مصائب فقیرتر شدن مردم ایران؛ سرقت از فرط گرسنگی

جهان صنعت نوشت:»همین چند روز پیش بود که امیرمحمد خالقی، دانشجوی نخبه دانشگاه تهران حین سرقت کوله‌پشتی‌‌اش به دست سارقان کشته شد اما این تمام ماجرا نیست براساس آمارهای رسمی و غیررسمی روزانه ‌هزاران ایرانی در محله‌های مختلف تهران مورد سرقت افرادی قرار می‌گیرند که بهانه آنها تنها یک چیز است؛ فقر. حالا این فقر به اقلام خوراکی از سوپر مارکت‌ها هم رسیده است. طبق داده‌های سالنامه آماری ایران، انواع سرقت‌ نسبت به سال قبل، افزایشی بین عدد 4 تا 14‌درصد داشته ‌است.

همچنین در آماری دیگر از بانک مرکزی، وضعیت تورم نقطه به نقطه کشور (نرخ تورم سالانه) در فروردین 1403، 8/‏‏38‌درصد بود که به معنی تحمیل افزایش 7/‏‏34‌درصدی قیمت‌ها برای دهک اول و 1/‏‏40‌درصدی برای دهک دهم است. همه اینها را باید در کنار آمار بیش از 30‌درصدی وضعیت فقر مطلق ایرانی‌ها در کشور بررسی کرد. البته چند روز پیش هم برآورد‌های غیررسمی در تهران، عدد فقر نسبی را بالای 30‌میلیون برآورد کرده و براساس آن بیش از 30‌میلیون نفر، فقیر در ایران وجود دارد. پس کاملا طبیعی است که در روزهای پایانی سال خانواده‌های محله‌های فقر به دلیل درآمدهای پایین برای تامین خوراک اساسی خانواده خود دست به سرقت از سوپر مارکت بزنند و یا به خاطر کاهش قدرت خرید از دو کیلومتری آن هم رد نشوند. فارغ از جزئیات این سرقت‌ها اما برخی آمارها نیز حکایت از این دارند که میزان سرقت در پنج سال گذشته 4 برابر شده است. در مقابل، قیمت کالاها هم افزایش قابل‌توجهی داشته است.

بررسی‌ها از سطح بازار حاکی از آن است که قیمت هرکیلو شقه گوسفندی 750 تا 790‌هزار تومان، ران گوسفندی 950 تا 980‌هزار تومان، شقه گوساله 540 تا 600‌هزار تومان، ران گوساله 830 تا 900‌هزار تومان، مرغ 85 تا 95‌هزار تومان، ران مرغ 95هزار تومان، سینه 170 تا 180‌هزار تومان، فیله 200 تا 230‌هزار تومان، حتی قیمت سیب‌زمینی نیز از 100هزار تومان عبور کرده است. ناگفته نماند قیمت دیگر اقلام سبدخانوار نظیر قند، حبوبات، چای، برنج و… با نوساناتی در بازار روبه‌رو است که هریک از فعالان دلایلی همچون محدودیت واردات، تغییر نرخ ارز و تاخیر در تخصیص را عامل اصلی این التهابات می‌دانند. وضعیتی که قطعا سال آینده وخیم‌تر می‌شود. حالا در این شرایط، خبرنگار «جهان‌صنعت» سراغ فروشگاه‌ها و سوپر مارکت‌های مواد غذایی در مناطق مختلف تهران رفته؛ محله‌های فردوس، جیحون، سی‌متری جی، شهرزیبا، محدوده آریاشهر، مطهری، ونک، میوه‌وتره‌بار کمیل و… مغازه‌داران از شرایطی که به‌دلیل افزایش قیمت‌ها ایجاد شده، می‌گویند و اینکه بالا رفتن قیمت‌ها، چطور منجر شده تا برخی از مشتریان، ناتوان از خرید برخی مواد خوراکی و غذایی، دست به سرقت‌های خرد بزنند.

افزایش فقر و سرقت

مهدی، صاحب یک سوپر مارکت‌ در محله فردوس در شرق تهران فعالیت می‌کند. او درباره کاهش قدرت خرید مردم و سرقت مواد خوراکی از مغازه‌اش به «جهان‌صنعت» گفت: این روزها از هر صاحب سوپر‌مارکت‌داری وضعیت درآمدی آخر سالی را بپرسید، قطعا همگی ناراضی هستند. این در حالی است که طبق روال هر سال شب عیدی نه‌تنها کاسبان بلکه سوپر مارکت‌ها بیش از تمام ماه‌های سال باید فروش داشته باشند اما به دلیل گرانی‌ها قدرت خرید مردم به‌شدت کاهش یافته است. حتی آخر هفته‌های سبک‌تری نسبت به سال‌های گذشته داریم.

وی افزود: به نظرم تغییرات روزانه قیمت‌ها و تورم 40 الی 60‌درصدی بر کاهش قدرت خرید مردم تاثیر گذاشته است. وقتی قیمت یک کره به صورت ماهانه 10‌هزار تومان گران‌تر می‌شود، کره دو ماه پیش 38‌هزار تومان بود اما حالا 68‌هزار تومان است. این تغییر قیمت تنها برای یک قلم است. مردم دیگر شیر، پنیر، تن ماهی و ‌هزاران اقلام اساسی دیگر را از ما خریداری نمی‌کنند. بنده با مدرک به شما نشان می‌دهم که در عرض یک سال چگونه یک قلم جنس 300 درصد گران‌تر شده است. متاسفانه این روزها مردم با ترس و لرز یک جنس ارزان را برای تامین معاش خود انتخاب می‌کنند. آنها بارها قیمت اجناس را می‌پرسند و حساب و کتاب می‌کنند و اکثریت دست خالی از سوپر مارکت خارج می‌شوند.

این صاحب سوپر مارکت در ادامه از سرقت‌های خرد انتقاد کرد: سرقت همیشه هست اما هر قدر فقر بیشتر و دست مردم خالی‌تر شود،‌ دزدی‌ هم بیشتر می‌شود. گاهی سرقت‌ها را نمی‌بینیم اما بسیاری را هم به چشم می‌بینیم. این دزدی‌ها را افراد مختلفی انجام می‌دهند؛ از بچه تا بزرگسال یا حتی افرادی که از ظاهرشان هم نمی‌توان متوجه شد اهل چنین کاری باشند. گاهی اوقات خودمان هم متوجه نمی‌شویم اما دیگر مشتریان به ما خبر می‌دهند که فلانی مشغول سرقت است اما با این حال سرقت‌های زیادی را به چشم دیدیم.

او ادامه داد: متاسفانه سرقت تن ماهی، ماکارانی و ساندویج آماده بسیار زیاد است. به نظرم در آن لحظه فرد تنها به سیری شکم خود فکر می‌کند. این در حالی است که در منطقه فردوس شرق افراد ضعیفی زندگی نمی‌کنند اما با وجود دوربین مداربسته افراد دست به سرقت می‌زنند. راست می‌گویند که شکم گرسنه دین و ایمان ندارد. بسیاری از افرادی که دست به دزدی می‌زنند برای تفریح این کار را انجام نمی‌دهند. مثلا یک‌بار پیرمردی را شناسایی کردیم که تخم‌مرغ دزدیده بود. بعد متوجه شدیم که مسوولیت 3 فرزند را برعهده دارد و همسرش را از دست داده است. به مسجد محله شرایطش را اطلاع دادیم، گفتند، باید بهزیستی و کمیته امداد این خانواده را تحت پوشش قرار دهند. سوال من از دولت این است که وظیفه‌اش در برابر مردم چیست؟

این صاحب سوپر مارکت درباره چالش‌های شغل خود نیز بیان کرد: صادقانه بخواهم بگویم اگر من همین سرمایه را 3 سال پیش برای خرید طلا یا دلار در نظر می‌گرفتم الان خیلی شرایط مالی، روحی و جسمی بهتری داشتم. به نظرم حتی مالیاتی که از ما می‌گیرند هم اصلا منطقی نیست. ما یک شغل خدماتی هستیم و از 6 صبح تا یک شب در حال کار هستیم.

در واقع این همه چالش پیش روی یک مغازه‌دار انصاف نیست. تمدید اجاره مغازه برای ما یک معضل جدی است چراکه هیچ نظارتی بر افزایش قیمت صورت نمی‌گیرد. صاحبان ملک هر عددی که دل‌شان بخواهد اعلام می‌کنند. هیچ سازمان و ارگانی هم پاسخگو نیست. به معنای واقعی نظارتی وجود ندارد. در چنین شرایطی 10‌درصد مالیات نیز از ما گرفته می‌شود. تورم 60‌درصدی هم کمرمان را خم کرده است. از سوی دیگر روی تمامی اجناس قیمت دارد و حتی نمی‌توانیم جنس قدیمی را به قیمت جدید بفروشیم. جریمه‌های غیرمنطقی بهداشت و تعزیرات هم سرسام‌آور است.

وی افزود: این روزها شما تخم‌مرغ را در نظر بگیرید، براساس قیمت تعیین شده باید 140‌هزار تومان بفروشم. این در حالی است که نه‌تنها 10‌درصد باید به دولت مالیات بدهم بلکه 10‌درصد هم هزینه نگهداری مغازه می‌شود. از این مبلغ باید یک سودی هم خودم ببرم که اصلا سودی برایمان نمی‌ماند. فاکتور به تعزیرات نشان می‌دهیم ولی آنها قبول نمی‌کنند. هیچ منبعی هم معرفی نمی‌کنند که مثلا بریم تخم‌مرغ را از آنجایی که قیمت مصوبه است بخریم تا بتوانیم ارزان بفروشیم. در هر صورت به نظرم در روزهای نه‌چندان دور مغازه‌های کوچک جمع می‌شوند و همگی به سمت فروشگاه‌های بزرگ مانند ‌هایپر مارکت می‌روند.

نسیه را هم نمی‌توانند پس دهند

محمد هم صاحب یکی از سوپر مارکت‌های محله جیحون است که از دزدی مواد خوراکی از مغازه‌اش گلایه دارد اما به مردم هم حق می‌دهد و به «جهان‌صنعت» گفت: وقتی ساده‌ترین اقلام خوراکی مانند چیپس به‌شدت گران‌ شده‌ و توان خرید مردم هم کمتر شده، دزدی هم رخ می‌دهد. براساس مشاهداتم می‌گویم که دزدی مواد غذایی دم‌دست و کوچک از مغازه من بیشتر شده است اما کالاهایی مانند برنج را نمی‌توانند سرقت کنند چون در دسترس نیست و حجم آن هم بزرگ است. دزدی آنقدر بود که ناچار شدیم تعداد دوربین‌های‌مان را بیشتر کنیم و مراقب مشتری هم هستیم. حتی گاهی شاهد بوده‌ام فردی که می‌شناسم، جنسی را پنهانی برده است و من ناچار به تذکر شده‌ام.

وی تاکید می‌کند که ماهانه یک‌ونیم تا دو‌میلیون تومان را به‌عنوان خسارت احتمالی در حساب‌وکتاب‌های‌شان برآورد می‌کنند: نسیه گرفتن هم روبه افزایش است به‌ویژه این روزها که نزدیک عید است. برخی هم ماه‌هاست توان بازپرداخت هزینه اجناس نسیه را نداشته‌اند و ما هم چاره‌ای جز درک مردم نداریم. البته شرایط فروش ما هم بدتر شده است و حتی فروش ما شب‌ عید امسال نیز نسبت به زمان مشابه در سال‌های گذشته، کمتر بود. این در حالی‌است که محله ما قدیمی و پرجمعیت است.

تقاضا برای میوه‌های پلاسیده

ماجرای سرقت از غرفه‌های میدان میوه‌وتره‌بار خیابان کمیل هم تأمل‌برانگیز است. مسوول یکی از غرفه‌های میوه‌وتره‌بار از تعدد دزدی‌ها گلایه می‌کند و به «جهان‌صنعت» گفت: میزان دزدی‌ها روزبه‌روز بیشتر می‌شود. تقریبا 10 سال است که اینجا کار می‌کنیم، سال‌های اول دزدی‌ها کم بود اما در یکی، دو سال اخیر روزی10، 12نفر را گرفتیم. برخی هم دزدی می‌کنند اما نمی‌توانیم بگیریم‌شان.

وی افزود: اینجا دزدی راحت است،‌ مثلا چند جنس مختلف می‌خرند، زمان پرداخت قیمت اجناس که می‌شود، کیسه چند تا از کالاها را روی زمین می‌گذارند و قیمت یکی، دو کالا را حساب می‌کنند. البته وقتی قیمت سیب‌زمینی و پیاز 300 برابر شده، نمی‌توان از مردم خرده گرفت. سیب‌زمینی چیست که یک کیلو بیش از 100هزار تومان شود! میوه‌های درجه دو، سه را که جدا می‌گذاریم و آخر شب رایگان توزیع می‌کنیم، هر روز خواستار بیشتری پیدا می‌کنند. گاهی پیش آمده که فرد را سه، چهار بار بابت دزدی گرفته‌ایم اما باز هم برای سرقت به بازار می‌آید. متاسفانه این روزها قیمت میوه‌ها به قدری زیاد شده است که کمتر کسی توان تهیه یک کیلو پرتغال یا حتی کیوی را دارد.

مردم چاره‌ای ندارند

امیرمحمود حریرچی، جامعه‌شناس با اشاره به اینکه فقر بلای جان مردم است، به «جهان‌صنعت» گفت: متاسفانه این روزها به‌صورت متوسط در مواد غذایی 100‌درصد و در برخی مواد غذایی 122 تا 217‌درصد تورم داشته‌ایم که در نیمه دوم سال این مساله مشهودتر بود. این مساله برای سبد مصرفی خانوارها در جامعه‌ای که شاهد فقر نسبی حدودا بیش از 65‌درصدی هستیم بسیار بزرگ است و هرقدر قیمت مواد خوراکی افزایش یابد با معضل گرسنگی هم بیشتر روبه‌رو خواهیم بود. براساس آمارهای رسمی طی یک سال اخیر اقلام خوراکی و حبوبات چند ده ‌درصد گران شده است. جالب است که بدانید سیب‌زمینی با رشد 217‌درصدی در صدر این گرانی‌هاست. افزایش تورم، فقر و بیکاری تاثیری مستقیم بر افزایش بزه ندارد. یعنی نمی‌توانیم بگوییم افراد به محض فقیر یا بیکار شدن دست به سرقت یا رفتار خلاف عرف اجتماعی می‌زنند. طبیعتا شرایط برای افراد جامعه سخت شده است که تن به سرقت از میوه فروشی و سوپر مارکت می‌زنند.

وی افزود: مؤلفه‌های اجتماعی و فردی بر افزایش بزه تاثیرگذارند. مولفه‌های فردی همان مسائلی ا‌ست که از آن به‌عنوان وجدان نام می‌بریم که تحت‌تاثیر تربیت‌های فردی، دینی و اخلاقی قرار می‌گیرد، این مولفه‌ها می‌توانند مانع ارتکاب بزه شوند. از طرف دیگر زمانی اثر مستقیم فقر و بیکاری بر بزه قابل مشاهده است که آینده چشم‌انداز مثبتی نداشته باشد. یعنی میزان اعتماد و سرمایه اجتماعی در ساختارهای اجتماعی و اقتصادی آنقدر پایین است که افراد احساس می‌کنند شرایط به سمت بدترشدن حرکت می‌کند.

حریرچی تاکید می‌کند که برای تبیین رابطه فقر، بیکاری و تورم با بزه باید به متغیرهای دیگری هم توجه شود. میزان درگیری فضای سیاستگذاری و تصمیم‌گیری در کشور با فساد یا میزان صداقت این نهادها با مردم،‌ متغیرهای اخلاقی و دینی بسته به فرهنگ یک جامعه مواردی تاثیرگذار بر تبدیل فقر به بزه هستند. با این حال قانون،‌ اخلاق، دین، گناه‌ و مسائل انسانی همه بازدارنده‌هایی هستند که می‌توانند از وقوع بزه جلوگیری کنند. بنیان جوامع بدون بازدارنده‌ها مخدوش می‌شود. در جامعه ما اما یک‌سری کارکردهای دین از بین رفته، یک دلیلش این است که افراد مدعی دینداری بیشتر درگیر خطا شده‌اند، موضوع دیگر مدلی از دینداری ا‌ست که در جامعه ما شکل گرفته و باعث شده که بیش از70 تا 80‌درصد جامعه به جدایی دین از قدرت باور داشته باشند. همه این موارد باعث شده که اختلالی در بازدارنده‌های جامعه ما رخ دهد.

این جامعه‌شناس اظهار کرد: بنیان جامعه و نسل‌های جامعه ما بر مساله دینداری و پرهیز از گناه بنا شده اما به‌تدریج این زیرساخت‌ها از بین رفته در حالی که زیرساخت‌های جایگزین هم به سختی وارد فضای آموزشی کشور شده است. در جوامع دیگر صرف‌نظر از دین، ‌اخلاق یا قانون مورد تاکید قرار می‌گیرد اما در جامعه ما چنین تاکیدهایی وجود ندارد و به‌ همین ‌دلیل ‌تحولات اجتماعی با سرعت بیشتری خود را نشان می‌دهند. بنابراین تا حدود زیادی بازدارنده‌هایی مانند دین و حتی امیدهای ناشی از دین مانند «خدا خودش می‌رساند» که در عرف جامعه ما زیاد بوده،‌ امروز بسیار کمرنگ شده و در چنین فضایی امکان انجام بزه افزایش می‌یابد.

حریرچی با اشاره به افزایش فقر در جامعه گفت: بسیاری از خانواده‌ها تنها نانی برای خوردن دارند، یعنی نمی‌توان گفت برای توقعات زیادی که وجود دارد، افراد دنبال کسب منابع بیشتر هستند. وقتی آمار می‌گوید نزدیک به 40‌درصد در جامعه فقر مطلق و حدود 20‌درصد هم فقر خشن وجود دارد، به معنای آن است که اگر مواد غذایی بیش‌ از این گران شود بسیاری از خانواده‌ها چیزی برای خوردن ندارند. در چنین شرایطی افراد ضروری می‌بینند که به‌نوعی نیاز خانواده خود را تامین کنند. در چنین شرایطی انگ اخلاقی‌زدن به افرادی که درگیر فقر هستند و مرتکب بزه می‌شوند، راحت نیست. در روزهای پایانی سال که یک عدد پسته 5‌هزار تومان است، دیگر حال‌وهوای نوروزی برای مردم وجود دارد و آنها دیگر مانند هر سال شاد نیستند. در چنین شرایطی سرقت‌های خرد برای سیر کردن شکم خانواده خود امری عادی است اما تاوان آن را صاحبان کسب‌وکاری می‌دهند که از قضا آنها هم به به دنبال تامین معاش خانواده خود هستند. این دور باطل زمانی متوقف می‌شود که دولت‌ها در سیاستگذاری تصمیم درستی بگیرند وگرنه سال آینده فقر در ایران 100‌درصد می‌شود و همگی سارقان مواد غذایی می‌شویم.

این جامعه‌شناس بر این هم تاکید می‌کند که نگاه سیاستگذار باید مبتنی بر ایجاد رفاه باشد. در جامعه ما به‌جای رفاه، فرهنگ فقر را تقویت می‌کنند. توصیه کردن فقر و مقدس‌انگاری آن، در جوامع مدرن کارکردی ندارد. حکمران باید به‌دنبال سیاستگذاری‌های رفاهی باشد که در جامعه ما این مساله رخ نمی‌دهد. بنابراین در شرایطی که حکمفرمایی سیاست ناقصی دارد، مردم براساس مسوولیت اجتماعی باید وارد عرصه شوند.