احادیث ائمه درباره خمس: گنجینه‌ای از آموزه‌ها و رهنمودها
احادیث ائمه درباره خمس :
خمس یکی از فروع دین و واجبات مالی در اسلام است که اهمیت و جایگاه ویژه‌ای در آموزه‌های دینی دارد. ائمه معصومین (ع) به عنوان چراغ‌های هدایت و مفسران راستین قرآن کریم، احادیث و روایات فراوانی را در مورد خمس بیان کرده‌اند که در آنها به ابعاد مختلف این فریضه الهی، از جمله وجوب، مصادیق، نحوه پرداخت و برکات آن پرداخته شده است.
خمس در احادیث ائمه :
در این مقاله، به منظور ارائه تصویری جامع و کامل از احادیث ائمه درباره خمس، به بررسی دسته‌بندی‌ها و موضوعات مختلف این احادیث می‌پردازیم:
آیه 41 سوره ی انفال به موضوع خمس پرداخته و آن را از نشانه‌های ایمان شمرده است:
« وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَیءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَی وَالْیتَامَی وَالْمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیل إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلی عَبْدِنا یوْمَ الْفُرْقانِ »
(و بدانید که هر غنیمتی به دست شما رسید یک پنجم آن برای خدا و پیامبر و برای خویشاوندان [او] و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان است، اگر به خدا و آنچه در روز فرقان بر رسولش نازل کرد ایمان دارید)
در این آیه تأکیدهای ادبی متعددی وجود دارد: واعلموا، انّما، مِن شیءٍ، فَأَنّ، لِلّه، إن کنتُم آمَنتُم که اهمیت بالای خمس را می‌رساند.
شأن نزول آیه جایگاه برجسته ی خمس را بهتر مشخص می‌کند، زیرا این آیه خطاب به مجاهدان جنگ بدر است و ایمان واقعی آنها را مشروط به پرداخت خمس معرفی می‌کند.
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
« إیّاکُم والغُلولَ؛ الرّجُلُ یَنْکَحُ المَرأهَ، أو یَرکَبُ الدّابّهَ قَبلَ أنْ تُخَمَّسَ. »
از خیانت کردن در غنایم بپرهیزید؛ اگر پیش از خارج کردن خمسِ غنیمت ، مردى با زنى [از اسیران جنگى] درآمیزد یا مَرکبى [از غنایم] را سوار شود، آن خیانت در غنایم است.
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله :
« إنَّهُ لَیسَ لی مِن هذا الفَیْءِ شَیْءٌ ولا هذا ـ وأشارَ إلى وَبْرَهٍ مِن سَنامِ بَعیرٍ ـ إلاّ الخُمْسَ، والخُمْسُ مَرْدودٌ علیکُم، فأدُّوا الخَیْطَ والمِخْیَطَ. »
نه از این غنیمت [جنگى] و نه از این کُرک کوهان شتر، چیزى جز خُمس، از آنِ من نیست و همان خمس هم به شما برگردانده مى شود؛ پس حتى نخ و سوزن [غنیمتى] را هم بدهید.
«مردی به خدمت امیرالمؤمنین (ع) رسید و عرض کرد: من مالی به دست آورده ام که درباره ی حلال و حرام آن چشم پوشیدم اکنون می خواهم توبه کنم و مقدار حلال و حرام آن بر من مجهول است و مال حلال با حرام مخلوط گردیده است. امیرالمؤمنین (ع) فرمود: خمس مال خود را خارج کن زیرا خدای عزوجل از آدمی با ادای خمس راضی می شود و باقی مال بر تو حلال خواهد بود. »
امام باقر و یا امام صادق (ع) فرموده اند: « ان اشد ما فیه الناس یوم القیامه ان یقوم صاحب الخمس فیقول یا رب خمسی و قد طیبنا ذلک لشیعتنا لتطیب ولادتهم و لیزکوا اولادهم. »
«سخت ترین و شدیدترین حالی که در روز قیامت به مردم دست می دهد آن است که مستحقان برخیزند و بگویند: پروردگارا خمس ما «حق ما را از مدیونین بگیر» ما خمس را برای شیعیان پاک ساختیم تا موالید آنان پاک و فرزندان شان حلال و پاکیزه گردد.»
یکی از علل تشریع خمس تطهیر اموال است در همین زمینه از امام صادق (ع) سؤال شده:
« رجل اکتسب مالا من حلال و حرام ثم اراد التوبه من ذلک و لم یتمیز له الحلال بعینه من الحرام فقال: یخرج منه الخمس و قد طاب ان الله طهر الأموال بالخمس »
«مردی که از راه حلال و حرام مالی به دست آورد، و می خواهد توبه کند ولی حلال و حرام را به طور مشخص نمی شناسد چه کند [و چگونه خود را از حرمت خلاص نماید] فرمود خمس آن مال را بدهد مالش پاک می شود. خداوند اموال را به وسیله پرداخت خمس تطهیر فرموده است»
امام رضا علیه السلام می فرمایند :
«اِنَّ اِخْراجَهُ مِفْتاحُ رِزْقِکُمْ وَ تَمْحیصُ ذُنُوبِکُمْ وَما تُمَهِّدُونَ لِاَنْفُسَکُمْ لِیَوْمِ فاقَتِکُمْ»
پرداخت خمس کلید روزى شما و مایه از بین رفتن گناهان شما مىباشد و چیزى است که براى روز نیاز خودتان (یعنى قیامت) ذخیره می کنید. (وسائل الشیعه،ج 6، 375)
امام رضا علیه السلام فرموده اند:
«… ان اخراجه تمحیص ذنوبکم.»
«اخراج خمس [پرداخت آن] باعث تطهیر گناهان شما می باشد.»
امام رضا علیه السلام در حدیثی فرمودند: «اِنَّ الْخُمْسَ عَوْنُنا عَلی دینِنا وَ عَلی عِیالاتِنا وَ عَلی مَوالینا وَ ما نَبْذُلُهُ وَ نَشْتَری مِنْ اَعْراضِنا مِمَّن نَخافُ سَطْوَتَهُ فَلاتَزووهُ عَنّا وَ لاتَحْرِموا اَنْفُسَکُم دُعاءَنا ما قَدَرْتُم عَلَیهِ، فَاِنَّ اِخْراجَهُ مِفْتاحُ رِزْقِکُم وَ تَمْحیصُ ذُنوبِکُم وَ ما تَمْهِدونَ لاِنْفُسِکُم لِیَومِ فاقَتِکُم.»
در حقیقت، خمس، کمکی به ما برای اهداف دینی ما و خانواده‌ها و دوستان ما و وسیله حفظ آبروی ما در برابر آنانی است که از قدرتشان بیم داریم. پس خمس را از ما دریغ ندارید و حتی‌المقدور خویشتن را از دعای ما محروم نسازید؛ چرا که خارج کردن خمس از [سرمایه]، کلید روزی شما و مایه پاک شدن گناهانتان و اندوخته شما برای روز نیازتان در آخرت خواهد بود.
نتیجه گیری :
بررسی احادیث ائمه اطهار (ع) در مورد خمس، دریچه‌ای نو به سوی درک عمیق‌تر این فریضه الهی می‌گشاید. تأکیدات فراوان ائمه بر وجوب، مصادیق، مصارف و اخلاص در پرداخت خمس، نشان‌دهنده جایگاه ویژه این واجب در دین مبین اسلام است.
گردآوری: بخش مذهبی موزستان
