می توان از عود اعتیاد به مواد افیونی جلوگیری کرد؟

جلوگیری از عود اعتیاد به مواد افیونی به تعهد و تلاش مداوم نیاز دارد. برخی از راهکارهای پیشگیری از عود عبارتند از:

• دنبال کردن برنامه درمانی: ادامه درمان پس از ترک اعتیاد بسیار مهم است.

• اجتناب از محرک ها: فرد باید از افرادی، مکان ها و چیزهایی که او را به مصرف مواد افیونی تحریک می کنند، دوری کند.

• ایجاد یک سیستم حمایتی: داشتن یک سیستم حمایتی قوی از دوستان، خانواده و متخصصان می تواند به فرد در حفظ هوشیاری کمک کند.

• یادگیری مهارت های مقابله ای: فرد باید مهارت های مقابله ای سالمی برای مدیریت استرس و سایر چالش های زندگی یاد بگیرد.

6. آیا ترک مواد افیونی برای همیشه امکان پذیر است؟

بله، ترک مواد افیونی برای همیشه امکان پذیر است. با تعهد و تلاش مداوم، افراد می توانند از اعتیاد به مواد افیونی رها شده و زندگی سالم و شادی را تجربه کنند.

خلاصه

قطع یا کاهش دوز مواد افیونی می تواند باعث علائم ترک فیزیکی (مانند استفراغ، اسهال و تعریق) و علائم روانشناختی (مانند اضطراب و بی قراری) شود. علائم ترک مواد افیونی می تواند بسیار ناخوشایند باشد اما به طور معمول خطرناک در نظر گرفته نمی شود.

ترک اعتیاد می‌تواند در خانه، در مرکز سم‌زدایی یا بیمارستان انجام شود. صرف نظر از مکان، ترک اعتیاد به مواد افیونی باید تحت راهنمایی و مراقبت یک پزشک انجام شود تا بتواند نظارت و داروهایی برای مدیریت علائم یا کمک به کاهش تدریجی مصرف مواد افیونی تجویز کند.

گردآوری:بخش سلامت موزستان