آشنایی کامل با رژیم غذایی عنصری؛ برای چه افرادی مناسب است؟

رژیم غذایی عنصری چیست و چه کسانی باید از آن استفاده کنند؟ 

رژیم غذایی عنصری برای افرادی که مشکلات گوارشی دارند بسیار مفید است. این رژیم یک برنامه غذایی پزشکی تجویز شده است که به‌صورت “پیش‌هضم شده” ارائه می‌شود تا فشار بر روده‌ها را کاهش دهد. این رژیم به درمان شرایطی مانند بیماری‌های التهابی روده (IBD) و رشد بیش از حد باکتری در روده کوچک (SIBO) کمک می‌کند. این اختلالات عملکرد طبیعی روده را مختل کرده و مانع از تجزیه غذا و جذب مواد مغذی می‌شوند. رژیم غذایی عنصری نه تنها فشار بر روده را کاهش می‌دهد بلکه به آن زمان برای بهبودی می‌دهد.

این مقاله اصول اولیه رژیم غذایی عنصری، مزایا و نکات ضروری برای شروع آن را پوشش می‌دهد. ادامه مطلب را بخوانید تا بیشتر بدانید.

رژیم غذایی عنصری چیست؟

رژیم غذایی عنصری به‌صورت مایع به‌عنوان جایگزین وعده‌های غذایی معمول ارائه می‌شود. این رژیم به ساده‌ترین یا “عنصری‌ترین” شکل غذاها تجزیه شده است تا هضم و جذب مواد مغذی به‌راحتی انجام شود. عناصر این رژیم شامل اسیدهای آمینه ضروری و غیرضروری، اسیدهای چرب، کربوهیدرات‌ها و ویتامین‌ها هستند.

فرمول‌های تجویزی و غیرتجویزی این رژیم به‌راحتی در بازار موجود هستند. این فرمول‌ها به شکل پودری نیز عرضه می‌شوند که با آب مخلوط شده و مصرف می‌گردند. رژیم غذایی عنصری از طریق خوراکی یا تغذیه انتریتی ارائه می‌شود.

نکات کلیدی:

• رژیم غذایی عنصری یک رژیم مایع است که برای درمان مشکلات گوارشی مانند SIBO و IBD طراحی شده است.

• با اینکه تهیه رژیم غذایی عنصری به‌صورت خانگی ممکن است، بهتر است با یک متخصص بهداشت و درمان مشورت شود.

• این رژیم معمولاً کوتاه‌مدت بوده و بین 3 تا 4 هفته طول می‌کشد.

رژیم غذایی عنصری چگونه عمل می‌کند؟

افرادی که رژیم غذایی عنصری را دنبال می‌کنند تنها فرمول تجویزی مصرف می‌کنند و هیچ غذای جامدی نمی‌خورند. این رژیم غذاهای جامد را با فرمول‌های مایع جایگزین می‌کند و کربوهیدرات‌های پیچیده و فیبر را کاهش می‌دهد تا هضم را آسان‌تر کرده و از بهبود روده حمایت کند. سایر نوشیدنی‌های مجاز در این رژیم شامل چای ساده (بدون شکر) و آب هستند.

این رژیم با جلوگیری از رشد بیش از حد باکتری‌های روده و کمک به بهبود هرگونه التهاب یا آسیب عمل می‌کند. همچنین به فرد این امکان را می‌دهد که مواد مغذی را به‌طور مؤثر از غذا جذب کند. رژیم غذایی عنصری ممکن است تا 4 هفته ادامه یابد تا وضعیت سلامت گوارش بهبود یابد.

پس از بهبودی، می‌توانید به تدریج غذاهای دیگر را بسته به تحمل بدن خود مجدداً وارد رژیم کنید. اما اگر واکنش آلرژیک تجربه کردید، باید از آن غذای خاص اجتناب کرده و پس از چند هفته دوباره آن را وارد کنید. این مرحله بازگرداندن غذاها نیازمند آزمون و خطای زیادی است که صبر زیادی می‌طلبد.

نکته: اگر این اولین درمان شماست، رژیم غذایی عنصری را برای 14 روز دنبال کنید. با این حال، اگر قبلاً درمان‌های دیگری را امتحان کرده‌اید و موفق نبوده‌اید، می‌توانید رژیم را برای 21 روز دنبال کنید.

این رژیم برای مدیریت اختلالات مختلف گوارشی یا مرتبط با روده بسیار مفید است. در بخش بعدی، برخی از این شرایط رایج که رژیم غذایی عنصری می‌تواند به درمان آن‌ها کمک کند، مورد بررسی قرار می‌گیرند.

شرایطی که رژیم غذایی عنصری می‌تواند به درمان آن‌ها کمک کند

رژیم غذایی عنصری برای شرایط زیر توصیه می‌شود:

گسترش باکتری در روده کوچک (SIBO)

SIBO شرایطی است که در آن باکتری‌ها در روده کوچک بیش از حد رشد می‌کنند و باعث نفخ، اسهال و ناراحتی شکمی می‌شود. رژیم غذایی عنصری همراه با آنتی‌بیوتیک‌های لازم می‌تواند در درمان SIBO مؤثرتر از سایر روش‌های درمانی باشد.

بیماری التهابی روده (IBD)

یک مطالعه نشان داد که رژیم غذایی عنصری به مدت 4 هفته می‌تواند التهاب روده در بیماران مبتلا به بیماری کرون را کاهش دهد. در مطالعه‌ای دیگر، بیش از 80٪ از بیمارانی که این رژیم را دنبال کرده بودند، در 2 تا 3 هفته بهبودی را مشاهده کردند.

سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)

افرادی که از IBS رنج می‌برند معمولاً از ناراحتی گوارشی و بوی بد دهان ناشی از رشد باکتری‌ها در روده کوچک رنج می‌برند. استفاده اختصاصی از رژیم غذایی عنصری به مدت 2 تا 3 هفته ممکن است به نرمال‌سازی سطح باکتری‌ها در روده کوچک کمک کند.

بیماری سلیاک

بیماری سلیاک یک اختلال خودایمنی است که با حساسیت به گلوتن، پروتئینی که در گندم، جو و چاودار وجود دارد، مشخص می‌شود. یک رژیم غذایی عنصری بدون گلوتن می‌تواند در برخی از موارد به مدیریت این بیماری کمک کند.

اِئوزینوفیلیک اِسوفاژیت (EoE)

EoE یک بیماری آلرژیک است که می‌تواند باعث التهاب مری و دشواری در بلع غذا شود. در این موارد هیچ‌گونه لبنیات یا مشتقات آن مجاز نیست. مطالعه‌ای که در مجله “Frontiers” منتشر شد نشان داد که رژیم‌های غذایی مانند رژیم غذایی عنصری نسبت به سایر رژیم‌های حذف، نرخ موفقیت بالاتری دارند.

آرتریت

در یک مطالعه، حذف گوشت، لبنیات و غلات از رژیم غذایی در حالی که فرد از رژیم غذایی عنصری به مدت دو هفته پیروی می‌کرد، علائم آرتریت به‌طور قابل‌توجهی بهبود یافت.

پانکراتیت مزمن

پانکراتیت مزمن التهاب طولانی‌مدت لوزالمعده است که می‌تواند منجر به مشکلات گوارشی، درد شکمی، کاهش وزن و سایر مشکلات گوارشی شود. رژیم غذایی عنصری کم‌چربی ممکن است به تسکین درد در پانکراتیت مزمن کمک کند.

آسیب‌های ناشی از تابش اشعه

التهاب روده که به‌عنوان اثر جانبی درمان سرطان با اشعه ایجاد می‌شود، می‌تواند منجر به اسهال، درد شکمی و اختلال در جذب مواد مغذی شود. رژیم غذایی عنصری نشان داده است که اسهال را بهبود می‌بخشد و خطرات آسیب روده ناشی از تابش اشعه را کاهش می‌دهد.

آلرژی‌ها و عدم تحمل غذا

در حالی که آلرژی‌های غذایی پاسخ سیستم ایمنی به پروتئین‌های آلرژن خاص هستند، عدم تحمل‌ها ناشی از مشکلات در هضم یا پردازش برخی اجزای غذایی مانند لاکتوز هستند. یک رژیم غذایی عنصری هیپوآلرژیک به حذف آلرژن‌های غذایی کمک می‌کند، اما فقط در موارد جدی که حتی فرمول‌های شیر هیدرولیز شده نیز بی‌اثر هستند، استفاده می‌شود.

کولیت اولسراتیو

این بیماری با التهاب مزمن در کولون و رکتوم مشخص می‌شود. در یک مطالعه که روی 13 بیمار مبتلا به کولیت اولسراتیو انجام شد، 6 نفر برای 7 تا 28 ماه در دوران بهبودی ماندند و تنها 3 نفر بعد از 4 تا 24 ماه بازگشت علائم خفیف را تجربه کردند. سایرین به دلیل علائم شدید نیاز به جراحی داشتند.

رژیم غذایی عنصری می‌تواند گزینه‌ای درمانی امیدوارکننده برای بیماران مبتلا به اختلالات گوارشی باشد.

غذاهایی که می‌توان در رژیم غذایی عنصری مصرف کرد

افرادی که در حال پیروی از رژیم غذایی عنصری هستند، هیچ غذای جامدی مصرف نمی‌کنند. آنها فقط از فرمول‌های مایع پیش‌هضم شده رژیم غذایی عنصری برای مدت چهار هفته یا به مدت زمانی که نیاز دارند، استفاده می‌کنند.

پس از ورود به دوره بهبودی، بیماران می‌توانند شروع به معرفی مجدد غذاهای کم‌محرک به رژیم خود هر 5 تا 7 روز کنند، به شرطی که هیچ واکنش منفی نداشته باشند. با این حال، تحقیقات بیشتری نیاز است تا رژیم غذایی استانداردی که بعد از درمان رژیم غذایی عنصری می‌توان مجدداً معرفی کرد، تعریف شود.

رژیم غذایی کم‌چربی و کم‌فیبر، که اغلب به عنوان رژیم LOFFLEX شناخته می‌شود، نشان داده است که به طور مؤثری مشکلات گوارشی را تسکین می‌دهد. در یک مطالعه، رعایت رژیم کم‌چربی و کم‌فیبر به 60٪ از بیماران کمک کرد که پس از دو سال از وضعیت پزشکی خود بهبود یابند. همچنین رژیم کم‌چربی برای درمان بیماری کرون موثرتر از رژیم پرچربی است.

شما می‌توانید این غذاهای کم‌چربی و کم‌فیبر را پس از رژیم غذایی عنصری مصرف کنید:

میوه‌ها 

• خربزه

• انگور

• هندوانه

• آناناس

• گیلاس

• طالبی

سبزیجات

• خیار

• پیازچه

• کاهو

• کاهوی برگ

• قارچ

• تربچه

• گوجه‌فرنگی

در حالی که این غذاها می‌توانند بسیار مفید باشند، برخی از غذاها باید با دقت مجدداً وارد رژیم غذایی شوند یا از آنها اجتناب شود. در بخش بعدی، در مورد این غذاها بیشتر خواهید خواند.

غذاهایی که باید در رژیم غذایی عنصری از آنها اجتناب کرد 

در شرایطی مانند رشد باکتری‌های بیش از حد در روده کوچک (SIBO)، برخی غذاها ممکن است مشکلات گوارشی ایجاد کنند و بهتر است از آنها اجتناب شود. این غذاها عبارتند از:

• سویا

• حبوبات

• بادام‌زمینی یا مغزهای درختی

• شیر یا مشتقات آن

• گندم

• غذاهای دریایی

• تخم‌مرغ

رژیم غذایی عنصری شامل غذاهایی است که به ساده‌ترین فرم خود شکسته شده‌اند تا از بروز مشکلات گوارشی جلوگیری کنند. در ادامه، با مواد اصلی این رژیم آشنا می‌شوید.

فرمول‌های رژیم غذایی عنصری

فرمول‌های رژیم غذایی عنصری شامل غذاهایی هستند که به ترکیبات ساده‌تر شکسته شده‌اند تا هضم آن‌ها راحت‌تر باشد. این ترکیبات می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• آمینو اسیدها : آمینو اسیدها منبع اصلی پروتئین در ساده‌ترین فرم هستند.

• کربوهیدرات‌ها : کربوهیدرات‌های ساده مانند عسل یا دکستروز برای تأمین انرژی استفاده می‌شوند.

• چربی‌ها : اسیدهای چرب ضروری مانند تری‌گلیسیریدهای زنجیره متوسط برای تأمین کالری گنجانده می‌شوند (روغن نارگیل، ماکادامیا، کبد ماهی کد، یا روغن زیتون).

• ویتامین‌ها و مواد معدنی : فرمول‌های عنصری با ویتامین‌ها و مواد معدنی غنی شده‌اند تا ریزمغذی‌های مورد نیاز را تأمین کنند.

• الکترولیت‌ها : فرمول‌های عنصری همچنین ممکن است شامل سدیم و کلرید برای حفظ تعادل الکترولیتی باشند.

• آب : آب جزء اصلی فرمول‌های عنصری است تا اطمینان حاصل شود که آن‌ها به فرم مایع درآمده‌اند و آماده مصرف هستند.

• طعم‌دهنده‌ها و شیرین‌کننده‌ها : برخی از فرمول‌های عنصری شامل طعم‌دهنده‌ها و شیرین‌کننده‌ها برای خوشمزه‌تر شدن هستند، به‌ویژه برای بیمارانی که باید آنها را برای مدت زمان طولانی مصرف کنند.

توجه داشته باشید که فرمول‌های رژیم غذایی عنصری تحت نظارت پزشکی برای شرایط خاص پزشکی مانند اختلالات گوارشی یا مشکلات جذب تجویز می‌شوند. برای راهنمایی در مورد اینکه کدام فرمول عنصری برای وضعیت شما مناسب است، با یک متخصص یا رژیم‌شناس ثبت‌شده مشورت کنید.

چه کسانی نباید از رژیم غذایی عنصری استفاده کنند؟

افراد مبتلا به دیابت

افراد مبتلا به دیابت باید از رژیم غذایی عنصری اجتناب کنند زیرا این رژیم فاقد فیبر و سرشار از کربوهیدرات‌ها و قندها است. این ترکیب خاص می‌تواند منجر به افزایش ناگهانی قند خون شود.

افرادی که در تلاش برای کاهش وزن هستند

رژیم غذایی عنصری یک رژیم درمانی است که برای درمان اختلالات دستگاه گوارش طراحی شده است و ممکن است منجر به کاهش وزن شود. اما این رژیم به‌طور خاص برای کاهش وزن طراحی نشده و نباید برای این هدف مورد استفاده قرار گیرد. 

این رژیم تنها برای افرادی است که تشخیص خاصی از طرف پزشک خود دریافت کرده‌اند. این رژیم برای شرایط پزشکی خاص طراحی شده و بدون علت کافی توسط متخصصان بهداشت توصیه نمی‌شود. همیشه قبل از شروع این رژیم با یک پزشک متخصص مشورت کنید، زیرا این رژیم برای همه مناسب نیست.

رژیم غذایی عنصری می‌تواند ابزار درمانی مهمی برای مدیریت طیفی از اختلالات گوارشی باشد. این رژیم مایع‌مبنا حاوی ریزمغذی‌های پیش‌هضم شده است که علائم رشد باکتری‌های بیش از حد در روده کوچک (SIBO)، بیماری التهابی روده (IBD) و سایر مشکلات گوارشی را بهبود می‌دهد. این رژیم می‌تواند به‌صورت خوراکی مصرف یا به‌صورت انترااِنتری تجویز شود. نرخ موفقیت رژیم غذایی عنصری نشان می‌دهد که می‌تواند برای بسیاری از افراد مؤثر باشد. با این حال، توصیه می‌شود که تنها تحت نظارت پزشکی برای مدت زمان مشخص استفاده شود تا چالش‌ها و عوارض جانبی آن مدیریت شود.

سوالات متداول رژیم غذایی عنصری

1. آیا می‌توانم رژیم غذایی عنصری خودم را بسازم؟

بله، شما می‌توانید رژیم غذایی عنصری خود را با استفاده از مواد صحیح بسازید. اما مهم است که برای راهنمایی با یک متخصص بهداشت مشورت کنید.

2. چقدر می‌توانم از رژیم غذایی عنصری استفاده کنم؟

رژیم غذایی عنصری معمولاً یک رژیم کوتاه‌مدت است که تا 3-4 هفته ادامه می‌یابد.

3. آیا رژیم غذایی عنصری می‌تواند روده نشت‌دار را درمان کند؟

ممکن است. طبق یک مطالعه، رژیم غذایی عنصری ممکن است به بهبود عملکرد مانع روده در بیماری کرون کمک کند. همچنین ممکن است به بهبود نفوذپذیری روده در روده نشت‌دار کمک کند.

4. آیا می‌توانم در رژیم غذایی عنصری قهوه بنوشم؟

اگر پزشک شما اجازه دهد، می‌توانید قهوه بنوشید، زیرا قهوه ممکن است روده شما را تحریک کند.

5. آیا باید در حین رژیم غذایی عنصری پروبیوتیک مصرف کنم؟

مصرف پروبیوتیک همراه با رژیم غذایی عنصری در شرایطی مانند SIBO ممکن است نتایج معکوس داشته باشد. با این حال، تحقیقات بیشتری در این زمینه لازم است.

6. آیا داشتن اسهال در رژیم غذایی عنصری طبیعی است؟

بله، رژیم غذایی عنصری ممکن است باعث اسهال شود. اما این وضعیت می‌تواند با افزایش غلظت رژیم غذایی یا استفاده از داروهای ضد اسهال کنترل شود.

سخن پایانی

رژیم غذایی عنصری یک ابزار درمانی مؤثر برای مدیریت اختلالات گوارشی مانند SIBO، IBD و سایر مشکلات دستگاه گوارش است. این رژیم مایع و پیش‌هضم‌شده، مواد مغذی ضروری را به بدن می‌رساند و به بهبود علائم و کاهش التهاب کمک می‌کند. با این حال، استفاده از آن باید کاملاً تحت نظارت پزشک و برای مدت کوتاه باشد تا از عوارض جانبی احتمالی جلوگیری شود. اگرچه این رژیم می‌تواند تأثیرات مثبتی بر سلامت گوارش داشته باشد، اما محدودیت‌های زیادی دارد و ممکن است برای همه مناسب نباشد. بنابراین، قبل از شروع آن حتماً با یک متخصص تغذیه یا پزشک مشورت کنید و رژیم غذایی را بر اساس شرایط و نیازهای خاص خود تنظیم کنید. به یاد داشته باشید که سلامتی شما در گرو تصمیمات آگاهانه و دریافت راهنمایی از افراد متخصص است.

گردآوری:بخش سلامت موزستان