اختلال شخصیت دوری گزین (اجتنابی) و درمان آن

اختلال شخصیت اجتنابی یا دوری گزین

دوری‌گزین یا اجتنابی نوعی اختلال شخصیت اضطرابی است که افراد مبتلا به آن با وجود میل شدید به نزدیکی به دیگران الگویی از پرهیز اجتماعی، احساس بی‌لیاقتی، حساسیت شدید به ارزیابی منفی و اجتناب از تعامل اجتماعی از خود نمایش می‌دهند.

این افراد تمایل دارند که خود را پریشان، مضطرب، تنها، ناخواسته و مجزا از دیگران توصیف کنند. این رفتار به‌طور معمول در اوایل بزرگسالی آغاز می‌شود و در موقعیت‌های مختلفی بروز پیدا می‌کند.

افراد مبتلا به اختلال دوری‌گزین خود را از لحاظ اجتماعی بی‌عرضه یا فاقد جذبه شخصی می‌پندارند و از تعامل اجتماعی از ترس تمسخر، تحقیر، طرد شدن یا مورد بی‌میلی قرار گرفتن اجتناب می‌ورزند.

ویژگی های شخصیتی افراد دوری گزین

– شخصیت دوری گزین با ویژگی هایی مانند فرار همیشگی از جمع، احساس حقارت و حساسیت بیش ازحد به نظرات منفی و انتقادات دیگران شناخته می شود. 

– فقدان اعتماد به نفس، عدم اطمینان و دست کم گرفتن خود و نداشتن عزت نفس از ویژگی ها این افراد است.

– ترس از جمله ویژگی هایی است که در این بیماران بسیار مشخص است. افراد دوری گزین خجالتی بوده و از ترس مسخره شدن یا خجالت کشیدن درباره خود هیچ حرفی نمی زنند. چنین شخصی در اجتماع ممکن است از صحبت کردن در جمع به خاطر تپق زدن، خجالت، لکنت زبان یا دست پاچه شدن بترسد.

این افراد از انتقاد و عدم پذیرش می ترسند و همیشه فکر می کنند که دیگران میخواهند از آن ها ایراد بگیرند و تحقیرشان کنند. این افراد همواره نگران این هستند که از جانب دیگران طرد شوند و همین ترس باعث کناره گیری آن ها از جمع و جامعه می شود. 

– اطلاعات و نظریه های مبهم را به شیوه منفی تفسیر می کنند.

– اهل ریسک پذیری نیستند، می‌ترسند و سعی می‌کنند که از هر موضوع مشکوکی فاصله بگیرند. بنابراین از هر موقعیت جدیدی در زندگی دوری می کنند زیرا در غیر این صورت بسیار آشفته میشوند.

علل دوری گزینی

شخصیت وحشت زده اکثراً نسبت به انگیزه افرادی که قصد برقراری ارتباط با او را دارند حس سوءظن و تردید دارد. این ترس بیشتر بازتاب عزت نفس بسیار پایین آنهاست. با این وجود شخصیت وحشت زده حس بی ارزش بودن خود را در دنیای ارتباطاتش با دیگران بیشتر از همیشه فرافکنی می کند.

در نتیجه همین احساس، تبدیل به آدمی ترسو شده که از عدم تأیید و طرد شدن توسط دیگران واهمه دارد. حقیقت امر این است که این تصور طرد شدن او را به جایی سوق می دهد که در واکنش های مردم نسبت به هرگونه حرکتی که کوچکترین نشانه تنفر و طردکردن در آن باشد بسیار حساس و زودرنج می شود.

برعکس افراد منزوی، شخصیت های وحشت زده خواستار برقراری ارتباط هستند اما ترسی که همواره با آنهاست منجر می شود از مردم فاصله بگیرند. شخصیت دوری گزین در کودکی بسیار آرام و خجالتی بوده است. آنها حتی در دوران کودکی نیز از نظر اجتماعی کمرو بوده و در گروهها و فعالیت های اجتماعی بسیار معذب و ناراحت هستند. 

شخصیت دوری گزین مانند شکلهای دیگر کمرویی و خجالت با ژنتیک در ارتباط است و این رفتارهای دوران کودکی دقیقاً در دوران بزرگسالی او نیز تکرار می شوند. با این حال محیط زندگی فرد نقش به مراتب مهمتری در تمایل شخص به دوری گزینی ایفا می کند.

شواهد حاکی از آن است که در خانواده و والدین اشخاص دوری گزین سابقه ترس و اضطراب وجود دارد. الگوی فرزندپروری این گروه از والدین بر مبنای ترس و حمایت بیش از حد کودک بوده است.

علائم و نشانه‌های فرد مبتلا اختلال شخصیت دوری گزین

از جمله ملاک های تشخیصی اختلال شخصیت دوری گزین می توان به موارد زیر اشاره داشت. اگر چهار مورد یا بیشتر از این علائم در فردی وجود داشته باشد می‌توان گفت که دچار این اختلال است.

-دوری کردن از فعالیت های حرفه ای شامل تعاملات بین فردی خاص به خاطر ترسی که از طرد شدن دارند.

-تمایلی به برقراری با افراد ندارند مگر تعدادی افراد خاص.

-سعی می کنند ارتباطات صمیمی برقرار نکنند چون از مسخره شدن یا شرمنده شدن می ترسند.

-فکر می کنند در نظر دیگران فردی نالایق و بی عرضه هستند.

-از بودن در محیط های جدید فراری اند زیرا خود را فردی بی کفایت تصور می کنند.

-توانایی تصمیم گیری شخصی و به تنهایی را ندارد زیرا از خجالت زده شدن می ترسد.

• رفتار اجتنابی ممکن است هم بچه ها و هم در جوانی دیده شود ولی تشخیص اختلال شخصیت دوری گزین در دوران کودکی امکان پذیر نیست چرا که خجالت، ترس یا حساس بودن نسبت به انتقاد اغلب بخشی از دوران کودکی و جوانی است.

افراد دوری گزین در موقعیت کاری و تحصیلی

این افراد معمولا مشاغل حاشیه‌ای را انتخاب کرده، سالهای سال بدون پیشرفت و موفقیت به کار خود ادامه می‌دهند. آنها حتی پیشنهادهای مربوط به ترفیع شغلی را نیز نمی‌پذیرند، مگر این‌که مطمئن شوند همه افراد با ترفیع او موافق هستند. این افراد با قرار گرفتن در محیط های کاری به سختی می توانند احساس راحتی و آرامش داشته باشند.

اگرچه ارتباط مستقیم با مردم لازمه اکثر شغلهاست، شخصیت وحشت زده از ارزیابی و انتقاد دیگران واهمه دارد از این رو مدام سعی می کند در محیط کار توجه کسی را جلب نکند و از حضور در جلسات اجتماعی به هر قیمتی که شده خودداری می کند. مبتلایان به اختلال شخصیت اجتنابی یا دوری گزین از مدرسه، کار و همه فعالیت های اجتماعی اجتناب می کنند و حتی  نمی توانند با کسی دوست صمیمی شوند.

نحوه‌ی ارتباط برقرار کردن با افراد دوری گزین

همان‌طور که گفته شد، ابتلا به اختلال شخصیت اجتنابی موجب ترس از عدم پذیرش می‌شود و فرد به‌همین‌دلیل به‌سختی می‌تواند با دیگران ارتباط برقرار کند. مبتلایان به این اختلال شخصیتی در برقراری دوستی با دیگران احساس تردید می‌کنند، مگر اینکه مطمئن باشند که طرف مقابل‌ دوست‌شان خواهد داشت.

چنین افرادی وقتی در رابطه‌ای قرار دارند، از بیان احساسات و مسائل خصوصی‌شان می‌ترسند و از همین‌رو در حفظ روابط نزدیک و دوستی‌های صمیمی به مشکل برمی‌خورند. بیماران مبتلا به اختلال شخصیت دوری گزین یا اجتنابی زمانی روابط اجتماعی با کسی برقرار می‌کنند که تضمین قوی از بابت پذیرش بدون انتقاد به آنها داده شود.

افراد مبتلا به اختلال شخصیت دوری گزین یا اجتنابی نه خجالتی هستند و نه غیر اجتماعی و علاقه شدیدی به ارتباط برقرار کردن با دیگران دارند اما به حمایت قوی و ضمانت بی چون و چرا برای پذیرفته شدن بدون انتقاد نیاز دارند.

افراد دوری گزین در روابط عاشقانه

اگرچه به ندرت دیده شده که شخصیت های دوری گزین انسانهایی بدطینت یا خطرناک باشند، اما می توانند بسیار خسته کننده و ملال آور باشند. چنین شخصیتی به شدت تودار است، از نارضایتی دیگران نسبت به خودش واهمه دارد و همیشه در افکارش خود را فردی نالایق و بی ارزش می پندارد.

از این رو بدون دریافت اطمینان قلبی و تأیید همیشگی از سوی شما حاضر به وارد شدن در یک جمع تازه نیست و یا از آغاز کردن رابطه عاشقانه و نزدیک با شما وحشت دارد. اگر هم تن به چنین کاری دهد، این ارتباط خالی از ثبات و استحکام واقعی است و احساس شما مانند یک درمانگر و یا پدر/مادر خواهد بود و نه معشوقه ای که رابطه ای دوطرفه را آغاز کرده است. تصورش دشوار است که او قادر باشد روزی مانند یک دوست واقعی رفتار کند.

اختلالات مرتبط با اختلال شخصیت دوری گزین

اختلال شخصیت دوری گزین ممکن است با سایر اختلالات هم آیند شود از جمله اختلالاتی که معمولا همراه با اختلال شخصیت دوری گزین دیده می شود می توان به موارد زیر اشاره داشت:

-هراس یا فوبیای اجتماعی که طی آن فرد در موقعیت ها اجتماعی به شدت دچار ترس و اضطراب می شود.

-اختلال شخصیت مرزی که این افراد در حوزه ها فردی خود مانند عواطف و تفکراتشان دچار مشکل میشوند.

-اختلال شخصیت وابسته که در آن افراد در تصمیم گیری های خود به شدت به دیگران وابسته اند.

-علاوه بر اختلالات نام برده شده، فرد دوری گزین ممکن است دچار اضطراب و علائم افسردگی نیز باشد.

تشخیص و درمان اختلال شخصیت دوری گزین

تشخیص و درمان اختلال شخصیت دوری گزین بر عهده روانشناس و یا روانپزشک می باشد. بارزترین عامل برای شناسایی بررسی میزان آسیب‌های بین فردی ناشی از ارتباط نداشتن با دیگران است.

روان درمانی

درمان اصلی این اختلال از طریق روان درمانی است. درمانگر در قدم اول باید بتواند اعتماد بیمار را جلب کند و  همچنین در برابر ترس هایی که فرد از طرد شدن و مسخره شدن دارند، موضع پذیرا داشته باشد و با آغوش باز به حمایت از آن ها بپردازد. در نهایت بیمار را تشویق کند که از لاک خود بیرون آید و تصوری که از تحقیر شدن خود دارد را از بین ببرد.

در روان‌درمانی ابتدا باید همدلی و ائتلاف با مراجع صورت گیرد زیرا فرد مبتلا نمی‌تواند حتی به درمانگر خود اعتماد کند بنابراین شناسایی ترس‌های مراجع و بررسی ریشه آنها گام دوم درمان است سپس لازم است با الگوهای گام به گام مهارت‌های اجتماعی به فرد آموزش داده شود و تمریناتی را خارج از جلسه درمان انجام دهد.

دارو درمانی

با توجه به اختلالات هم آیند اختلال  شخصیت دوری گزین، ممکن است تجویز دارو نیز لازم باشد.

گروه درمانی

گروه درمانی یکی از روش های درمانی موثر برای درمان اختلال شخصیت دوری گزین یا اجتنابی می باشد. که طی آن‌ بیماران می فهمند که حساسیت بیش از اندازه او، چه تاثیراتی بر خود و اطرافیان دارد.

رفتاردرمانی

جرأت آموزی و تقویت مهارت سخنوری از اشکال رفتاردرمانی است که به فرد می آموزد که نیازهای خود را بیان کند و از آنها خجالت نکشد و اعتماد به نفس خود را ارتقا دهد.

• استفاده از روان‌درمانی، دارودرمانی و رفتار درمانی به صورت توام قطعا موثرتر واقع خواهد شد.

گردآوری: بخش روانشناسی موزستان