بیوگرافی ایرج پزشکزاد: آفریننده دایی‌جان ناپلئون و استاد طنز ایرانی
سایه‌روشن‌های زندگی ایرج پزشکزاد: از قضاوت تا نویسندگی
ایرج پزشکزاد کیست؟
ایرج پزشکزاد (زاده 8 بهمن 1305 – درگذشته 22 دی 1400) نویسنده و طنزپرداز برجسته ایرانی بود. او بیشتر با خلق رمان مشهور دایی‌جان ناپلئون و شخصیت معروف آن شناخته می‌شود. در سال 1355، ناصر تقوایی بر اساس این رمان یک مجموعه تلویزیونی ساخت. همچنین، این کتاب در سال 1996 میلادی توسط دیک دیویس به زبان انگلیسی ترجمه شد.
زندگینامه ایرج پزشکزاد
ایرج پزشکزاد در سال 1305 در بهبهان به دنیا آمد. پدرش حسن پزشکزاد یک پزشک بود و مادرش شاهزاده فکری ارشاد، دختر مؤیدالممالک فکری ارشاد. معزدیوان فکری نیز دایی او بود. وی پس از اتمام تحصیلات ابتدایی و متوسطه در ایران، در رشته حقوق در فرانسه تحصیل کرد. پس از بازگشت به ایران، به مدت پنج سال به عنوان قاضی در دادگستری فعالیت داشت و سپس به وزارت امور خارجه پیوست، جایی که آخرین سمتش مدیرکل روابط فرهنگی بود.
ایرج پزشکزاد در اوایل دهه 1330 فعالیت نویسندگی خود را با نوشتن داستان‌های کوتاه برای مجله‌ها و ترجمه آثار نویسندگانی چون ولتر و مولیر آغاز کرد. همچنین چندین رمان تاریخی را برگردان نمود. در طول خدمتش در وزارت امور خارجه، پزشکزاد نویسنده ستون طنز «آسمون ریسمون» در مجله فردوسی بود.
پزشکزاد درباره زندگی خود چنین می‌گوید: “از پدری پزشک و مادری معلم به دنیا آمدم. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در تهران و تحصیلات عالیه را در فرانسه در رشته حقوق گذراندم. پس از فارغ‌التحصیلی به وزارت امور خارجه پیوستم و به عنوان دیپلمات تا انقلاب فعالیت داشتم. پس از انقلاب از کار برکنار شدم و حتی حقوق بازنشستگی هم شامل حالم نشد. سپس به فرانسه برگشتم و به روزنامه‌نگاری و نویسندگی پرداختم.”
پس از انقلاب 1357 ایران، ایرج پزشکزاد به فرانسه مهاجرت کرد و عضو شورای نهضت مقاومت ملی ایران شد که به رهبری شاپور بختیار تشکیل شده بود. او به مدت ده سال سردبیری نشریه قیام ایران را برعهده داشت و چندین کتاب برای نهضت نوشت، از جمله «مروری بر واقعه 15 خرداد 1342».
زندگی شخص ایرج پزشکزاد
او سالها پیش ازدواج کرده و پزشکزاد تا آخرین لحظات عمر ساکن لس‌آنجلس بود تنها یک پسر به نام بهمن دارد.
درگذشت ایرج پزشکزاد
ایرج پزشکزاد سال‌های آخر عمر خود را کشور آمریکا سپری کرد و 22 دی 1400 در سن 94 سالگی درگذشت.
آثارایرج پزشکزاد
طنز:
حاج مم‌جعفر در پاریس (1333) (خاطرات)
ماشاءالله خان در بارگاه هارون‌الرشید (1337) (رمان)
بوبول (1338) (طنزیات اجتماعی)
آسمون ریسمون (1342) (طنزیات ادبی)
دایی‌جان ناپلئون (1349) (رمان)
ادب مرد به ز دولت اوست (1352) (نمایش‌نامه)
انترناسیونال بچه‌پرروها (1363) (طنزیات سیاسی)
شهر فرنگ از همه رنگ (احتمالاً 1372) (طنزیات سیاسی و اجتماعی)
خانوادهٔ نیک‌اختر (1380) (رمان)
رستم‌صولتان (1384) (طنزیات اجتماعی)
گلگشت خاطرات (1386) (طنزیات اجتماعی)
پسر حاجی باباجان (1387) (نمایش‌نامه)
به یاد یار و دیار (1391) (خاطرات)
صندوق لعنت (1394) (نمایش‌نامه)
بلیت خان‌عمو (نمایش‌نامه)
تاریخی:
مروری در واقعهٔ 15 خرداد 1342 و قانون مصونیت نظامیان آمریکایی
مروری در تاریخ انقلاب روسیه (1370)
مصدق بازمصلوب: چند مقالهٔ سیاسی (1372)
مروری در تاریخ انقلاب فرانسه (1381)
طنز فاخر سعدی (1381) (نقد و تفسیر)
حافظ ناشنیده‌پند (1383) (سرگذشت‌نامه و رمان تاریخی)
مروری در انقلاب مشروطیت ایران (1384)
ریشه‌های اختلاف چین و شوروی (رساله)
ترجمه ها:
روزولت / سارا دلانو روزولت (1326)
ملک مقرب در جمع شیاطین / موریس دوکبرا (1331)
دختر گرجی / موریس دوکبرا (1334)
زندانی کازابلانکا / موریس دوکبرا (1335)
دزیره / آن ماری سلینکو (1335)
افسونگران دریا / آلفرد ماشار (1336)
جمیله / هانری بوردو (1337)
عدالت اجرا شده‌است / ژان مکر (1337)
دو سرنوشت / ویلکی کالینز (1345)
فردا گریه خواهم کرد / لیلیان راث (1345)
ماروا / موریس دوکبرا (1362)
شوایک سرباز پاکدل / یاروسلاو هاشک (1364)
مقاله‌ها:
سوم اسفند 1357، یازده روز پس از پیروزی انقلاب 57، ایرج پزشکزاد مقاله‌ای به نام «آن‌ها که می‌خواهند غنائم خونین انقلاب را تقسیم کنند» در روزنامه کیهان نوشت که به بازگویی روایت انقلاب فرانسه و هشدارهای مربوط به آن می‌پردازد.
گردآوری: بخش فرهنگ و هنر موزستان
