خانه سردار جلیل یکی از ثروتمندان ایران در عصر قاجار

لطفعلی خان سردار جلیل از بزرگ‌ترین مالکان مازندران

خانه سردار جلیل مربوط به دوره قاجار است و در ساری، خیابان جمهوری، کوچه سردار واقع شده است. این اثر در تاریخ 25 اسفند 1380 با شمارهٔ ثبت 5401 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

لطفعلی خان سردار جلیل از بزرگ‌ترین مالکان مازندران و یکی از ثروتمندان ایران در عصر قاجار بود. این بنا پیش از انقلاب مدتی به عنوان دبیرستان غیرانتفاعی مهرگان استفاده می‌شد. در سال 1359 شخصی به نام میرنژاد این ملک را خریداری کرد و تا چند سال قبل در آنجا سکونت داشت. پس از فوت وی، این خانه برای مدت‌ها بلااستفاده بود. حدود دو سال قبل، این ملک به شرکت عمران و مسکن سازان استان مازندران جهت مرمت و کاربری فرهنگی فروخته شد. علی‌رغم تلاش‌های فراوان، هیچ‌گونه بودجه‌ای به این بنای تاریخی که پتانسیل بالای گردشگری و توریستی دارد، تخصیص نیافت و این میراث فراموش‌شده با وجود عوامل تخریبی فراوان و نادیده گرفتن متولیان همچنان استوار است.

ساری با طبیعت زیبا و ساحل دریای کاسپین در فرح‌آباد و وجود آثار تاریخی از قطب‌های مهم گردشگری محسوب می‌شود. علاوه بر پل، حمام، کاخ و مسجدی که در فرح‌آباد و مربوط به دوره صفویه است، در خود شهر ساری نیز آثار تاریخی چون مسجد، بازار، آب‌انبار و خانه‌های تاریخی مانند کلبادی و سردار جلیل وجود دارد.

از میدان ساعت به سمت خیابان جمهوری که بروید، به کوچه‌ای به نام کوچه سردار می‌رسید؛ «خانه لطفعلی‌خان سردار جلیل ساروی» در همین کوچه قرار دارد. وی از ملاکین و فرماندهان محلی بوده و بخش بزرگی از منطقه ساری را زیر فرمان داشته است.

این خانه سه طبقه دارای پلانی مستطیل شکل است که به دستور سردار جلیل توسط معماران اصفهانی ساخته شده و تماما از خشت با نمای آجری است. طبقه اول سه اتاق دارد که با درهای چوبی به هم راه دارند. طبقه دوم مانند طبقه اول است با این تفاوت که 9 در دارد که تامین‌کننده نور اتاق‌ها است و طبقه سوم نیز مانند طبقات اول و دوم، سه اتاق دارد و دورتا دورش را ایوان گرفته که نوعی بهارخواب برای شب‌های شرجی تابستان محسوب می‌شده است.

معماری این خانه متاثر از خانه‌های دوره قاجار و تلفیقی از معماری سنتی و عصر قاجار است. مصالح به کار رفته در این بنا شامل قلوه‌سنگ، آهک، چوب، سفال و ساروج است. در پیِ این بنا برای جلوگیری از خزه بستن از آهک استفاده شده و جنس بام و ستون‌های نگه‌دارنده سقف از چوب است. از ویژگی‌های مهم این خانه سه طبقه این است که در آن آهن به کار نرفته است. بام بعد از تیرریزی با چوب، پوششی از سفال دارد.

این خانه 2500 متری شامل یک اندرونی و فضای بیرونی است که بنای اصلی در بخش اندرونی همان بنای سه طبقه با پلان مستطیلی است و دو دَر دارد. یک دَر در کوچه سردار قرار دارد و دَرِ دیگر در کوچه پشتی به نام بهرام‌اتر باز می‌شود. دَرِ اول (کوچه سردار) محل آمد و شد ساکنین و بزرگان بوده زیرا حیاط اندرونی با ورودی کوچه سردار در ارتباط است و دَرِ دوم (کوچه بهرام‌اتر) مربوط به رفت و آمد رعایا و چارپایان بوده و همان حیاط بیرونی است که اصطبل نیز در همان‌جا قرار دارد. مورد عجیبی که در مورد این بنا وجود دارد این است که کل مجموعه با این بزرگی فاقد حمام بوده است.

این ساختمان قبل از انقلاب مدتی مدرسه بوده، در سال 1359 شخصی به نام میر‌نژاد آن را خریداری کرده و در آن ساکن شده است. در سال‌های بعد، بنا در معرض باد و باران بوده و تا حد زیادی آسیب دیده است. در سال‌های اخیر، شرکت عمران و مسکن سازان استان مازندران بنا را خریده است اما مجموعه همچنان بلااستفاده باقی مانده و مرمت نشده است. این بنا در اسفند 1380 به ثبت آثار ملی رسیده است.

گردآوری: بخش گردشگری موزستان