زنانگی سمی: چگونه از کلیشه‌های جنسیتی خلاص شویم؟

تأثیرات زنانگی سمی بر روی سلامت روان و جسمی زنان 

کلیشه ها و هنجارهای دست و پا گیر که بر اساس جنسیت تعیین می شوند و می گوید هر جنسیتی چطور باید رفتار کند ، میتواند مشکل ساز شود. گستره  بسیار متعددی از این کلیشه ها به عنوان زنانگی سمی شناخته می شوند. این اصطلاح انتظارات مبتنی بر جنسیت جامع از زنان را بیان می کند که به آنها فشار می آورد خودشان را در کلیشه ها و معیارهای زنانه از نظر جامعه محدود کنند.

همان کلیشه های جنسیتی که رنگ صورتی و عروسک را مخصوص زنان و توپ فوتبال و تانک را مخصوص مردان میداند. 

زنانگی سمی چیست؟

بر اساس منابع موجود در اینترنت این واژه اولین بار در سال 2018 وارد فرهنگ عمومی واژگان شد. در آن زمان دِوون پرایس ، روان شناس اجتماعی در این باره مطلبی نوشت و جین گلیمور ، روزنامه نگار هم در این باره مقاله ای منتشر کرد. 

تعریف اصطلاح زنانگی سمی از آنجا که بسیار گسترده است می تواند بر اساس منابع  کمی متفاوت باشد. 

براساس یک باور نادرست ضد فمینیستی ، این اصطراح به معنی استفاده از ویژگی های زنانه برای اغفال مردان است در صورتی که اغلب متخصصان مفهوم زنانگی سمی را به معنی تعریف سفت و سخت و سرکوبگرانه زنانگی میدانند که زنان را وادار می کند رفتار خود را با کلیشه های زنانه محدود کنند. 

در این تعریف زنانگی سمی به معنی هر گونه فکر ، عمل یا رفتاری است که باعث می شود زن به نفع دیگران ( اغلب مردان ) یا به احترام آنها از استقلال ، اختیار ، احساسات و سلامت روانی و عاطفی خودش بگذرد .

زمانی که زنان به خودشان می قبولانند که ارزشهای آن ها در مطیع بودن ، ساکت و مودب بودن ، مادر بودن و غیره خلاصه می شود یعنی زنانگی سمی را در خود تقویت کرده اند.

البته داشتن این ویژگی ها هیچ ایرادی ندارد ، شاید زنی دلش بخواهد خیلی زود ازدواج کند و بلافاصله مادر شود ، این تمایلات زمانی تبدیل به زنانگی سمی می شوند که زن خودش را مجبور کند بر خلاف میلش این ویژگی ها را نشان دهد. 

مثلا زنی که شاغل است ولی به اجبار و به خاطر کلیشه های سنتی مجبور می شود بعد ازدواج کارش را رها کند ، تسلیم زنانگی سمی شده است. 

ارتباط زنانگی سمی و مردانگی سمی

قبل از این که روان شناسان مفهوم زنانگی سمی را مطرح نمایند ، مفهوم مشابه دیگری با عنوان مردانگی سمی را تعریف کرده بودند.

ظاهراً مردانگی سمی و زنانگی سمی دو روی یک سکه هستند.

مفهومی است که مردان را تحت فشار قرار میدهد تا نقش تهاجمی ، خشن ، ترسناک و مسلط ایفا کنند تا در قدرت بمانند ، زنان را تحت فشار قرار می دهد تا به دنبال جلب رضایت مردان باشند. 

این مفاهیم ارزش مرد را به قدرت او و ارزش زن را به ظاهر زیبا و خوشایندش برای مردان محدود می کند. 

• مردانگی سمی می گوید مردان باید :

خشن رفتار کنند ، احساسات نشان ندهند و هر چیزی که زنانه تلقی می شود را انجام ندهند. 

مصادیق مردانگی سمی در جامعه را به این شکل می بینید:

مگه مرد باید از زنش اجازه بگیرد؟ مرد که گریه نمی کند ، مگه دختری که صورتی پوشیدی؟

زنانگی سمی می گوید که زنان صرفا وجود دارند تا یک مرد در زندگی نقش پدر یا شوهر داشته باشد و ارزش آن ها را تعریف و قضاوت کند. زنانگی سمی پذیرش خاموش خشونت و سلطه برای بقا است. 

• زنانگی سمی می گوید زنان باید:

ساکت ، منفعل و از خودگذشته باشند ، مطیع و تسلیم باشند ، پرورش دهنده باشند ، خانه داری و ارزش های خانواده را پاس بدارند ، خودشان را جذاب نشان دهند.

مصادیق زنانگی سمی در دنیای واقعی به این شکل است:

دختر نباید صداش بلند باشه ، دختر نباید بلند بخنده ، وقتی شوهرت مخالفه بگو چشم ، یه بچه بیار باهاش سرگرم شو ، مراقبت از بچه ها وظیفه زنه ، به خودت برس تا چشم شوهرت دنبال بقیه نباشه. 

زنانگی سمی و مردانگی سمی به زنان و مردان القا می کنند که باید با کلیشه های سنتی مطابقت داشته باشند و تلاش کنند با این کلیشه ها هماهنگ شوند.

زنانگی سمی در جامعه 

متاسفانه بسیاری از کارمندان و مدیران زن در محل کار مشکل دارند. زنانگی سمی می تواند در هر محیطی خودش را نشان دهد:

مدرسه ، خانه ، بین خانواده و دوستان ، محیط کار ، رسانه ها و شبکه های اجتماعی 

زنانگی سمی در مدرسه ، خانه و خانواده

اغلب معلمین مدرسه تلاش میکنند که دختران را متین ، حرف گوش کن و موقر بار بیاورند. شاید این کار به نظرتان بدون ایراد باشد ولی زمانی که با تکیه بر جنبه های زنانه انجام می شود، نادرست است مثلا معلم به دانش آموز بگوید:

دختر بلند نمی خندد ، مثل خانم ها رفتار کن.

شوهر یا شریک عاطفی که با کار کردن زن مخالف است و این مسئله را با چنین جملاتی بیان میکند :

توبری سر کار ، پس من چه کاره ام ؟ من موظفم تامینت کنم و تو از بچه ها مراقبت کنی . 

والدینی که مدام به دخترشان فشار می آورند که :

چرا بچه دار نمی شی؟ مگه میشه زنی نخواد مادر شه؟ تا از سنت نگذشته زودتر اقدام  کند.

دوستان و بستگانی که به شما می گویند :

میدونی چرا شوهر پیدا نمیکنی؟ استقلال و اعتماد به نفست مردها رو ازت دور میکنه .

همه این موارد زنانگی سمی را در فرد تقویت می کند. 

زنانگی سمی در محیط کار

زنانگی سمی رواج زیادی در محیط کار دارد. مثلا مدیران یا همکارانی که به زنی پیشنهاد میکنند بیشتر آرایش کند تا مشتری های  بیشتری جذب کند ، در حال ترویج زنانگی سمی هستند. 

بر اساس پژوهشی که در سال 2020 انجام شد ، زنانی که در پست های مدیریتی بالاتری از مردان قرار دارند بیشتر در معرض آزار و اذیت آنها هستند. این مساله ناشی از کلیشه  های جنسیتی است که زنان توانایی رهبری ندارند. 

جالب اینجاست ، زنانی که به این کلیشه های جنسیتی پایبند هستند بیشتر از مردان ، مدیران زن را آزار می دهند و فکرمیکنند که مردان باید در جایگاه برتر باشند و زنی که در پست بالاتری قرار دارد نمی تواند به خوبی از عهده آن بر بیاید. 

زنانگی سمی در شبکه های اجتماعی

زنانگی سمی به شدت در شبکه های اجتماعی رواج دارد. حتما دیده اید که لایک ها و کامنت ها و اشتراک گذاری عکس یا محتواهایی که درباره زنان و کلیشه های جنسیتی هستند خیلی زیاد است. 

سلبریتی ها و افراد مشهوری که رژیم غذایی خطرناک تبلیغ میکنند یا برای ترغیب زنان به ورزش به جای نشان دادن جنبه سلامتی بر اندام زیبا و ایده آل زنان و مشخص کردن انحناهای بدن تاکید میکنند. در حال ترویج زنانگی سمی هستند.

در برنامه های تلویزیونی که به زنان آموزش میدهند چطور برای بدست آوردن عشق یک مرد رقابت کنند هم زنانگی سمی در حال ترویج است. 

زنانگی سمی و جنسیت گرایی خیرخواهانه

زنانگی سمی و مردانگی سمی هر دو ریشه زن ستیزی دارند و مانند جنیست گرایی خیرخواهانه ، زن را محدود به خانه و خانه داری میکنند. 

جنسیت گرایی خیرخواهانه همان تبعیض جنسیتی است و تنها تفاوتش رنگ و لعاب زیبای آن است ولی نیت خوبی پشت آن وجود ندارد. 

در این دیدگاه زنان ، ظریف و شکننده و آسیب پذیر هستند. 

میگویند زنان با مهر مادری آفریده شده اند و موهبت پرورش فرزند دارند. 

مردان وظیفه دارند که در خدمت زن باشند و با آن ها مانند شاهزاده رفتار کرده ،امنیت و رفاهشان را تامین کرده و محافظ زنان باشند. 

جنسیت گرایان خیرخواهانه می گویند حافظت مردانه نوعی معامله است و فقط به زنی اعطا می شود که در نقش جنسیتی سنتی فرو برود. به همین دلیل زمانی که زنی در محیط بر خلاف هنجارها صدایش را بالا می برد و به کسی که حقش را خورده ، اعتراض میکند ، به ندرت مردی پشت او می ایستد و از او حمایت میکند. 

این دیدگاه نمیگوید زنی که مهر مادری در خود احساس نمی کند چرا باید به زور بچه باورد یا اگر زنی نابارور است ، چرا او را ناقص به حساب می آورند. 

این دیدگاه نمیگوید زنی که هوش و استعداد مثال زدنی دارد ، چرا باید به جای تعالی نبوغ ، هوش و استعداد و افزودن علم جدید به جامعه خودش را درگیر وظایف خانه داری کند. 

علایم زنانگی سمی

اگر هر کدام از رفتارها و افکار زیر را در خودتان و دیگران می بیند علایم زنانگی سمی در شما وجود دارد :

– احساس میکنید بدون ازدواج با یک مرد ناقص هستید.

– فکر میکنید مشکلات باروری باعث شرمندگی شما است و چون بچه دار نمی شوید ناقص هستید.

– رژِیم های سخت و جراحی های زیبایی خطرناک انجام میدهید و سلامت فردی خودتان را فدای منطبق شدن بر معیارهای زیبایی زنان میکنید. 

– نیازها و خواسته های خودتان را فدای نیازها و خواسته های مردتان میکنید.  

– کارهای همکار مردتان را می پذیرید چرا که احساس میکنید اگر نه بگویید ، بی ادبی است. 

– توانایی هایتان را کم اهمیت جلوه می دهید یا وانمود میکنید برخی کارها را بلند نیستید یا توان جسمی انجامش را ندارید. 

– به آزار مردان اعتراض نمیکنید و درباره موضوعی که مخالفید نظری نمی دهید چرا که فکر میکنید زن باید مطیع باشد و صدایش را بالا نبرد. 

– راجب زنان دیگر قضاوت میکنید و تحقیرشان میکنید که با انتظارات جنسیتی جامعه مطابقت ندارد. 

تاثیرات منفی زنانگی سمی

زنانگی سمی میتواند منجر به افزایش استرس ، تخریب هویت و احساس ناتوانی بر سلامت جسمی و روحی شده و منجر به روابط ناسالم شود چرا که افراد به جای تلاش برای زنگی و برقراری روابط صمیمانه با دیگران به دنبال ایجاد قالب مناسب خود هستند. 

برخی از مهم ترین پیامدهای  منفی زنانگی سمی عبارتند از :

• تاثیر منفی زنانگی سمی بر سلامت جسمی : زنانگی سمی با ترویج استانداردهای زیبایی و لاغری بر سلامت جسمی زنان تاثیر منفی می گذارد و ممکن است زنان را به دسفورمیا و اختلال خوردن مبتلا کند. 

این انتظارات میتواند استرس شدیدی به زن وارد کند به خصوص اگر تعهد تحصیلی و کاری هم داشته باشند. زنان برای ایفای نقش یاریگر ، از خود گذشته و پرورش دهنده به خودشان فشار می آورند و دچار استرس می شوند. استرس مزمن میتواند منجر به  مشکلاتی از جمله خستگی ، بی خوابی ، سردرد ، مشکلات معده ، درد عضلانی ، لرزش دست و بیماریهای جدی از جمله سرطان ، سکته مغزی و بیماری های قلبی شود. 

• تاثیر منفی زنانگی سمی بر سلامت روان : رعایت هنجارهای جنسیتی مخالف با شخصیت فردی میتواند باعث ایجاد احساس ناتوانی و در نتیجه مشکلات روحی و روانی در زنان شود. زنی که بر خلاف میل باطنی ارزش خود را در انتظارات جنسیتی جامع می بیند نمیتواند احساس رضایت از زندگی داشته باشد ، از خودش متنفر می شود و دچار فشار ، اضطراب ، افسردگی و کاهش اعتماد به نفس می شود. 

• تاثیر منفی زنانگی سمی بر رابطه : زنانگی  سمی روی روابط شخصی و حرفه ای تاثیر منفی می گذارد. در رابطه عاشقانه مدام به دنبال تایید شدن هستید و میخواهید هر کاری کنید که او شما را برگزیند و در هیچ موردی با او مخالفت نمیکنید در نتیجه کم کم احساس رنجش،کاهش صمیمیت و آزردگی در شما زیاد می شود . در روابط کاری هم چنین احساساتی را تجربه خواهید کرد. 

روش مقابله با زنانگی سمی

1 – اگر در خودتان زنانگی سمی را مشاهده میکنید ، بررسی کنید که این باورها از کجا آمده اند، والدین ، دوستان ، رسانه ها و غیره . گاهی زنانگی سمی به قدری در شما ریشه دار شده که رفتارتان ناخودآگاه شده است بنابراین قبل از انجام کاری باید آن را بررسی کنید که آیا برایتان خوب است یا می خواهید مطابق انتظار جامعه رفتار کنید. اگر میخواهید به کسی کمک کنید به این فکر کنید که آیا وافعا میخوهید کاری برایش انجام دهید یا حس میکنید مجبورید به او کمک کنید. 

این  جملات را با خودتان تکرار کنید:

1 – طبیعیه که چنین احساسی داشته باشم ، اشکالی نداره عصبانی باشم ، من تمام تلاشم را کردم و دیگر نمیتوانم از خودم مایه بگذارم ، احساسات من مهم هستند .

 2 – دقت کنید که چه زمان و کجا احساس واقعی بودن دارید. اگر کسی قصد دارد شما را تحت فشار بگذارد تا انتظاراتش را برآورده کنید با میخواهد بر اساس کلیشه ها روفتار کنید از او فاصله بگیرید . 

3 – جنبه هایی از هویتتان را که خلاف کلیشه ها است را کشف کرده و به آن ها احترام بگذارید. 

4 – از رسانه ها و صفحاتی در شبکه های اجتماعی که زنانگی سمی را ترویج میکنند دوری کنید و از رسانه هایی استفاده کنید که هنجارهای جنسیتی را به چالش می کشند.

5 – اگر دیگران دچار  زنانگی سمی هستند با دلسوزی درباره این موضوع صحبت کنید . اگر به صورت مستقیم به او بگویید که علایم زنانگی سمی را در رفتارش مشاهده میکنید ، حالت تدافعی به خودش می گیرد. میتوانید با سوال پرسیدن شروع کنید مثلا اگر خواهرتان درباره دوستش که بچه ندارد اظهار نظر میکند از او بپرسید ، چرا این قدر فکرت را درگیر کرده ؟ 

گردآوری : بخش روانشناسی موزستان