احادیثی از ائمه و آیات قرآنی درباره حرص

آیات قرآن و حدیث هایی درباره حرص

حرص یکی از ویژگی های اخلاقی است که در آموزه های دینی و اسلامی به شدت نکوهش شده است. حرص به معنای میل شدید به جمع آوری اموال، قدرت، یا نعمت های دنیوی است که ممکن است انسان را به گناه و بی عدالتی بکشاند. در قرآن کریم و احادیث ائمه معصومین (علیهم السلام)، آیات و روایات فراوانی درباره ضررهای حرص و آثار منفی آن آمده است. در ادامه به برخی از آیات قرآن و احادیث از ائمه اطهار در این باره می پردازیم.

آیات قرآنی درباره حرص :

إِنَّ الْانسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا وَ إِذَا مَسَّهُ الْخَیْرُ مَنُوعًا  (آیات 19-21 سوره المعارج)

به یقین انسان حریص و کم طاقت آفریده شده است هنگامى که بدى به او رسد بیتابى مى کند و هنگامى که خوبى به او رسد مانع دیگران مى شود (و بخل مى ورزد)

******

أَشِحَّهً عَلَیْکُمْ فَإِذا جاءَ الْخَوْفُ رَأَیْتَهُمْ یَنْظُرُونَ إِلَیْکَ تَدُورُ أَعْیُنُهُمْ کَالَّذی یُغْشى عَلَیْهِ مِنَ الْمَوْتِ فَإِذا ذَهَبَ الْخَوْفُ سَلَقُوکُمْ بِأَلْسِنَهٍ حِدادٍ أَشِحَّهً عَلَى الْخَیْرِ أُولئِکَ لَمْ یُؤْمِنُوا فَأَحْبَطَ اللَّهُ أَعْمالَهُمْ وَ کانَ ذلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسیراً (سوره احزاب آیه 19)

آنها در همه چیز نسبت به شما بخیلند و هنگامى که (لحظات) ترس (و بحرانى) پیش آید، مى بینى آن چنان به تو نگاه مى کنند، و چشمهایشان در حدقه مى چرخد، که گویى مى خواهند قالب تهى کنند! امّا وقتى حالت خوف و ترس فرو نشست، زبانهاى تند و خشن خود را با انبوهى از خشم و عصبانیت بر شما مى گشایند (و سهم خود را از غنایم مطالبه مى کنند!) در حالى که در آن نیز حریص و بخیلند آنها (هرگز) ایمان نیاورده اند، از این رو خداوند اعمالشان را حبط و نابود کرد و این کار بر خدا آسان است.

******

فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَ اسْمَعُوا وَ أَطیعُوا وَ أَنْفِقُوا خَیْراً لِأَنْفُسِکُمْ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (سوره تغابن آیه 16)

پس تا مى توانید تقواى الهى پیشه کنید و گوش دهید و اطاعت نمایید و انفاق کنید که براى شما بهتر است و کسانى که از بخل و حرص خویشتن مصون بمانند رستگارانند!

******

وَ لَتَجِدَنَّهُمْ أَحْرَصَ النَّاسِ عَلى حَیاهٍ وَ مِنَ الَّذینَ أَشْرَکُوا یَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ یُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَهٍ وَ ما هُوَ بِمُزَحْزِحِهِ مِنَ الْعَذابِ أَنْ یُعَمَّرَ وَ اللَّهُ بَصیرٌ بِما یَعْمَلُونَ (سوره بقره آیه 96)

و آنها را حریص ترین مردم- حتى حریصتر از مشرکان- بر زندگى (این دنیا، و اندوختن ثروت) خواهى یافت (تا آنجا) که هر یک از آنها آرزو دارد هزار سال عمر به او داده شود! در حالى که این عمر طولانى، او را از کیفر (الهى) باز نخواهد داشت. و خداوند به اعمال آنها بیناست.

******

وَ الَّذینَ تَبَوَّؤُا الدَّارَ وَ الْإیمانَ مِنْ قَبْلِهِمْ یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ وَ لا یَجِدُونَ فی صُدُورِهِمْ حاجَهً مِمَّا أُوتُوا وَ یُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَهٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (سوره حشر آیه 9)

و براى کسانى است که در این سرا [سرزمین مدینه ] و در سراى ایمان پیش از مهاجران مسکن گزیدند و کسانى را که به سویشان هجرت کنند دوست مى دارند، و در دل خود نیازى به آنچه به مهاجران داده شده احساس نمى کنند و آنها را بر خود مقدّم مى دارند هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند کسانى که از بخل و حرص نفس خویش باز داشته شده اند رستگارانند!

احادیثی از ائمه درباره حرص :

پیامبر صلى الله علیه و آله:

إِیّاکُم وَالشُّحَّ فَإِنَّما هَلَکَ مَن کانَ قَبلَکُم بِالشُّحِّ اَمَرَهُم بِالبُخلِ فَبَخِلوا وَأَمَرَ هُم بِالقَطیعَهِ فَقَطَعوا وَأَمَرَهُم بِالفُجورِ فَفَجَروا؛

از حرص بپرهیزید که پیشینیان شما در نتیجه حرص هلاک شدند، حرص آنها را به بخل وادار کرد و بخیل شدند. به قطع رحم وادار کرد و قطع رابطه کردند با خویشاوندان. به بدى وادارشان کرد و بدکار شدند. (نهج الفصاحه ص 353 ، ح 992)

******

رسول خدا صلی الله علیه واله می فرمایند :

الحَرِیصُ مَحرُومٌ، وَ هُوَ مَعَ حِرمَانِهِ مَذمُومٌ فی أیِّ شَئٍ کَانَ، وَ کَیفَ لا یَکُونُ مَحرُوماً و قَد فَرَّ مِن وِثَاقِ اللهِ تَعَالی؟

آدم حریص همیشه محروم است و افزون بر محروم بودن، در هرکاری که می‏کند نکوهیده است و چگونه محروم نباشد در حالی که از بند خدا گریخته است؟ (مصباح الشریعه، صفحه 187)

******

امام على علیه السلام:

أَغْنَى الْأَغْنِیَاءِ مَنْ لَمْ یَکُنْ لِلْحِرْصِ أَسِیراً.

بى نیازترین بى نیازان کسى است که اسیر حرص نباشد. (تصنیف غررالحکم و درر الکلم ص 295 ، ح 6631)

******

امیرالمومنین علیه السلام:

مَنْ کَثُرَ حِرْصُهُ کَثُرَ شِقَاؤُهُ.

آن که زیاد حرص زند، شقاوت (و بدبختی اش) بسیار شود. (غرر الحکم، حدیث 8602)

******

امام على علیه السلام :

أَعْظَمُ النَّاسِ ذُلًّا الطَّامِعُ الْحَرِیصُ الْمُرِیب‏

ذلیل ترین مردم، کسى است که طمعکار، حریص و وسوسه گر باشد. (تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 295 ، ح 6618)

******

امام على علیه السلام:

اَلحِرصُ موقِعٌ فى کَثیرِ العُیوبِ؛

حرص انسان را به عیب هاى زیادى مبتلا مى کند. (تصنیف غررالحکم و درر الکلم ص 295 ، ح 6639)

******

امیرالمومنین علیه السلام می فرمایند :

الحِرصُ لا یَزِیدُ فی الرِّزقِ و لَکِن یُذِلُّ القَدرَ.

آزمندی بر روزی نمی افزاید، بلکه از ارزش آدمی می کاهد. (غرر الحکم، حدیث 1877)

******

امیرالمومنین علیه السلام می فرمایند :

و قَد سُئِلَ اَیّ ذُلٍّ أَذَلُّ: الحِرصُ عَلَی الدُّنیَا.

(در پاسخ به این پرسش که کدام خواری بدتر است؟ فرمود:) حرص به دنیا. (أمالی صدوق، صفحه 322، حدیث 4)

امام حسین علیه السلام:

لَیْسَتِ الْعِفَّهُ بِمَانِعَهٍ رِزْقاً وَ لَا الْحِرْصُ بِجَالِبٍ فَضْلًا وَ إِنَّ الرِّزْقَ مَقْسُومٌ وَ الْأَجَلَ مَحْتُومٌ وَ اسْتِعْمَالَ الْحِرْصِ طَالِبُ الْمَأْثَم‏

نه خوددارى از حرام و ناپسند، مانع روزى مى شود و نه حرص روزىِ بیشتر مى آورد، که روزى تقسیم شده و اجل حتمى است و حرص به سوى گناه مى کشد. (اعلام الدین ص 428)

******

امام باقر علیه السلام:

مَثَلُ الْحَرِیصِ عَلَى الدُّنْیَا مَثَلُ دُودَهِ الْقَزِّ کُلَّمَا ازْدَادَتْ مِنَ الْقَزِّ عَلَى نَفْسِهَا لَفّاً کَانَ أَبْعَدَ لَهَا مِنَ الْخُرُوجِ حَتَّى تَمُوتَ غَمّاً.

مَثَلِ حریص به دنیا، مثل کرم ابریشم است که هر چه بیشتر دور خود ببافد خارج شدن از پیله بر او سخت تر مى شود تا آن که از غصه مى میرد. (کافی(ط-السلامیه) ج 2 ، ص 316 ، ح 7)

******

امام صادق علیه السلام:

اصولُ الکُفرِ ثَلاثَهٌ الحِرصُ وَ الاِستِکبارُ وَ الحَسَدُ؛

ریشه های کفر سه چیز است: حرص و بزرگ منشی نمودن و حسد ورزیدن. (کافى(ط-الاسلامیه) ج 2، ص 289، ح 1 – امالی(صدوق) ص 419 – خصال ص 90)

******

امام جعفر صادق علیه السلام می فرمایند :

حَرُمَ الحَرِیصُ خَصلَتَینِ وَ لَزَمَتهُ خَصلَتَانِ: حَرُمَ القِنَاعَهَ فَافتَقَدَ الرَّاحَهَ، وَ حَرُمَ الرِضَا فَافتَقَدَ الیَقِینَ.

آزمند از دو خصلت محروم شده و در نتیجه دو خصلت را با خود دارد: از قناعت محروم است و در نتیجه آسایش را از دست داده است، از رضایت و خرسندی محروم است و در نتیجه یقین را از کف داده است. (خصال، صفحه 69، حدیث 104)

******

امام هادی علیه السلام می فرمایند :

مَا اسْتَراحَ ذُو الْحِرْصِ.

شخص طمّاع و حریص هیچگاه آسایش و استراحت نخواهد داشت. (مستدرک الوسائل، جلد 2، صفحه 336، حدیث 11)

در نهایت :

حرص یکی از صفات ناپسند اخلاقی است که در قرآن کریم و احادیث معصومین به شدت نکوهش شده است. این صفت، علاوه بر ایجاد مشکلات روحی و روانی برای فرد، او را از خداوند و معنویت دور می سازد و روابط انسانی را تضعیف می کند. برای کنترل این صفت منفی، می توان از تقویت ایمان، تمرکز بر آخرت، و پذیرش قناعت و ساده زیستی بهره برد. انسان با دوری از حرص و طمع، می تواند به آرامش واقعی و خوشبختی معنوی دست یابد.

گردآوری: بخش مذهبی موزستان