سازمان‌های مردم‌نهاد – NGO و نقش آن‌ها در جامعه‌سازی و تغییر اجتماعی

چالش‌ها و فرصت‌های سازمان‌های مردم‌نهاد در دنیای مدرن

سازمان مردم‌نهاد 

سازمان مردم‌نهاد یا سازمان عمومی غیردولتی یا سَمَن یا اِن‌جی‌اُ، (به انگلیسی: Non-governmental organization) (به‌اختصار: NGO) در کلی‌ترین معنای خود، به یک سازمان اشاره دارد که به طور مستقیم به بخشی از نظام دولتی تعلق ندارد، اما نقش بسیار حیاتی را به عنوان واسطه بین افراد و مقامات حاکم و حتی خود جامعه بازی می‌کند و افراد به طور داوطلبانه در آن مشارکت دارند. 

بسیاری از سازمان‌های مردم‌نهاد، غیرانتفاعی و مستقل از دولت هستند و بودجهٔ این سازمان‌ها از راه کمک‌های مردمی و در مواردی نیز با کمکِ سازمان‌های دولتی، دولت یا ترکیبی از این روش‌ها و در قالب پروژه‌های مشترک تأمین می‌شود.

سازمان‌های مردم‌نهاد نیمه‌مستقل

سازمان‌های مردم‌نهاد نیمه‌مستقل یا QUANGOs به عنوان برخی از سازمان‌های مردم‌نهاد تعریف می‌شوند که وظایف و کارهایی را انجام می‌دهند که در واقع بخشی از وظایف دولتی هستند. این سازمان‌ها ممکن است علاقه‌ای به فعالیت‌های سیاسی نداشته باشند و تنها به منظور حفظ منافع اعضای خود در تعامل با دولت فعالیت کنند. به دلیل اینکه اصطلاح “سازمان مردم‌نهاد” بسیار کلی است، برخی از این سازمان‌ها ترجیح می‌دهند از اصطلاح‌هایی مانند “سازمان داوطلبانهٔ خصوصی” یا “سازمان توسعهٔ خصوصی” استفاده کنند.

تاریخچه سازمان مردم‌نهاد یا NGO

سازمان‌های غیردولتی، هرچند که انجمن‌های داوطلبانه شهروندان در طول تاریخ وجود داشته‌اند، اما به‌ویژه در دو قرن اخیر، به شکلی گسترده‌تر و بین‌المللی‌تر توسعه یافته‌اند. یکی از اولین سازمان‌های غیردولتی در این زمینه، صلیب سرخ جهانی است که در سال 1863 تأسیس شد.

اصطلاح “سازمان‌های غیردولتی” به شکل رسمی وارد لغت‌نامه بین‌المللی شد وقتی که سازمان ملل متحد در سال 1945 تأسیس شد و در ماده 71 فصل 10 منشور خود به آن اشاره کرد.

بسیاری از سازمان‌های مردم‌نهاد غیرانتفاعی و مستقل از دولت عمل می‌کنند و منابع مالی آن‌ها از کمک‌های مردمی و گاهاً همکاری با سازمان‌های دولتی یا دولت تأمین می‌شود. این سازمان‌ها به شکل پروژه‌های مشترک نیز فعالیت می‌کنند.

فرآیند جهانی‌سازی در قرن بیستم باعث افزایش اهمیت سازمان‌های مردم‌نهاد شد. بسیاری از مسائل داخلی کشورها به تنهایی قابل حل نبودند و برخی از مسائل بین‌المللی به تنهایی توسط مؤسسات مالی بزرگ متمرکز نمی‌شدند. به عنوان یک تلاش برای تعادل این روند، سازمان‌های غیردولتی با تأکید بر مسائل بشردوستانه، کمک به توسعه و توسعه پایدار تأسیس شدند و در مواردی همچون مجمع اجتماعی جهانی به عنوان نمایندگان مردم در مقابل اقتصادهای جهانی عمل کردند.

سازمان‌های مردم‌نهاد در جهان

گزارش تهیه‌شده توسط سازمان ملل متحد در سال 1995 نشان می‌دهد که در آن زمان حدود 29٬000 سازمان مردم‌نهاد بین‌المللی وجود داشته است. این تعداد به طور چشمگیری افزایش یافته و به‌طور معتبری نشان‌دهنده نقش مهمی است که این سازمان‌ها در امور بین‌المللی ایفا می‌کنند. همچنین، تعداد سازمان‌های مردم‌نهاد داخلی در کشورها نیز به شدت بالا بوده و در برخی موارد بیشتر از سازمان‌های بین‌المللی می‌باشد. به عنوان مثال، در ایالات متحده آمریکا حدود 2 میلیون سازمان غیردولتی فعالیت می‌کنند که بیشتر آن‌ها در 30 سال گذشته تأسیس شده‌اند.

سازمان‌های مردم‌نهاد در کشورهای دیگر نیز وجود دارند؛ به عنوان مثال، در روسیه حدود 4000 سازمان مردم‌نهاد وجود دارد و هندوستان دارای حدود 2 میلیون سازمان مردم‌نهاد می‌باشد. این سازمان‌ها به شکل مستقل از دولت فعالیت می‌کنند و منابع مالی آن‌ها از طریق کمک‌های مردمی و همچنین همکاری با سازمان‌های دولتی یا خصوصی تأمین می‌شود.

منابع مالی سازمان‌های مردم‌نهاد (NGO) 

تأمین منابع مالی در سازمان‌های مردم‌نهاد همواره یکی از چالش‌های اساسی است. این سازمان‌ها از روش‌های متعددی برای جذب منابع مالی استفاده می‌کنند، از جمله:

کمک‌های مالی از موسسات و سازمان‌ها: بسیاری از موسسات دولتی و غیردولتی به‌عنوان بخشی از مسئولیت‌های اجتماعی خود کمک‌های مالی به سازمان‌های مردم‌نهاد ارائه می‌دهند. این کمک‌ها می‌توانند به صورت مستقیم یا از طریق پروژه‌ها و برنامه‌های خاص انجام شوند. 

کمک‌های سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی: برخی از سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی در چهارچوب قوانین خاص، کمک‌های مالی به سازمان‌های مردم‌نهاد ارائه می‌کنند. این کمک‌ها معمولاً برای پروژه‌ها و برنامه‌هایی با اهداف خاص انجام می‌شوند.

کمک‌های اشخاص حقیقی و حقوقی: افراد حقیقی و حقوقی می‌توانند از طریق وقف، حبس، هبه، و دیگر وسایل، کمک‌های مالی به سازمان‌های مردم‌نهاد ارائه کنند.

برنامه‌ها و پروژه‌های سازمان‌ها: بسیاری از سازمان‌های مردم‌نهاد برنامه‌ها و پروژه‌هایی را اجرا می‌کنند که منابع مالی را از طریق این برنامه‌ها تأمین می‌کنند. به عنوان مثال، برگزاری جشنواره‌ها، نمایشگاه‌ها، و فروش محصولات با هدف جلب درآمد.

عضویت و حمایت مالی از افراد: اعضای سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند حق عضویت ماهانه یا سالانه را پرداخت کرده و به صورت مالی از سازمان حمایت کنند.

همچنین، باید توجه داشت که تأمین منابع مالی ممکن است بستگی به نوع و اهداف سازمان مردم‌نهاد داشته باشد و هر سازمان ممکن است از ترکیب مختلفی از منابع مالی استفاده کند.

نقش سازمان های مردم نهاد در اعلام جرم و دادرسی کیفری

سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند در اعلام جرم و دادرسی کیفری نقش داشته باشند. برخی از قوانین و آیین‌نامه‌ها، به سازمان‌های مردم‌نهاد اجازه می‌دهند تا در موارد خاصی نقش ایفا کنند، به عنوان مثال، در مواردی که با حوزه فعالیت آن‌ها مرتبط باشد.

در مورد قانون آیین دادرسی کیفری که شما اشاره کردید، ماده 66 این قانون به سازمان‌های مردم‌نهاد که در حوزه‌های خاصی فعالیت دارند (مانند حمایت از اطفال و نوجوانان، زنان، محیط زیست، و غیره) اجازه می‌دهد که در موارد جرائمی که در حوزه فعالیت خود واقع شده‌اند، اقدام به اعلام جرم و شرکت در مراحل دادرسی کیفری کنند. این اقدام به منظور حفاظت از حقوق و منافع افراد مرتبط با حوزه فعالیت آن سازمان‌ها صورت می‌گیرد.

به همین دلیل، سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند نقش مهمی در اعلام جرم و شرکت در روند دادرسی کیفری در موارد مرتبط با فعالیت‌های خود ایفا کنند، به شرطی که این اعمال با مقررات و قوانین مربوطه سازگار باشند.

آثار نقض مقررات از سوی سازمان‌های مردم‌نهاد (NGO)

آثار نقض مقررات از سوی سازمان‌های مردم‌نهاد (NGO) می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

تذکر شفاهی با مهلت یک ماهه برای اصلاح وضعیت: در صورتی که یک سازمان مردم‌نهاد مقررات را نقض کند، مراجع مربوطه می‌توانند تذکر شفائی به آن دهند و مهلت یک ماه برای اصلاح وضعیت را اعلام کنند.

تذکر کتبی با درج در پرونده و مهلت یک ماهه برای اصلاح: در صورت عدم اصلاح وضعیت توسط سازمان مردم‌نهاد پس از تذکر شفاهی، مراجع مربوطه می‌توانند تذکر کتبی به آن داده و مهلت یک ماه برای اصلاح وضعیت را فراهم کنند. این تذکر به صورت رسمی و با درج در پرونده سازمان ثبت می‌شود.

تعلیق پروانه فعالیت: اگر سازمان مردم‌نهاد به مدت مهلت مقرر شده وضعیت خود را اصلاح نکند، مراجع مربوطه می‌توانند پروانه فعالیت آن سازمان را موقتاً تعلیق کنند. این تعلیق ممکن است با توقف فعالیت‌ها و پروژه‌های آن سازمان همراه باشد.

ابطال پروانه فعالیت: در صورتی که سازمان مردم‌نهاد به طور مکرر و جدی مقررات را نقض کند و یا اصلاح وضعیت پس از تذکر کتبی و تعلیق پروانه فعالیت صورت نگیرد، مراجع مربوطه می‌توانند پروانه فعالیت آن سازمان را ابطال کنند و از ادامه فعالیت‌های آن جلوگیری کنند.

این تدابیر و اقدامات انجام می‌شوند به منظور حفظ انضباط و رعایت مقررات در عرصه فعالیت‌های سازمان‌های مردم‌نهاد و اطمینان از اجرای صحیح و قانونی فعالیت‌های آن‌ها.

سازمان‌های مردم‌نهاد (NGO) در ایران 

سازمان‌های مردم‌نهاد (NGO) در ایران نقش مهمی در حوزه‌های مختلفی از جامعه ایفا می‌کنند. این سازمان‌ها با تأسیس و فعالیت‌های خود به توسعه اجتماعی، حمایت از حقوق شهروندی، حفاظت از محیط زیست، حمایت از زنان و کودکان، ترویج آموزش، بهبود وضعیت اقلیت‌ها، و امور دیگر در جامعه کمک می‌کنند.

تأمین منابع مالی سازمان‌های مردم‌نهاد در ایران می‌تواند از منابع مختلفی انجام شود، از جمله:

کمک و هدایای مردمی: سازمان‌های مردم‌نهاد معمولاً از کمک‌ها و هدایا واگذار شده توسط افراد حقیقی و حقوقی برای پروژه‌ها و برنامه‌های خود بهره می‌برند.

وقف و حبس: برخی سازمان‌های مردم‌نهاد وقف‌ها و حبس‌ها را به عنوان منابع مالی جهت پیشبرد اهدافشان مورد استفاده قرار می‌دهند.

کمک‌های مالی از سازمان‌های دولتی و غیردولتی: در برخی موارد، سازمان‌های مردم‌نهاد تأمین مالی از سازمان‌های دولتی و غیردولتی دریافت می‌کنند، به ویژه اگر اهداف آن‌ها با اهداف سازمان‌های دیگر همخوانی داشته باشد.

کمک‌های مالی از سازمان‌های بین‌المللی: برخی سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند منابع مالی از سازمان‌های بین‌المللی یا سفارتخانه‌ها دریافت کنند. این کمک‌ها معمولاً باید با رعایت مقررات مربوط به تعامل با سازمان‌های بین‌المللی انجام شود.

وجوه حاصل از فعالیت‌های سازمان: در برخی موارد، سازمان‌های مردم‌نهاد درآمدی از فعالیت‌ها و پروژه‌های خود تولید می‌کنند که از طریق این درآمد، فعالیت‌های خود را ادامه می‌دهند.

حق عضویت در سازمان: برخی از سازمان‌های مردم‌نهاد حق عضویت سالیانه یا ماهیانه از اعضا و افرادی که تمایل دارند در فعالیت‌های آن‌ها شرکت کنند، دریافت می‌کنند.

شرایط تأسیس یک سازمان مردم‌نهاد (NGO) در ایران

 برای تأسیس یک سازمان مردم‌نهاد (NGO) در ایران باید اقداماتی انجام داده و مجوزهای مربوطه را از مراجع ذی‌صلاح دریافت کرد. این اقدامات شامل تنظیم اساسنامه و جامعه هدف، تعیین شیوه تأمین منابع مالی، و اخذ مجوزهای مورد نیاز می‌شود.

اعضای هیأت موسس سازمان مردم‌نهاد باید مطابق با ماده 17 آیین‌نامه تشکل‌های مردم‌نهاد ایران ویژگی‌های خاصی داشته باشند، از جمله:

داشتن حداقل هجده سال سن

تابعیت جمهوری اسلامی ایران

التزام به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

عدم وابستگی به احزاب سازمان‌ها و گروه‌های غیرقانونی

 عدم داشتن محرومیت از حقوق اجتماعی توسط حکم دادگاه 

همچنین، اساسنامه و جامعه هدف سازمان باید به طور دقیق تنظیم شده و مطابق با قوانین و مقررات کشور باشد. برای اخذ مجوزهای لازم، باید به وزارت کشور و بهزیستی مراجعه کرده و مستندات و مدارک مورد نیاز را ارائه داد.

به علاوه، تعیین شیوه تأمین منابع مالی نیز بسیار مهم است و باید با رعایت مقررات و قوانین مربوطه انجام شود. تمام این اقدامات و مستندات باید توسط مراجع مربوطه تأیید شوند تا سازمان مردم‌نهاد بتواند به فعالیت‌های خود ادامه دهد.

سوالات متداول درباره ی NGO یا سازمان های مردم نهاد

 NGO به چه معناست و چه ماموریت‌هایی دارد؟

NGO مخفف عبارت “سازمان های مردم نهاد” است. این سازمان‌ها ساختارهای غیردولتی هستند که وظایف مختلفی از جمله انجام کارهای انسان‌دوستانه، حفاظت از محیط زیست، توسعه پایدار، حمایت از حقوق شهروندی، و غیره را به عهده می‌گیرند.

 سازمان‌های مردم‌نهاد چگونه از منابع مالی تأمین می‌کنند؟

منابع مالی سازمان‌های مردم‌نهاد از طریق کمک‌ها و هدایا از افراد و موسسات، کمک‌های مالی از سازمان‌های دولتی و غیردولتی، و همچنین از منابعی که از طریق انجام پروژه‌ها و فعالیت‌های خود تأمین می‌شود، تأمین می‌گردد. همچنین، برخی از اعضای سازمان‌های مردم‌نهاد نیز حق عضویت سالیانه پرداخت می‌کنند.

 چه نقشی برای سازمان‌های مردم‌نهاد در جامعه و جهان ایفا می‌کنند؟

سازمان‌های مردم‌نهاد نقش مهمی به عنوان واسطه بین افراد و جامعه با قوای حاکم و حتی در مواردی با دولت ایفا می‌کنند. آن‌ها می‌توانند مسائل اجتماعی را برای مسئولان دولتی مطرح کرده و برای حل آن‌ها تلاش کنند. همچنین، در توسعه پایدار، حقوق بشر، و مسائل محیط زیست نیز نقش مهمی دارند.

چگونه می‌توان یک سازمان مردم‌نهاد را تأسیس کرد؟

برای تأسیس یک سازمان مردم‌نهاد، باید ابتدا پیش‌نویس اساسنامه و جامعه هدف را تهیه کرده و سپس مراحل لازم برای اخذ مجوز و تأسیس این سازمان را انجام داد. اعضای هیأت موسس سازمان باید شرایط مشخصی از جمله داشتن حداقل هجده سال سن تمام، تابعیت جمهوری اسلامی ایران، و عدم وابستگی به احزاب و گروه‌های غیرقانونی را داشته باشند.

چه نقشی برای سازمان‌های مردم‌نهاد در حل مشکلات اجتماعی و مسائل جامعه‌ای ایفا می‌کنند؟

سازمان‌های مردم‌نهاد در حل مشکلات اجتماعی و مسائل جامعه‌ای نقش‌های گوناگونی ایفا می‌کنند. این نقش‌ها شامل ارائه خدمات اجتماعی، آگاه‌سازی و تحقیقات، نظارت بر دولت، ترویج حقوق بشر، و فرهنگ‌سازی و آموزش می‌شوند. این سازمان‌ها با تأکید بر اهداف غیرانتفاعی و غیرسیاسی می‌توانند به بهبود شرایط جامعه و تحقق عدالت اجتماعی کمک کنند.

 سخن پایانی مقاله ی سازمان‌های مردم‌نهاد یا NGO

در این مقاله، به بررسی سازمان‌های مردم‌نهاد یا NGO و نقش آن‌ها در جوامع مختلف پرداختیم. این سازمان‌ها به عنوان عوامل مهمی در توسعه و تحول اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی نقش آفرینی می‌کنند. از تأمین منابع مالی تا حق اعلام جرم و دادرسی کیفری، سازمان‌های مردم‌نهاد در جوامع به رشد و پیشرفت کمک می‌کنند. امیدواریم که اطلاعات ارائه شده در این مقاله به شما کمک کرده باشد تا نقش و اهمیت این سازمان‌ها را بهتر درک کنید.

  گرد آوری:بخش علمی موزستان