چرخاندن سر بعد از سلام نماز چه علتی دارد ؟

علت چرخاندن سر بعد از سلام نماز چست ؟

علت چرخاندن سر بعد از سلام نماز چیست؟

چرخاندن سر بعد از سلام نماز یکی از اعمالی است که در بین برخی از مسلمانان دیده می‌شود و به نوعی از سنت‌ها و توصیه‌های دینی مربوط به نماز برمی‌گردد. این عمل معنای خاصی دارد و در میان علما و فقه اسلامی نیز به آن اشاره شده است. در ادامه به بررسی علل، دلایل فقهی و معنوی این کار و همچنین نظرات مراجع مختلف می‌پردازیم.

در ابتدا باید گفت که این عمل جزء واجبات نماز نیست بلکه جزء مستحبات سلام نماز است که بهتر است انجام شود.

سوال: آیا بعد از پایان نماز گفتن تکبیر و چرخاندن سر به سمت چپ و راست صحیح است؟ لطفا منابع و دلیل آن را ذکر نمایید؟

پاسخ : برگرداندن صورت به سمت راست و چپ، یکی اعمال مستحب بعد از سلام آخر نماز است، و در کتاب های روایی نیز بدان اشاره شده است. انجام صحیح آن، چنین است:

• اگر نمازگزار امام جماعت باشد بعد از سلام نماز، قبل از آن که از سمت قبله رو بگرداند با چشم راست به سمت راست نظر می افکند.

• و اگر نمازگزار مـأموم باشد، رو به قبله در جواب سلام امام، یک سلام می دهد و دو سلام یکی به سمت راست و دیگری به سمت دست چپ انجام دهد، البته در صورتی که در سمت چپ نیز نمازگزار وجود داشته باشد یا سمت چپ دیوار باشد، ولى در هر حال سلام کردن بر سمت راست ترک نشود، خواه کسى در سمت راست باشد و یا کسی در آن سمت نباشد.

• اگر نماز گزار فرادی نماز می خواند، در همان حال رو به قبله، یک بار بگوید: «السّلام علیکم و اندکى صورت را به سمت راست برگرداند به گونه ای که بینى‌ به دست راست مایل شود.

از گفتار فوق روشن می شود که آنچه برای نمازگزار فرادی استحباب دارد، گرداندن سر است به گونه ای که بینی نیز متمایل به راست باشد، و برای نمازگزاری که با جماعت نماز می خواند، برگرداندن صورت به سمت چپ و راست، به تفصیلی که بیان شد استحباب دارد. گفتنی است؛ گفتن سه بار الله اکبر و بلند کردن دست ها نیز از تعقیبات نماز شمرده شده و در کتب فقهی ذکر شده است.

نظر علمای شیعه در تکبیر بعد از سلام نماز:

علمای شیعه با استناد به روایات ائمه علیهم السلام سه بار تکبیر گفتن بعد از نماز و هر بار دست را تا بالای گوش بردن و روی پا قرار دادن را جزء مستحبات تسلیم (سلام دادن ) ذکر کرده اند به نمونه هایی توجه فرمایید:

ابن ادریس می گوید: ویستحب بعد التسلیم والخروج من الصلاه أن یکبر وهو جالس ثلاث تکبیرات ، یرفع بکل واحده یدیه إلى شحمتی أذنیه ، ثم یرسلهما إلى فخذیه فی ترسل واحد .(السرائر ابن ادریس حلی ، ص 232.) و بعد از سلام دادن و خارج شدن از نماز مستحب است در حالیکه نشسته است سه مرتبه تکبیر بگوید و در هر مرتبه دو دستش را تا کنار گوشش بالا بیاورد سپس یکباره پایین آورده و روی دو ران خود بگذارد.

ابن زهره حلبی می گوید: وأن یعقب فیکبر بعد التسلیم ثلاث مرات ، یرفع بها یدیه..(غنیه النزوع ، ص 85 .) و این تعقیبات بگوید پس بعد از سلام سه مرتبه الله اکبر بگوید و دست خود را بالا ببرد.

علامه حلی می گوید: ثم ما نقل عن أهل البیت (علیهم السلام) بعد التکبیر عقیب التسلیم ثلاث مرات ، یرفع فیها یدیه إلى شحمتی أذنیه ، ویضعهما على فخذیه .(تحریر الاحکام ، ج 1 ، ص 263.) سپس (در مستحبات بعد از نماز) آنچه از اهل بیت علیهم السلام نقل شده است سه مرتبه تکبیر گفتن بعد از سلام نماز است و در هر مرتبه دو دستش را تا کنار گوشش بالا آورده سپس روی دو ران خود بگذارد.

صاحب جواهر می فرماید: (ثم) یستحب التعقیب أیضا (بما روی من) الأذکار (والأدعیه) فی خصوص التعقیب، وهی کثیره جدا، منها التکبیرات الثلاث رافعا یدیه بکل واحده منها على هیئه الرفع فی غیرها من تکبیرات الصلاه (جواهر الکلام ، ج 10 ، ص 408.) تعقیب نماز به آنچه از اذکار و ادعیه در خصوص تعقیب نقل شده است مستحب است و این اعمال واقعا زیاد است و از جمله آنها سه بار الله اکبر گفتن است که در هر بار دو دست خود را به همان صورت که در بقیه تکبیرهای نماز بالا می برد بالا می آورد.

نظر اهل سنت درباره سلام و چرخاندن سر در پایان نماز :

سرچرخاندن و الله اکبر گفتن در نماز اهل سنت وجود ندارد بلکه آنها سر را به راست چرخانده و السلام علیکم و رحمه الله گفته سپس به چپ می چرخانند و السلام علیکم و رحمه الله می گویند:

و منها الالتفات بالتسلیمه الاولی جهه الیمین حتی یری خده الایمن والالتفات بالتسلیمه الثانیه جهه‌ الیسار حتی یری خده الایسر و هذا الحکم متفق علیه الا عند المالکیه. (الفقه علی المذاهب الاربعه ، ج 1 ، ص 265 ، کتاب الصلاه ، باب الاشاره بالاصبع السبابه فی التشهد و کیفیه السلام.)

و از مستحبات نماز است گرداندن سر در سلام دادن اول به سمت راست تا جایی که شانه راست دیده شود و به چپ برگرداندن سر در سلام دوم تا جایی که شانه چپ دیده شود و این حکم مورد اتفاق همه مذاهب جز مذهب مالکی ها می باشد.

مساله: (سپس با روکردن به سمت راست سلام می دهد و می گوید السلام علیکم ورحمه الله و از سمت چپ نیز به همین صورت ) سلام دادن در نماز واجب است و هیچ چیز جای آن را نمی گیرد…

بنابراین نظر شیعه درباره تکبیر گفتن بعد از سلام نماز به هیچ وجه برگرفته از خلفا نیست و طبق مبانی صحیح مذهب شیعه است.

علت چرخاندن سر بعد از سلام نماز :

علما درباره چرخاندن سر به طرفین بعد از سلام نماز، توضیحاتی ارائه داده‌اند. این کار نوعی ادب در سلام‌دادن محسوب می‌شود. علت این کار را می‌توان در موارد زیر جستجو کرد:

الف) پیروی از سنت پیامبر (ص) و اهل بیت (ع)

بسیاری از اعمال نماز از جمله چرخاندن سر بعد از سلام، به سنت پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) بازمی‌گردد. در احادیث و روایات آمده که پیامبر (ص) و برخی از امامان پس از پایان نماز، سر خود را به طرفین چرخانده و سلام می‌دادند.

ب) تأکید بر آگاهی از محیط و سلام به دیگران

چرخاندن سر به سمت راست و چپ بعد از سلام نماز، نشانه‌ای از آگاهی و توجه به محیط اطراف است. به نوعی نمازگزار با این کار توجه خود را به جامعه و دیگران اعلام می‌کند. این سلام دادن به اطرافیان، هم در مسجد و هم در خانه، به معنای تأکید بر وحدت و همبستگی با دیگر مسلمانان و مؤمنان است.

ج) پایان یافتن حالت توجه کامل به خداوند

نماز حالتی از توجه کامل به خداوند و ارتباطی خاص است. بعد از سلام، نمازگزار با چرخاندن سر به اطراف، به نوعی از این حالت ویژه خارج شده و به دنیای بیرون بازمی‌گردد. این حرکت به معنای بازگشت به زندگی روزمره و ارتباط دوباره با دیگران است.

نظرات مختلف فقها :

فقهای شیعه و سنی درباره چرخاندن سر بعد از سلام نماز نظرات مختلفی دارند. برخی از این نظرات عبارتند از:

فقهای شیعه: در فقه شیعه، چرخاندن سر به طرفین بعد از سلام نماز، مستحب است و به عنوان جزئی از آداب نماز توصیه می‌شود. البته این کار جزو واجبات نماز نیست، اما به پیروی از سنت پیامبر و اهل بیت (ع) انجام آن مورد تأکید قرار گرفته است.

فقهای اهل سنت: در فقه اهل سنت نیز چرخاندن سر به طرفین بعد از سلام نماز، به عنوان سنت و مستحب مورد تأیید قرار گرفته است. در برخی مذاهب اهل سنت مانند حنفی و شافعی، این کار جزء سنن مؤکده محسوب می‌شود و به تأسی از پیامبر (ص) انجام آن توصیه شده است.

دلایل معنوی چرخاندن سر بعد از سلام :

چرخاندن سر بعد از سلام نماز تنها یک حرکت فیزیکی نیست، بلکه حاوی پیام‌های معنوی و عرفانی خاصی است که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

یادآوری حضور خدا در زندگی روزمره: بعد از پایان نماز، نمازگزار با چرخاندن سر و نگاه به اطراف، به نوعی حضور خداوند را در همه جوانب زندگی خود یادآوری می‌کند.

نشانه همبستگی با جامعه: این حرکت به نمازگزار یادآوری می‌کند که وی جزئی از یک جامعه بزرگ‌تر است و باید با دیگران در ارتباط باشد.

رهایی از انحصار فردی در عبادت: با سلام دادن به اطرافیان، نمازگزار به نوعی از فضای فردی عبادت به فضای اجتماعی وارد می‌شود و نشان می‌دهد که عبادت فقط برای خودش نیست، بلکه باید با جامعه نیز در ارتباط باشد.

پرسش : بعد از گفتن ذکر سلام نماز، آیا مستحب است که هنگام گفتن «الله اکبر» (3 بار) سر خود را نیز به سمت راست و چپ بگردانیم یا نه؟ آیا برگرداندن سر هنگام تکبیر بعد از نماز مصداق خارج شدن از حال نماز است؟ یعنی آیا منافی اعمالی است که گفته‏اند «قبل از خارج شدن از حالت نماز» انجام شوند (مثل تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها)

پاسخ : برگرداندن صورت مربوط به تکبیرات بعد از نماز نیست بلکه اشاره مختصری با صورت خود به هنگام سلام به طرف راست و چپ می کند.

پرسش : سه تکبیر آخر نماز و نگاه به سمت راست و چپ در هنگام تکبیر گفتن و همین طور سجده پس از نماز به چه منظور است؟

پاسخ : گفتن سه تکبیر بعد از پایان نماز مستحب است و همچنین انجام سجده شکر و این دو عمل جزو تعقیبات نماز محسوب می شود.

پرسش : حکم التفات (نگاه به سمت راست و چپ) در سلام آخر نماز چیست ؟

پاسخ آیت الله سیستانی : مستحب است برای امام جماعت و کسی که فرادا نماز میخواند در سلام آخر با طرف چشم یا بینی خود به سمت راست اشاره کند به نحوی که منافی با استقبال نباشد و همینطور ماموم اگر در سمت چپش کسی نباشد و اگر وسط جماعت باشد بعد از سلام آخر و اشاره به سمت راست مجددا سلام را بگوید و به سمت چپ اشاره کند.

نتیجه نهایی :

چرخاندن سر بعد از سلام نماز، به عنوان یکی از آداب و سنت‌های مستحب در اسلام، نشان‌دهنده احترام به سنت پیامبر و اهل بیت، توجه به اطرافیان، و بازگشت به زندگی اجتماعی پس از ارتباط معنوی با خداوند است. این کار، ضمن نشان دادن اهمیت نماز به عنوان یک عمل عبادی، بر ارزش‌های اجتماعی و ارتباطات میان فردی نیز تأکید دارد.

این عمل ساده به ظاهر می‌تواند به انسان یادآور شود که هرچند نماز و عبادت بخشی از زندگی مؤمن است، اما پیوند با دیگران و توجه به محیط اطراف نیز اهمیت بسیاری دارد.

گردآوری: بخش مذهبی موزستان