تفکر نقادانه؛ مهارتی که خیلی ها ندارند

کسانی که از تفکر نقادانه برخوردارند، فریب دیگران را نمی خورند‎

تا به حال شده با کسی بحث کنید و بدانید که صحبت هایش اشتباه است اما نتواند ثابت کنید؟ یا مثلا شده کسی بتواند با صحبت های طولانی نظر شما را درباره مسئله ای مهم عوض کند؟ یا اصلا برای گرفتن یک تصمیم مهم در زندگی چه قدر جست و جو می کنید و چه قدر به جست و جوهایتان مطمئن هستید؟ تبلیغ های مختلف چه قدر روی شما تاثیر می گذارند؟

تفکر نقاد یکی از مهارت های ده گانه است که سازمان بهداشت جهانی، آموزش آن را به افراد توصیه کرده است و کسب این مهارت ها به ما می آموزد هر چیزی را به سادگی و دربست قبول یا رد نکنیم. ابتدا خوب است در مورد آن موضوع سوال و استدلال کنیم، سپس بپذیریم یا رد کنیم. کسانی که از تفکر نقادانه برخوردارند، فریب دیگران را نمی خورند و به راحتی جذب گروه ها و افراد و… نمی شوند، چرا که همیشه با سوال کردن به عاقبت کار فکر می کنند و اهل هم نوایی بدون فکر با جمع نیستند و درواقع قدرت تشخیص خوب از بد را پیدا می کنند.

با عبیداوی، روان شناس درباره مهارت تفکر نقادانه به گفت و گو می نشینیم، حاصل این گفت و گو را بخوانید.

تفکر نقاد یعنی…

تفکر نقادانه واژه ای است که شاید نوجوانان با شنیدن آن فکر کنند که این مهارت بیش تر مناسب گروه های سنی بالاتر است اما درواقع بیش ترین کاربرد این مهارت در سن نوجوانی و آغاز جوانی است، چون تفکر نقادانه، نوعی تفکر منطقی است که وقتی قرار است تصمیمی مهم گرفته شود یا کاری بزرگ و مهم انجام گیرد.

تفکر نقادانه، یعنی هر صحبتی را بدون فکر قبول نکنیم، بلکه آن گفته را ارزیابی و بررسی کنیم که آیا درست است یا نه؟ نقاد بودن فقط در مورد دیگران نیست، بلکه شامل رفتارها و گفتارهای خودمان هم می شود.

تفکر نقاد یعنی به بررسی صحت، دقت و ارزش اطلاعات و دانسته های پیشنهادی یا درخواست هایی که از ما می شود، بپردازیم. این تفکر در جست و جوی شواهد، دلایل و مدارک برای قضاوت کردن و نتیجه گیری است.

قدرت مهارت

بعد از این که تفکر نقاد را در زندگی به کار بردید به اهمیت ان پی می برید. این مهارت به شما قدرت های زیادی می دهد:

1. مهارت تفکر نقادانه به شما کمک می کند تا اطلاعات اساسی برای یک تصمیم گیری صحیح جمع آوری کنید.

2. مهارت تفکر نقادانه این قدرت را به شما می دهد که بتوانید از میان اطلاعات و پیشنهادهای فراوانی که به شما می شود، پیشنهادهای سالم را از پیشنهادهای ناسالم تشخیص بدهید.

3. مهارت تفکر نقادانه به شما کمک می کند واقعیت ها را بیابید و خود را محدود به حدس و گمان نکنید.

4. مهارت تفکر نقادانه از آسیب های روانی، اجتماعی، خشونت، بی توجهی به قوانین و مقررات و… پیشگیری می کند.

تفکر نقادانه، یعنی هر صحبتی را بدون فکر قبول نکنیم‎

اما بر سر راه آموزش این مهارت، موانعی هم وجود دارد مانند این نگراش ها.

1. من بیش تر ترجیح می دهم دیگران به من بگویند چه کاری بکنم و چگونه انجام دهم، تا این که خودم بخواهم به آن برسم.

2. من همان کاری را انجام می دهم که به نظرم خوب است. مهم نیست که چرا دیگران با آن موافق نیستند. دوست ندارم درباره تصمیماتم خیلی فکر کنم.

3. از این که خودم دنبال کشف چیزی باشم متنفرم. دوست ندارم مورد انتقاد واقع شوم.

مراحلی برای آموزش

حالا فرض کنیم از سوی گروهی از دوستان پیشنهادی به شما شده و یا از شما درخواستی شده است. برای این که طبق اصول تفکر نقادانه پیش بروید بهتر است مراحل زیر را دنبال کنید:

1. به آن چه گفته می شود یا آن چه که از شما درخواست می شود خوب توجه کنید.

2. از جنبه های مختلف موضوع را بررسی کنید.

3. بر روی آن چه که برای شما مهم و باارزش است تمرکز کنید.

4. در مورد آن چه که برای شما مشخص نیست و مبهم است، بپرسید.

5. افکار، احتمالات، مفروضات، حقایق، تفاسیر و فرضیه های دیگران را هم در نظر بگیرید.

6. به دنبال دلایل، مدارک و شواهدی باشید که تایید کننده یا تکذیب کننده افکار، عقاید، احتمالات و… باشند.

7. پدیده ها و اتفاق ها را ارزیابی کنید و با طرح چراهای متعدد به نقد پدیده ها بپردازید.

8. سعی کنید در تفکر انعطاف نشان بدهید.

9. از تفکر اگر… آنگاه… استفاده کنید.

10. براساس نتیجه تفکر، جست و جو، بررسی و شواهد و مدارکی که در واقعیت یافته اید و پس از بررسی تمام جوانب، تصمیم بگیرید و عمل کنید.

این تفکر به دنبال عیب جویی نیست

این جا مهم است که بدانیم تفکر نقادانه چه چیزی نیست؟ یعنی تفکر نقادانه را با لجاجت و عیب جویی و… اشتباه نگریم، چون تفکر نقاد، انتقادکردن، عیب جویی و ایراد گرفتن نیست، بلکه نقاد بودن یعنی ارزیابی کردن، بررسی کردن، سنجیدن و مطالعه کردن، تفکر نقادانه، بی احترامی و بی توجهی به بزرگ سالان نیست. در این مورد بهترین کاری که می توان انجام داد این است که:

1. از عصبانیت و پرخاش بپرهیزید و با لحن مناسب و محترمانه صحبت کنید و نجنگید. شما در میدان مبارزه نیستید.

2. نظر خود را بیان کنید. می توانید نتیجه تفکر نقادانه خود را با آن ها در میان بگذارید.

3. به طرف مقابلتان هم اجازه صحبت بدهید و دیدگاه او را هم در نظر بگیرید.

4. در صورتی که دیدگاهتان هم چنان متفاوت بود سعی کنید راه حل سومی را جست و جو کنید.

5. در صورتی که مشکل هم چنان باقی بود از مهارت حل مسئله استفاده کنید.

منبع: ضمیمه همشهری دوچرخه/برترینها