مفهوم خسارت مازاد بر دیه در حقوق مدنی ایران

خسارت مازاد بر دیه و بررسی مطالبه مازاد دیه در رویه قضایی 

دیه چیست؟ آیا دیه مجازات است؟

 بطور کلی میتوان اذعان داشت که دیه، یک کیفر مالی است که دارای ماهیت جبران خسارت بوده و در قانون بصورت تعیین شده مقرر گردیده است. ماده 448 قانون مجازات اسلامی مقرر میدارد: ((دیه مقدر، مال معینی است که در شرع مقدس به سبب جنایت غیر عمدی بر نفس، عضو یا منفعت، یا جنایات عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد، مقرر شده است)).

نکته: در دعاوی کیفری حکم به محکومیت مرتکب به پرداخت دیه صادر میشود ولیکن چنانچه به هر دلیلی همچون فوت متهم در اثنای رسیدگی قضایی به پرونده کیفری، که موجب عقیم ماندن و صدور قرار موقوفی تعقیب در حق متهم میشود، مطالبه دیه همچنان پابرجا خواهد ماند و دیه باید از محل ماترک متوفی و در روند رسیدگی به پرونده حقوقی مربوطه مطالبه و مورد حکم واقع شده وسپس پرداخت شود. لذا مقوله مطالبه خسارت مازاد بر دیه بر اموال ماترک متوفی برقرار است. 

خسارت مازاد بر دیه

رشد تصادفات رانندگی و نزاع‌های شخصی در جامعه جدا از اینکه موجب خسارت‌های بدنی برای افراد می‌شود اما روز به روز بر تعداد پرونده‌های جاری در قوه قضاییه اضافه می‌کند. یکی از مهمترین شکایت‌های مطرح در مراجع قضایی مطالبه دیه و خسارت‌های ناشی از جراحات بدنی است اما همیشه شاکیان خواستار دریافت مبلغی بیشتر از دیه صادره برای پیگیری درمان و امور دیگر هستند که البته دست قضات هم برای صدور چنین احکامی بسته است، اما قانون در این خصوص چه می‌گوید؟

گاهی مشاهده می‌شود شخصی که در حادثه یا نزاعی، مصدوم یا مضروب شده است و از شرایط تحقق دیه برخوردار است با مشکلی به نام «خسارات مازاد بر دیه» مواجه است چرا که دیه تعلق گرفته قادر نیست خرج و مخارج معالجات و بیمارستان و خسارات وارده را تأمین کند و شخص مصدوم یا مضروب، علاوه بر تحمل رنج و مشقت باید هزینه‌های معالجه و درمان را که به مراتب از دیه اخذ شده بیشتر است، خود بپردازد.

تصور نمایید شخصی بر اثر تصادف و یا در نتیجه انجام یک جراحی زیبایی متحمل آسیب در عضو بدن خویش شده است. دیه مقرر وفق قانون برای شخص تعیین شده و به وی فرضا مبلغ 10 میلیون تومان بعنوان دیه پرداخت گردیده است. ولیکن این شخص برای انجام سایر درمان ها از قبیل عمل مجدد بینی، جراحی شکستگی پا و قراردادن پلاتین در پا و بسیاری از موارد دیگر هزینه های جراحی و درمانی هنگفتی را پرداخت کرده است. هزینه های مذکور در بسیاری از موارد بیشتر از دیه تعیین شده میباشد. حال این پرسش بوجود می آید که آیا امکان مطالبه خسارت مازاد بر دیه از جراح زیبایی برای او وجود دارد یا خیر؟

  یکی از موارد بسیار شایع در دعاوی کیفری، مطالبه خسارت مازاد بر دیه در جرایم پزشکی است. زیرا در بسیاری از پرونده ها همانند تزریق ژل و بوتاکس به صورت یا انجام انواع جراحی های پیکرتراشی از قبیل ابدومینوپلاستی و ساکشن شکم و پهلو پزشک متخلف در اثر قصور پزشکی محکوم به پرداخت چند درصد دیه در حق بیمار میشود درحالیکه بیمار برای انجام جراحی پلاستیک ناشی از خورده شدن پوست صورت یا رفع عارضه و زائده های ایجاد شده در بدنش به دست جراح پلاستیک حاذق میبایست، هزینه های هنگفت و بیشتر از دیه را پرداخت نماید.

آیا دریافت خسارت مازاد بر دیه قابل مطالبه است؟

 درخصوص بحث خسارات مازاد بر دیه که از جمله مصادیق آن می توان به ضرر و زیان ناشی از آن، هزینه دارو و درمان و معالجات و خسارات از کار افتادگی اشاره کرد باید گفت هر چند براساس رای وحدت رویه هیئت عمومی دیوان عالی کشور و برخی آرای اصراری هیئت عمومی دیوان عالی و نظرات اداره حقوقی قوه قضاییه و یا نظر مشورتی پاره ای از قضات عدم جواز خسارات مازاد بر دیه برداشت و استنباط می شود اما با کمی تأمل مشاهده می شود که اولارأی وحدت رویه مارالذکر (شماره 619) تأکید دارد بر این که چون طبق ماده 637 قانون مجازات اسلامی «ارش» برای مواردی است که دیه تعیین نشده است

و از طرف دیگر براساس ماده 442 قانون مزبور برای شکستگی استخوان چه در حالتی که بهبودی کامل پیدا می کند و چه در حالت عیب و نقص، دیه تعیین شده است؛ لذا در این حالت تعیین مبلغ مازاد بر دیه با ماده 442 قانون مجازات اسلامی مغایرت دارد؛

بنابراین در این رأی وحدت رویه بحثی پیرامون خسارات مازاد بر دیه نیست بلکه می خواهد بگوید در این حالت علاوه بر دیه، ارش تعیین نشود.

ثانیا آن آرای اصراری هیئت عمومی دیوان عالی کشور و نظرات اداره حقوقی و نظرات پاره ای از قضات که خسارات مازاد بر دیه را جایز ندانسته اند، بدون ارائه ادله و استنادات حقوقی و قضایی و فارغ از چرایی موضوع تعبدا مقطوعیت دیه را دال بر عدم جواز خسارات مازاد بر آن قلمداد کرده اند و صرفا با عبارت دستوری «مطالبه ضرر و زیان و خسارات مازاد بر دیه فاقد مجوز قانونی یا موازین فقهی است» و نظایر آن حکم بر عدم جواز را صادر کرده اند.

لیکن در مقابل مشاهده می شود که آرا و نظراتی که خسارات مازاد بر دیه را جایز دانسته اند بر دلایلی همچون آیه شریفه «اذا حکمتم بین الناس ان تحکموا بالعدل»، «قاعده لاضرر و لاضرار»، «قاعده تسبیب و اتلاف»، «مبنای عقلامبنی بر قبح ظلم» و موادی از قانون مسئولیت مدنی به صحیح پافشاری نموده اند؛ به خصوص آن که طبق قانون مسئولیت مدنی هرگونه ضرر اعم از مادی و معنوی مسئولیت آور بوده و واردکننده آن موظف به جبران می باشد و خساراتی همچون هزینه معالجه، خسارت از کارافتادگی، افزایش مخارج زندگی و حتی خسارت معنوی قابل مطالبه است.

لذا براساس استناد به این دلایل حکم بر جواز مطالبه خسارات مازاد بر دیه را صادر کرده اند.

بنابراین خسارات مازاد بر دیه قابل مطالبه است البته توجه به دو نکته نیز لازم و ضروری است. اول آنکه اثبات میزان خسارات مازاد بر دیه باید اثبات شود، دوم آنکه دادگاه مکلف است در صورت اثبات میزان خسارات مازاد بر دیه بنابر تقاضای مدعی خصوصی حکم خسارات مازاد بر دیه را صادر کند، در مواردی هم که دادگاه عمومی کیفری در این خصوص حکمی صادر نکند خواهان می تواند برای مطالبه مازاد بر دیه با تسلیم دادخواست به دادگاه حقوقی مراجعه کند و ادعای اعتبار امر مختومه به واسطه رسیدگی آن دعوا در دادگاه کیفری صحیح نیست چرا که در دادگاه کیفری صرفا برای مطالبه دیه حکم صادر شده است نه مازاد بر آن.

سوالات متداول

آیا مجرم می‌تواند از پرداخت خسارت مازاد بر دیه خودداری کند؟

 در حقوق مدنی ایران، مجرم نمی‌تواند از پرداخت خسارت مازاد بر دیه خودداری کند. خسارت مازاد بر دیه مبلغی است که بیشتر از مبلغ دیه تعیین شده برای پرداخت به خانواده قربانیان در نظر گرفته می‌شود و به عنوان جبران خسارت ناشی از جرم است.

  چگونه می‌توان از مجرم خسارت مازاد بر دیه را مطالبه کرد؟

در صورتی که خانواده قربانیان نتوانند از مجرم خسارت مازاد بر دیه را دریافت کنند، می‌توانند به دادگاه مراجعه کرده و از مجرم خسارت اضافی را مطالبه کنند. در برخی موارد، دادگاه می‌تواند به صورت اقساطی پرداخت خسارت مازاد بر دیه را برای مجرم تعیین کند.

 نتیجه گیری  

خسارت مازاد بر دیه مبلغی است که به عنوان جبران خسارت‌های ناشی از جرم، بیشتر از مبلغ دیه تعیین شده برای پرداخت به خانواده قربانیان در نظر گرفته می‌شود. در صورتی که مجرم نتواند به صورت کامل دیه را پرداخت کند، خانواده قربانیان می‌توانند از مجرم خسارت مازاد بر دیه را مطالبه کنند و در صورت لزوم، دادگاه می‌تواند به صورت اقساطی پرداخت خسارت مازاد بر دیه را برای مجرم تعیین کند.

گرد آوری:بخش علمی موزستان