عجایب تاریخی در خاطرات سنگی: قصر ابونصر و اسرار باستان

 آشنایی با قصر ابونصر و اسرار باستان

قصر ابونصر کجاست؟

قصر ابونصر یا تخت ابونصر یا تخت مادر سلیمان، یکی از باقایای تاریخی در شرق شیراز است که بر بالای یک تپه واقع شده و از بناهای مختلفی نظیر حصار سنگی، دیوارهای آجری، ساختمان‌های خشتی، و آستانه‌های سنگی به عنوان بخشی از این بازمانده‌ها شناخته می‌شود.

کاوش‌های انجام شده در این محل به نمونه‌های سفال و قطعات ظروف سنگی عهد هخامنشی اشاره دارد. در محل کاوش‌ها، سکه‌ها و آثاری از دوران‌های مختلف از جمله عهد سلوکی، اشکانی، و ساسانی نیز کشف شده است. این کشفیات نشان می‌دهد که در دوره اشکانیان، بناهای محکم و محصور در این مکان احداث شده و در زمان ساسانیان نیز به شکل کامل مورد استفاده قرار گرفته است.

بقایای قصر ابونصر در اطراف و بالای تپه‌هایی در حوالی برم دلک واقع شده‌اند. در این مکان، مهرهایی که به اواخر دوران ساسانی و اوایل دوره اسلامی تعلق دارند، یافت شده‌اند که نام شیراز را در خود جای داده‌اند. این نمونه‌ها از تاریخ و ارث فرهنگی شهر شیراز در دوران‌های گذشته خبر می‌دهند.

قصر ابونصر، علاوه بر اهمیت تاریخی و باستان‌شناسی خود، به عنوان یک نماد از غنای فرهنگی و تاریخی شهر شیراز محسوب می‌شود. با توجه به اهمیت این بازمانده‌ها، حفاظت و مرمت این مکان تاریخی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، تا آینده نسل‌های آینده نیز بتوانند از زیبایی و تاریخ این شهر باستانی بهره‌مند شوند.

موقعیت جغرافیایی قصر ابونصر

قصر ابونصر اولین بار در فاصله شش کیلومتری شرقی شهر شیراز قرار داشته است. اما در حال حاضر، این باقیمانده تاریخی به عنوان بخشی از منطقه هفت شهرداری شناخته می‌شود و در نزدیکی شهرک نصر واقع شده است.

در گذشته، قصر ابونصر در نزدیکی یک منطقه معروف به قصر دیگری واقع بوده است که در حال حاضر به نام محلهٔ سرتل حسین‌آباد شناخته می‌شود. خانواده‌های اصیل و ساکن این بنای تاریخی اغلب نام خانوادگی فراحی را دارند، که در برخی موارد با پسوند “قصر ابونصر” نیز همراه است.

اهمیت تاریخی و تجاری قصر ابونصر

این قلعه-شهر در گذشته مرکز تجارت پر رونقی بوده است و احتمالاً به عنوان یک شاهراه تجاری در جنوب ایران شناخته می‌شده است. در مجموعهٔ کشفیات تخت ابونصر، اطلاعات نشان می‌دهد که این محل زیبا شامل چندین سکه و مهر چینی و یونانی بوده که به عنوان شواهد بازرگانی و تبادلات فرهنگی در این منطقه ارائه می‌شوند.

تحقیقات باستان‌شناختی

تحقیقات باستان‌شناختی در منطقه تخت ابونصر توسط گروه کاوش دانشگاه شیکاگو و موزه متروپولیتن نیویورک در دورهٔ (1931–1933) اجرا شد. در این حفاری‌ها، بقایای شهرکی مربوط به دوره اشکانیان از زیر توده‌های خاک به سطح آمد. این آثار شامل سفالها، سکه‌ها و مهرهای بسیاری بودند.

یکی از سکه‌های کشف شده در این حفاری‌ها نام شیراز را در وسط و ارتشیرخوره در اطراف آن نشان می‌داد. این کشف نشان می‌داد که در این منطقه یک شهر یا شهرک به نام شیراز وجود داشته است که از شهر جدید شیراز فاصله چندانی نداشته و به بخشی از استان اردشیرخوره تعلق داشته‌است.

در دورهٔ ساسانی، این ناحیه به عنوان مرکز یک شهر باستانی گزارش شده بود که در دورهٔ اسلامی با نام فیروزآباد شناخته شد. پس از دو فصل حفاری اولیه، تا سال 1325 هجری شمسی، تحقیقات بیشتری در این محل انجام نشد. اما در این سال، برخی از دهقانان مجاور این منطقه، این مکان را اشغال کرده و بخشی از سنگ‌های قصر ابونصر را در ساختمان‌های خانگی خود به کار بردند.

گروه کاوش دانشگاه شیکاگو به ریاست ریچارد فرای، علاوه بر حفاری‌ها، تصاویر هوایی نیز از محوطهٔ تخت ابونصر گرفته‌اند که به تحقیقات بیشتر و درک بهتر از این محل کمک کرده است.

 این محل با نام “تخت سلیمان” در تاریخ 24 شهریور 1310 در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده است. این نشان از اهمیت تاریخی و فرهنگی این مکان در تاریخ ایران دارد. تخت سلیمان یکی از مکان‌های باستانی و تاریخی بزرگ ایران است که جزو آثار ملی این کشور محسوب می‌شود.

خاستگاه نام شیراز

خاستگاه نام شیراز به نظر می‌رسد که از نام قلعه ابونصر گرفته شده باشد که در حال حاضر در محل قصر ابونصر واقع است. در زمان بنای شهر شیراز، نام این قلعه به شهر انتقال یافته است.

بر اساس تحقیقات انجام شده توسط جان لیمبرت و اشاره حمدالله مستوفی، نشانه‌های سکونت قبل از اسلام در نزدیکی شیراز وجود داشته‌اند که نام شهر از آن به ارث برده شده است. یک کتیبه ایلامی در تخت جمشید حاوی نام قلعه‌ای به نام “تیرازیس” یا “شیرازیس” است. از منابع اسلامی، اسناد و شواهد باستان‌شناختی، و همچنین مهرهای مربوط به اواخر دوره ساسانی و اوایل دوره اسلامی که نام شیراز را ذکر می‌کنند، نتیجه  گرفته می‌شود که قصر ابونصر در شرق محل کنونی شهر شیراز واقع بوده و به عنوان محلی که نام “شیراز” در آن گنجانده شده بوده است.

این قلعه ابتدا با نام قلعه تیرازیس یا شیرازیس شناخته شده است و بعد از بنیان‌گذاری شهر شیراز در نزدیکی آن، این نام به شهر منتقل شده است. همچنین نام شیراز در ارتباط با بخش اردشیرخوره در دوره ساسانی اشاره شده‌است و این نام به مرکزیت فیروزآباد اشاره دارد. اطلاعات بدست آمده از مهرهای ساسانی مربوط به اواخر دوره ساسانی و اوایل دوره اسلامی که در محل قصر ابونصر یافت شده‌اند، این نکته را تایید می‌کند که استحکامات موجود در این منطقه، همان قلعه تیرازیس یا شیرازیس ایلامی گزارش شده در لوح‌های تخت جمشید است و بعد از بنیان‌گذاری شهر شیراز، این نام به شهر انتقال یافته است.

تاریخچه قصر ابونصر

به گفتهٔ باستان‌شناسان موزهٔ متروپولیتن نیویورک، نتایج حفاری‌های انجام شده در محل قصر ابونصر نشان دهندهٔ وجود استحکامات و احتمالاً روستاهای اطراف، به عنوان محل شیراز پیش از دوره اسلامی، است. بر اساس گزارشات از دهه 1930، منابع بلخی در سده 12 نیز اطلاعاتی ارائه داده‌اند که می‌گویند در محل کنونی شیراز، منطقه‌ای با چند قلعه در میان دشت وجود داشته‌است. این مناطق ممکن است در طول تاریخ به دلیل تغییرات سیاسی به مکان‌های جدید انتقال یافته‌اند.

باستان‌شناسان معتقدند که قصر ابونصر و منطقه اطراف آن، شامل آثاری همچون نگاره‌های سنگی از دوره اوایل ساسانی، دو آتشکده به نام‌های هرمزد و کارنیان، قلعه‌ای باستانی به نام شاه موبد، و آثار دیگری است که نشان‌دهندهٔ سکونت دائمی در دشت شیراز پیش از دوره اسلامی هستند. همچنین، تحقیقات جان لیمبرت، شهبازی، و آرتور آربری نیز ادله‌ای از سکونت دائم در این منطقه در دوران پیش از اسلام ارائه کرده‌اند.

نویسندهٔ فرصت‌الدوله شیرازی در آثار خود از بازدید محققانهٔ خود از قصر ابونصر گزارش داده و جزئیاتی از ساختارها و آثار موجود در این منطقه را توضیح داده است. او به تصویر گرفته‌شده از قصر ابونصر اشاره کرده و نکاتی از ساختارها و بناهای گمنامی که در این منطقه قابل مشاهده بوده‌اند را توضیح داده است. توصیف‌های او نشان‌دهندهٔ وجود ساختمان‌های عظیم و مجسمه‌های تراشیده روی سنگ‌ها با رنگ سیاه در این منطقه است.

این گونه شواهد و توصیف‌ها نشان‌دهندهٔ اهمیت تاریخی و فرهنگی منطقه قصر ابونصر به عنوان بخشی از شیراز پیش از دوره اسلامی هستند.

دین مردم منطقه قبل از اسلام

منقول است که اهالی این شهر باستانی شیراز، زرتشتیانی بودند که با ظهور اسلام مسلمان شدند.

سوالات متداول درباره قصر ابونصر

1. قصر ابونصر کجا واقع شده است؟

قصر ابونصر در شرق شهر شیراز، در نزدیکی شهرک نصر واقع شده است.

2. چه مؤلفات تاریخی در قصر ابونصر کشف شده است؟

کاوش‌ها نشان داده که در این محل، نمونه‌های سفال و قطعات ظروف سنگی از دوره‌های هخامنشی، سلوکی، اشکانی و ساسانی کشف شده‌اند.

3. چه تحولاتی در دوره‌های تاریخی مختلف در قصر ابونصر رخ داده است؟

بنایی محکم در دوره اشکانی ساخته شده و در دوران ساسانی، این ساختمان به کاربری کامل رسیده است.

4. چه نقشی در تاریخ باستانی شیراز ایفا کرده است؟

قصر ابونصر احتمالاً یک شاهراه تجاری در جنوب ایران بوده و تجارت بسیار پررنگی را تسهیل می‌کرده است.

5. آیا اهالی این شهر باستانی قبل از اسلام دین زرتشتی داشته‌اند؟

منقول است که اهالی قصر ابونصر، قبل از ظهور اسلام، زرتشتیان بودند و با آمدن اسلام به دین مسلمانی مشترک شدند.

سخن پایانی مقاله دربار ه ی قصر ابونصر

در این مقاله از موزستان، به دلیل اهمیت باستان‌شناسی و تاریخ قصر ابونصر و نقش آن در تحولات فرهنگی و تجاری منطقه، به باز شدن درهای گذشته و بررسی عمیق‌تر این سرزمین پرداختیم. امیدواریم که این نگاه به گذشته، نقش مهم این اماکن تاریخی را برای ارتقاء فرهنگ و شناخت جامعه فراهم کند. برای مطالعه مقالات مشابه و اطلاعات بیشتر، می‌توانید به وب‌سایت موزستان مراجعه نمایید.

  گرد آوری:بخش گردشگری موزستان