احادیث و آیات قرآن درباره حکومت و حاکم

حدیث هایی درمورد حکومت و حاکم

در این مقاله به بررسی احادیث معتبر از ائمه معصومین (ع) و آیات قرآنی مرتبط با موضوع حکومت و حاکم پرداخته می شود. هدف این است که با استناد به منابع اسلامی معتبر، دیدگاه دین اسلام درباره مسئولیت ها، ویژگی ها و وظایف حاکم و همچنین اصول حکومت داری اسلامی تبیین شود.

آیات قرآنی درباره حکومت و حاکم

قرآن کریم به عنوان منبع اصلی دین اسلام، اصول و مبانی متعددی را برای حکومت داری جامعه و ویژگی های حاکم عادل ارائه کرده است. در ادامه به برخی از آیات کلیدی اشاره می کنیم:

عدالت در حکومت داری (سوره مائده، آیه 8):

“یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامِینَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ وَلَا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلَّا تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى“

«ای کسانی که ایمان آورده اید! برای خدا قیام کنید و گواهان عدالت باشید و دشمنی با قومی شما را به بی عدالتی نکشاند. عدالت کنید که آن به تقوا نزدیک تر است.»

این آیه بر لزوم برقراری عدالت توسط حاکم تأکید دارد و نشان می دهد که حتی دشمنی ها نباید مانع اجرای عدالت شود.

مشورت در حکومت (سوره شوری، آیه 38):

“وَالَّذِینَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاهَ وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَیْنَهُمْ“

«و کسانی که دعوت پروردگارشان را اجابت کردند و نماز را برپا داشتند و کارشان در میانشان با مشورت است.»

این آیه به اهمیت مشورت در اداره امور جامعه اشاره دارد و از حاکم می خواهد که تصمیم گیری ها را با مشارکت مردم انجام دهد.

امانت داری و شایستگی (سوره نساء، آیه 58):

“إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَکَمْتُمْ بَیْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْکُمُوا بِالْعَدْلِ“

«خداوند به شما فرمان می دهد که امانت ها را به اهلش بسپارید و هنگامی که میان مردم داوری می کنید، به عدالت حکم کنید.»

این آیه بر ضرورت سپردن مسئولیت ها (از جمله حکومت) به افراد شایسته و امانت دار تأکید دارد.

دوری از ظلم (سوره شعراء، آیه 183):

“وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیَاءَهُمْ وَلَا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ“

«و حقوق مردم را کم ندهید و در زمین به فساد و تباهی نکوشید.»

این آیه به حاکمان هشدار می دهد که از ظلم و فساد در اداره جامعه پرهیز کنند.

احادیث از ائمه معصومین (ع) درباره حکومت و حاکم :

پیامبر اکرم صلی الله‏ علیه‏ و ‏آله:

کَما تَکُونُوا یوَّلی عَلَیکُم.

هر طور باشید همانگونه بر شما حکومت می شود. (نهج الفصاحه ص 616 ، ح 2182)

******

پیامبر صلى ‏الله ‏علیه‏ و ‏آله :

اَلْعَدْلُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِى الاُمَراءِ اَحْسَنُ، وَ السَّخاءُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِى الاَغْنیاءِ اَحْسَنُ، اَلْوَرَعُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِى الْعُلَماءِ اَحْسَنُ، اَلصَّبْرُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِى الْفُقَراءِ اَحْسَنُ، اَلتَّوبَهُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِى الشَّبابِ اَحْسَنُ، اَلْحَیاءُ حَسَنٌ وَلکِنْ فِى النِّساءِ اَحْسَنُ؛

عدالت نیکو است اما از دولتمردان نیکوتر، سخاوت نیکو است اما از ثروتمندان نیکوتر؛ تقوا نیکو است اما از علما نیکوتر؛ صبر نیکو است اما از فقرا نیکوتر، توبه نیکو است اما از جوانان نیکوتر و حیا نیکو است اما از زنان نیکوتر. (نهج الفصاحه ص578 ، ح 2006)

******

امام على علیه‏ السلام :

اسْتَعْمِلِ الْعَدْلَ وَ احْذَرِ الْعَسْفَ وَ الْحَیْفَ فَإِنَّ الْعَسْفَ یَعُودُ بِالْجَلَاءِ وَ الْحَیْفَ یَدْعُو إِلَى السَّیْف‏

عدالت را اجرا کن و از زورگویى و ستمگرى بپرهیز زیرا زورگویى مردم را به ترک از وطن وامى‏ دارد، و ستم آنان را به قیام مسلّحانه مى ‏کشاند. (نهج البلاغه(صبحی صالح) ص 559 ، ح 476)

******

امام على علیه السلام :

تِسْعَهُ أَشْیَاءَ قَبِیحَهٌ وَ هِیَ مِنْ تِسْعَهِ أَنْفُسٍ أَقْبَحُ مِنْهَا مِنْ غَیْرِهِمْ ضِیقُ الذَّرْعِ مِنَ الْمُلُوکِ وَ الْبُخْلُ مِنَ الْأَغْنِیَاءِ وَ سُرْعَهُ الْغَضَبِ مِنَ الْعُلَمَاءِ وَ الصِّبَا مِنَ الْکُهُولِ وَ الْقَطِیعَهُ مِنَ الرُّءُوسِ وَ الْکَذِبُ مِنَ الْقُضَاهِ وَ الزَّمَانَهُ مِنَ الْأَطِبَّاءِ وَ الْبَذَاءُ مِنَ النِّسَاءِ وَ الطَّیْشُ مِنْ ذَوِی السُّلْطَان‏.

نُه چیز زشت است، اما از نه گروه زشت‏تر: درماندگى و ناتوانى از دولتمردان؛ بخل از ثروتمندان؛ زود خشمى از دانشمندان؛ حرکات بچگانه از میانسالان؛ جدایى حاکمان از مردم؛ دروغ از قاضیان؛ بیمارى کهنه از پزشکان؛ بدزبانى از زنان و سختگیرى و ستمگرى از سلاطین. (دعائم الإسلام ج 1، ص 83)

******

امام على علیه‏ السلام :

قُلوبُ الرَّعِیَّهِ خَزائِنُ راعیها فَما اَودَعَها مِن عَدلٍ اَو جَورٍ وَجَدَهُ؛

دلهاى مردم صندوقچه‏ هاى حاکم است، پس آنچه از عدالت و یا ظلم در آنها بگذارد، همان را خواهد دید. (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ص 346 ، ح 7982)

******

امام على علیه ‏السلام :

مَن نَصَبَ نَفسَهُ لِلنّاسِ اِماما فَلیَبدَأ  [فعلیه أن یبدأ] بِتَعلیمِ نَفسِهِ قَبلَ تَعلیمِ غَیرِهِ وَلیَکُن تَدیبُهُ بِسیرَتِهِ قَبلَ تَدیبِهِ بِلِسانِهِ وَ مُعَلِّمُ نَفسِهِ وَ مُؤَدِّبُها اَحَقُّ بِالاجلالِ مِن مُعَلِّمِ النّاسِ و مُؤَدِّبِهِم؛

کسى که خود را پیشواى مردم قرار داده، باید پیش از آموزش دیگران، خود را آموزش دهد و پیش از آن‏که دیگران را با زبان، ادب بیاموزد، باکردارش ادب آموزد و البته آموزش دهنده و ادب‏آموز خود بیش از آموزگار و ادب‏آموز مردم، شایسته تجلیل است. (منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه (خوئى) ج‏21، ص 107)

******

امام صادق علیه السلام:

لا تُشـاوِر اَحمَق وَ لا تَستَعِنَّ بَکَذّابٍ وَ لا تَثق بِمَوَدَهِ مُلُوک؛

با احمق مشورت نکن و از دروغگو یارى مجو و به دوستى زمامداران اعتماد مکن. (بحار الانوار(ط-بیروت) ج 75 ، ص 230)

ویژگی های حاکم اسلامی بر اساس آیات و احادیث :

با توجه به آیات و احادیث ذکرشده، می توان ویژگی های اصلی یک حاکم اسلامی را به صورت زیر خلاصه کرد:

• عدالت: حاکم باید عادل باشد و حقوق همه افراد را رعایت کند.

• شایستگی و امانت داری: مسئولیت حکومت باید به افراد لایق سپرده شود.

• مشورت: حاکم باید با مردم مشورت کند و نظرات آنها را در تصمیم گیری ها لحاظ کند.

• امر به معروف و نهی از منکر: او باید جامعه را به سوی خوبی ها سوق دهد و از بدی ها بازدارد.

• دوری از ظلم و فساد: حاکم اسلامی نباید به ظلم و تباهی روی آورد.

نتیجه نهایی :

حکومت در اسلام بر پایه اصول الهی استوار است و هدف آن برقراری عدالت، اصلاح جامعه و حفظ عزت مسلمین است. آیات قرآن و احادیث ائمه (ع) نشان می دهند که حاکم اسلامی باید فردی شایسته، عادل و امانت دار باشد که با مشورت با مردم و اجرای احکام الهی، جامعه را به سوی سعادت هدایت کند. این اصول نه تنها برای زمان گذشته، بلکه برای همه دوران ها راهنمایی جامع و کامل ارائه می دهند.

گردآوری: بخش مذهبی موزستان