بررسی عوامل فرونشست زمین در تهران؛ هدررفت سالانه ۱۳۰ میلیون متر مکعب آب در اثر نشتی لوله‌ها
روزنامه توسعه ایرانی نوشت: دبیر کارگروه ملی مخاطرات زلزله و لغزش لایه‌های زمین گفت: آب هدر رفته از طریق نشت از لوله، آب بدون درآمد واقعی است و هر چند به زمین نفوذ کرده و موجب تغذیه آبخوان‌ها می‌شود اما، یکی از منشا‌های ریسک فروریزش زمین در تهران است و ضرورت دارد با توجه به کمبود آب و ارزش بالای آن در جهت کاهش هدررفت آبی که حجم برآورد شده آن سالانه به بیش از 130 میلیون متر مکعب (معادل تقریبی دوبرابر حجم آب دریاچه چیتگر در منطقه 22 تهران) می‌رسد، اقدام جدی کرد.
صبح روز جمعه 5 مردادماه خبری درباره محدودیت‌های ترافیکی در خیابان ولیعصر و محدوده میدان ونک به‌دلیل فرونشست زمین در این ناحیه منتشر شد. در همین رابطه علی نصیری، رئیس سازمان مدیریت بحران تهران اعلام کرد؛ «در پی شکسته‌شدن لوله، آب نفوذ کرده و وارد خیابان ولیعصر شده؛ در خیابان ولیعصر به‌دلیل عملیات عمرانی که در حال انجام بوده، جدول نهرهای این محدوده برداشته شده که باعث می‌شود آبِ واردشده در خیابان به سطح زیرین نفوذ کند و باعث ایجاد حفره و ریزش در این محدوده شود.»
به گفته رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران آبِ نفوذکرده به خیابان به یک سازه نیمه‌کاره و یک سازه مسکونی هم نفوذ کرده که با حضور به‌موقع نیروهای آتش‌نشانی تخلیه آب صورت گرفته است. همچنین آب در سطح معبر به‌صورت کامل تخلیه شده است و نیروها در حال ترمیم و عملیات فنی و اجراییِ حفره ایجادشده هستند.
اگرچه خیابان ولیعصر و محدوده میدان ونک که به دلیل این فروریزش مسدود شده بود صبح روز شنبه بازگشایی و در دسترس عموم قرار گرفت اما این اولین بار نیست که معابر عمومی شهر تهران دچار فروریزش شده و خطراتی را برای شهروندان ایجاد می‌کند.
از همین‌رو درباره علل فروریزش در خیابان ولیعصر با دبیر کارگروه ملی مخاطرات زلزله و لغزش لایه‌های زمین گفت‌وگو کردیم.
علی بیت‌اللهی درباره مشکلات فرونشست در تهران گفت: فروریزش زمین رخ داده در شمال میدان ونک (باند جنوب به شمال خیابان ولیعصر) بنا به اعلام مقامات مسئول در اثر نشتی آب از لوله آب شرب محدوده صورت گرفته است.
وی ادامه داد: مکانیسم تشکیل فروریزش، آب شستگی زیر سطحی و توسعه فرسایش تونلی، تشکیل فضای تونلی خالی با ابعاد بزرگ و مهاجرت حفره به مجاورت سطح در اثر ریزش سقف حفره (به دلیل ارتعاشات ناشی از ترافیک محلی) و غلبه نیروی وزن بر مقاومت برشی رویه معبر و ریزش ناگهانی مسیر است. با توجه به ابعاد قابل ملاحظه فروریزش و طول آن، استنباط می‌شود که مکانیسم آب شستگی مدت‌دار بوده که توانسته تونل زیر سطحی طویلی با قطر نسبی بزرگتر را ایجاد کند، در ادامه با ریزش حفره و مسدود شدن مسیر زیر سطحی آب، آب نشتی از لوله آب که با دبی بالا نیز بوده (معرف گسیختگی لوله) در سطح معبر نیز جریان پیدا کرده که با مشاهده فروریزش و جریان آب، اقدام به عملیات اجرایی به عمل آمده است.
30 درصد فروریزش‌های بزرگ به دلیل گسیختگی لوله آب شرب و نشت جریان آب است
دبیر کارگروه ملی مخاطرات زلزله و لغزش لایه‌های زمین تصریح کرد: در تهران فروریزش‌های بزرگی رخ داده که از سال 1396 تا کنون این فروریزش‌ها در محدوده‌های شهران به علت حفاری مترو، فروریزش خیابان پیامبر به علت قطع شدگی رشته قنوات، فروریزش میدان قیام به علت خطوط قنات، فروریزش میدان محمدیه به علت حفاری مترو، فروریزش چهارراه مولوی به علت خطوط قنات، فروریزش مقابل بیمارستان اکبرآبادی به علت نشت آب، فروریزش خیابان کارگر شمالی به علت نشت آب، فروریزش میدان حر به علت وجود بنای مدفون، فروریزش سه راه خیام به علت رشته قنوات و فروریزش میدان ونک به علت نشت آب بوده است. همچنین فروریزش‌های با ابعاد کوچکتر دیگر در سطح شهر تهران، در شمال شرقی، شمال، شرق تهران رخ داده است که عمده آن‌ها به دلیل نشتی آب از لوله‌های آب شرب شهری تهران بوده است.
بیت‌اللهی تاکید کرد: با نگاهی به علت بروز فروریزش‌های بزرگ رخ داده در سطح شهر تهران می‌توان گفت که 30 درصد فروریزش‌های بزرگ به وقوع پیوسته منشا گسیختگی لوله آب شرب و نشت قدرتمند جریان آب داشته است. نشت آب با سرعت و قدرت بالا، موجب آب شستگی و استمرار آن موجب فرار دانه‌بندی خاک و تشکیل حفرات و تونل‌های بزرگ زیر سطحی می‌گردد که در ادامه به فروریزش‌های سطحی منجر می‌شود.
وی با اشاره به اینکه مدیر عامل شرکت آبفای استان تهران اعلام کرده است طول خطوط آب فرسوده و با قدمت بالای تهران 22000 کیلومتر است، گفت: این شبکه در اقصی نقاط کلانشهر تهران و به ویژه مناطق مرکزی شهر گسترش دارند و بدین لحاظ محدوده مرکزی و به سمت جنوب شهر، استعداد بروز فروریزش‌های بیشتری را دارند.
دبیر کارگروه ملی مخاطرات زلزله و لغزش لایه‌های زمین تاکید کرد: سوانح در نشتی آب از لوله‌ها، صرفاً به قدمت آن‌ها وابسته نیست، عدم رعایت نکات فنی در اجرا، اثر ارتعاشات، عدم خاکریزی صحیح در مسیر لوله ها، جنس نامناسب قطعات و اتصالات و لوله‌ها از عواملی است که می‌تواند موجب نشتی آب و هدر رفتن آن شود که اگر دبی نشتی، بالا و دارای قدرت بیشتر باشد موجب آب شستگی و فروریزش نیز خواهد شد.
ضرورت نوسازی شبکه آب شرب شهری تهران
بیت‌اللهی تصریح کرد: با توجه به موارد یادشده ضرورت دارد تا نسبت به نوسازی براساس اولویت شبکه آب شرب شهری تهران اقدام جدی به عمل آید. اقداماتی در این زمینه انجام شده اما به دلیل نیاز به منابع مالی بالا، سرعت کار کند است، آب هدر رفته از طریق نشت از لوله، آب بدون درآمد واقعی است و هر چند به زمین نفوذ کرده و موجب تغذیه آبخوان نیز می‌شود اما، یکی از منشا‌های ریسک فروریزش زمین در تهران است و ضرورت دارد با توجه به کمبود آب و ارزش بالای آن در جهت کاهش هدر رفت آبی که حجم برآورد شده آن سالانه به بیش از 130 میلیون متر مکعب (معادل تقریبی دوبرابر حجم آب دریاچه چیتگر در منطقه 22 تهران) می‌رسد، اقدام جدی کرد.
وی همچنین با اشاره به دیگر عوامل فروریزش در شهر تهران گفت: از دیگر عوامل فروریزش‌های زمین در کلانشهر تهران، وجود رشته قنوات متعدد است که نزدیک به 600 کیلومتر طول و 50 هزار میله آن شناسایی شده است. مهمترین مشکل و چالش در مورد قنوات، رها شدگی آن‌ها و فقدان مسئول حقوقی به دلیل وجود اسناد مالکیت حقیقی قدیمی آن‌هاست.
