آیا حدیث پیامبر (ص) در مورد خبر پایان ماه صفر و بشارت بهشت صحت دارد؟

سند حدیث خروج ماه صفر و بشارت بهشت

آیا حدیث بشارت به خروج از ماه صفر واقعیت دارد؟

از کی و کجا، بماند؛ اما در میان عموم مردم رواج پیدا کرده است؛ در روزهای پایانی ماه صفرالخیر پیام‌هایی ارسال می‌شود و پایان این ماه را به یکدیگر بشارت می‌دهند، به امید آن‌که آن‌ها هم بشارت بهشت بیابند و عاقبت به‌خیر شوند.

پرسش : آیا حدیث پیامبر (ص) که می فرماید: «هر کسی مرا به خروج ماه صفر بشارت دهد من او را به بهشت بشارت می دهم.» درست است؟

از نظر سند، در منابع معتبر شیعه و اهل سنت وارد نشده و در بعضی منابع هم که ذکر شده، سندی برای آن آورده نشده است.

پاسخ حجت الاسلام طاها :

چنین گفتاری صحیح نیست و سندیت ندارد!. آنچه در احادیث آمده است بشارت بهشت به جناب ابوذر در ماه آذر رومی هست نه در ماه صفر!. و این بشارت شخصی، عمومی نیست. در بیان روایات همواره درستی آن را از طریق عالمان دینی باید جویا شد تا خدای ناکرده در دام بدعت ها و برخی از خرافات گرفتار نشویم. اما آنچه زمینه ساز آن شده تا چنین مطلبی از سوی برخی بیان شود را در ادامه مطرح خواهیم کرد:

1- حدیث با لفظ «من بشّرنی بخروج صفر بشّرته بالجنّه».

الف) جناب میرداماد در الرواشح السماویه ص 287 به ضعیف بودن این حدیث اشاره دارد.

ب) در کتاب مستدرک سفینه البحار نوشته الشیخ علی النمازی الشاهرودی اینچنین آمده:‌…وعن کتاب عجائب المخلوقات قال : روی عن النبی (صلى الله علیه و آله) إنه قال : من بشرنی بخروج صفر أبشره بالجنه . مستدرک سفینه البحار ، ج 6 ص 293. همانطور که می بینید بدون سند و با لفظ«روی» آمده است.

ج) در کتاب المراقبات ( أعمال السنه ) – میرزا جواد آغا الملکی التبریزی – ص 37 این حدیث بدون سند آمده است.

د) علامه جعفری در شرح مثنوی مولوی ذیل ابیات : «گفت هر کس که مرا مژده دهد – چون صفر پاى از جهان بیرون نهد» این حدیث رآ آورده اند و گویند: «روایت فوق مأخذ معتبرى ندارد ، از میر داماد نقل شده است : که روایت مجعول است». علامه جعفری طبق یک احتمال که بدان تمایل دارند؛ رحلت پیامبر صلی الله و علیه و آله و سلم را در دوم ماه ربیع مطرح و می گوید: «پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله اشتیاق زیاد به لقاء الله داشته است … موقعى که ماه صفر فرا رسید، پیامبر شادمان گشت و با خود مى گفت که پس از این ماه به سوى حق سفر خواهم کرد.

هر شب تا بروز از این اشتیاق نجات بخش آهنگ «الى الرفیق الاعلى» ساز کرده بود. فرمود هر کس پایان یافتن ماه صفر و ورود ماه ربیع را بمن بشارت بدهد، من بهشت را به او بشارت داده و شفیعش خواهم گشت. عکاشه این بشارت را داد و پیامبر (ص) فرمود : اى شیر مرد بزرگ، بهشت نصیب تو باد. شخص دیگرى هم آمد که بشارت ورود ربیع الاول را بدهد، حضرت فرمود : عکاشه بر تو سبقت گرفته است». تفسیر و نقد وتحلیل مثنوى جلال الدین محمد مولوى – محمد تقی جعفری – ج 10 ص 456. باید گفت: چون هیچ سندی برای این حدیث نیست و بر جعلی بودن آن بسیاری از علما اتفاق کرده اند، نمی توان این مطلب را قبول کرد، بر فرض هم که بپذیریم، این جریان فقط در همان زمان پیغمبر بوده و با بشارت عکاشه پایان یافته است، لذا دلیل این نمی شود که از آن به بعد هر کس بشارت دهد به بهشت برود!.

هـ) ملا علی القاری از علمای اهل سنت این حدیث را جعلی می داند. حدیث : من بشرنی بخروج صفر بشرته بالجنه.(لا أصل له) الأسرار المرفوعه فی الأخبار الموضوعه (الموضوعات الکبرى) ، ص 324.

بر پایه حدیث مذکور مرسوم شده است که برخی افراد در پایان ماه صفر و شب نخست ربیع‌الاول به در مساجد می‌روند و دق الباب می‌کنند و یا در هفت مسجد را می‌زنند که عدم جایز بودن این اعمال در فتاوای مراجع تقلید از جمله آیت‌الله مکارم شیرازی ذکر شده است.

بشارت بهشت فقط برای ابوذر :

در کتاب «علل الشرایع» شیخ صدوق نقل شده است که جمعی محضر پیامبراکرم (صلّی الله علیه و آله و سلم) نشسته بودند که ایشان می‌فرمایند «نخستین کسی که از درب مسجد وارد شود بهشتی خواهد بود»، بعضی از حاضران در آن جمع به دلیل آن که مشمول این فرموده باشند، به قصد ورود مجدد از مسجد خارج شدند که پیامبر (ص) با آگاهی از نیت ایشان به باقی اصحاب فرمودند «گروهی وارد مسجد خواهند شد که در ورود به مسجد از هم سبقت می‌گیرند و از میان آن‌ها کسی که مرا به پایان ماه آذار (ماه های رومی) بشارت دهد، بهشتی خواهد بود».

پیامبر (ص) از گروهی که وارد مسجد شده بودند سؤال می‌کنند، در کدام ماه رومی هستیم و ابوذر می‌گوید «ماه آذار به پایان رسید» که پیامبر (ص) می‌فرمایند «می‌دانستم ولی می‌خواستم جایگاه و مقاوم ابوذر بر اصحاب روشن شود»، بنابراین حدیث فوق عمومیت ندارد و قابل تطبیق بر همه زمان‌ها نیست، در نتیجه اصل این عمل مبنای شرعی و روایی ندارد.

ماه آذار همیشه برابر با ماه صفر نمی‌شود :

علاوه بر این بفرض هم که اینگونه نبود؛ پیامبر (ص) فرمودند: «بخروج آذار»؛ آذار از ماه‌های رومی است (ماه هفتم از سال‌های سریانی و سومین ماه از ماه‌های رومی (مسیحی) یا اولین ماه بهار (مارس) از سال‌های مسیحی (میلادی) است).

ماه‌های رومی نیز به لحاظ تعداد روزهای سال مانند سال‌های شمسی و میلادی 365 روزه است. پس در هر سال هر ماه رومی با یکی از ماه‌های قمری مطابق می‌شود و اینگونه نیست که همیشه آذار با صفر مطابق باشد. در واقع ماه آذار از حدود یک هفته مانده به اول فروردین شروع می‌شود و تا یک هفته مانده به اردیبهشت ادامه دارد.

صحبت رسول خدا صلی الله علیه و آله در این زمان در مورد تبیین صفات مومنین بود و برای آوردن شاهد با علم لدنی خود اشاره کردند که اولین کسی که از در مسجد وارد شود او چنین صفاتی را داشته و اهل بهشت خواهد بود؛ اما چون متوجه تحرکات عده ای از اصحاب شدند این مطلب را که «هرکس مرا به خروج ماه آذار خبر دهد او اهل بهشت است» شرطی برای معرفی چنین شخصی یادآور شدند.

لذا قول پیامبر صلی الله علیه و آله تنها در همان زمان و مکان به عنوان شرطی برای معرفی مرد بهشتی دارای مفهوم است و نه به معنای مطلق آن در همه زمانها و مکانها. در حالی که همین حدیث امروزه به غلط در بین برخی شیعیان اینگونه مطرح شده است که هرکس در پایان ماه صفر در هفت مسجد را بزند و به پیامبر پایان ماه صفر را خبر دهد او اهل بهشت خواهد بود؛ در حالی که چنین مطلبی اصلا صحیح نیست.

بنابراین این روایت به هیچ وجه به نحوست ماه صفر و اینکه پیامبر(ص) از این ماه خوششان نمی آمده است، اشاره ندارد.

نتیجه :

1- هیچ حدیث معتبری وجود ندارد که بیان کند «هر کسی مرا بخروج ماه صفر بشارت دهد من او را به بهشت بشارت می دهم.» این مطلبی جعلی است.

2- روزهای سال با هم یکسان هستند، معنا ندارد، بدون علت ماهی بر سایر ماه ها برتری این چنینی پیدا کند که به صرف بیان تمام شدن آن ماه بهشت لازم و بشارت داده شود.

3- در روایاتی که اشاره به ماه آذر شده است ، منظور بیان برتری و جایگاه ویژه جناب ابوذر در طی یک حادثه است تا ماندگاری آن بیشتر شود. البته برخی از اهل سنت مانند احمد حنبل این روایت را قبول نکرده اند، شاید چرایی آن این باشد که ابوذر از حامیان اصلی اهل البیت علیهم السلام بوده و اثبات چنین فضیلتی برای آنان گران تمام می شده است.

4- خبر سایر اصحاب به اتمام ماه آذر سبب بشارت آنان به بهشت نشد! لذا نمی توان برای سایر مسلمانان در نسلهای بعد این حدیث را جاری بدانیم.

5- برای اینکه کسی به اشتباه نیفتد در حدیث به خوبی آمده است که پیامبر صلی الله و علیه  وآله وسلم ماه را می دانستند و ملاک صرف خبر به خروج ماه نبوده است، بلکه مقصود بیان فضیلتی برای ابوذر بوده است.«قَدْ عَلِمْتُ ذَلِکَ یَا أَبَا ذَرٍّ وَ لَکِنِّی أَحْبَبْتُ أَنْ یَعْلَمَ قُومِی أَنَّکَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّهِ»

6- لازم است از انتساب هر مطلبی به اهل البیت علیهم السلام تا زمانی که درستی آن اثبات نشده، خودداری نماییم. تا دچار نسبت های دروغ و ایجاد بدعت ها نشویم.

سخن پایانی :

با توجه به بررسی‌های انجام شده، حدیث “هرکس مرا به پایان ماه صفر بشارت دهد من او را به بهشت بشارت می‌دهم” از نظر سند و محتوا صحیح نیست و نمی‌توان به آن استناد کرد. انتشار این حدیث می‌تواند باعث ایجاد خرافات و برداشت‌های نادرست از آموزه‌های اسلامی شود.

گردآوری: بخش مذهبی موزستان