همه چیز درباره قانون قصاص

آیا با احکام قصاص و انواع آن آشنا هستید؟ 

قصاص چیست؟

از جمله مهم ترین احکام مجازات در قوانین بسیاری از کشورها قصاص است. حکم قصاص به دو دسته ی قصاص عضو و قصاص نفس تقسیم می شود. برای اجرای حکم قصاص لازم است شرایطی مانند: اجرای مساوات و دِین تعیین شده برای قاتل و مقتول، عمدی بودن جنایت، عدم مهدورالدم بودن مقتول و سلامت عقل مقتول در نظر گرفته شود.

در قانون اجرای احکام، متناسب با نوع جرم، مجازات های متنوعی اجرا می شود. احتمالا شما هم فکر می کردید که قصاص فقط برای مجازات اعدام معنا می شود؛ اما لازم است که بدانید اصطلاح قصاص برای مجموع مجازات هایی مانند: مجازات تعزیری، مجازات حدی، قصاص و دیه است.

این مجازات ها جز مجازات های اصلی قلمداد می شوند. آشنایی با مجازات قصاص واژه ی قصاص از ریشه ی فعل قص یعنی پیگیری کردن گرفته شده است. حکم قصاص برای افرادی در نظر گرفته می شود که مطابق با بندهای قانون متهم به انجام جرم های سنگینی شده اند.

یکی از اقسام مجازات قصاص، اعدام است. این حکم نوعی حکم بدنی است و نه تنها سبب سلب حیات فرد می شود بلکه ممکن است همزمان باعث از دست دادن بعضی از اجزا و اعضای بدن او شود. مجازات قصاص حق اولیاء دم، قابل گذشت است اما مجازات اعدام قابل بخشش نیست. این موضوع یعنی قصاص عام تر از اعدام است.

حکم قصاص دو نوع اصلی دارد که شامل: قصاص عضو و قصاص نفس است. حکم قصاص عضو زمانی داده می شود که به علل مختلف عضوی از بدن فرد آسیب ببیند. همچنین قصاص نفس نیز مربوط به جنایات عمدی است که به موجب آن یک نفر فوت کند.

برای اعمال مجازات لازم است چه شرایطی فراهم شود

برای اعمال مجازات قصاص طبق قانون مجازات اسلامی در سال 1392 لازم است شرایط خاصی فراهم باشد. در این قسمت از مقاله برای آشنایی بیشتر شما به ذکر این شرایط می پردازیم.

• بلوغ و سلامت عقل قاتل: اولین شرایط قصاص آن است که قاتل در زمان انجام قتل عاقل باشد.

• مهدورالدم نبودن: مورد مهم دیگر مهدورالدم نبودن (یعنی کسی که به علل مختلف در قانون کشتنش مشکلی ندارد) مقتول است.

• پدر مجنی علیه جانی نباشد: شرط بعدی آن است که قاتل پدر و یا جد پدری مقتول نباشد. اگر قاتل دارای نسبت خانوادگی پدری مانند پدر و حتی جد پدری باشد مجازات اعدام برای او اجرا نمی شود (مطابق با قانون اساسی به فردی که قتلی را مرتکب شده جانی و به فردی که مور سوء قصد واقع شده مجنی می گویند).

• یکسان بودن دین قاتل و مقتول: نکته دیگر ان است که باید دین قاتل و مقتول یکسان باشد. یعنی قصاص فرد مسلمان در برابر فرد قاتل مسیحی انجام نمی شود.

• تساوی آزاد و بنده بودن: مطابق با این اصل چنانچه فرد آزادی مرتکب قتل برده ای شود فرد آزاد در عوض قصاص می تواند فقط دیه بپردازد.

چه افرادی جز صاحبین حق قصاص هستند؟

مطابق با حکم امامیه در خصوص صاحبین حق قصاص دو دیدگاه وجود دارد. دیدگاه اول بیان می کند که حکم قصاص تنها برای خویشاوندان و خانواده ی پدری وجود دارد و خانواده ی مادری چه مردان و چه زنان حق اعاده ی قصاص ندارند.

دیدگاه دوم بیان می کند که متولی انجام قصاص افرادی هستند که از مقتول بدون واسطه ارث می بردند. در این دیدگاه تفاوتی میان زنان و مردان وجود ندارد اما زن و شوهر که به طور مستقیم از یکدیگر ارث می برند نمی توانند حکم قصاص را اجرا کنند.

آشنایی با قصاص

مقابله به مثل در جنایات عمدی زمانی که فردی از روی قصد جنایتی مانند قتل را مرتکب شود یا جراحتی را به فرد وارد کند باید مطابق با قانون به فرد همان میزان جراحت را وارد کرده و در صورت قتل فرد قاتل را اعدام کرد.

گذشتن از حق قصاص اجزای حکم قصاص برای اعاده ی حق یک حکم الزامی نیست. این یعنی خانواده ی مقتول می توانند مصالحه کرده و از حق خود در اجرای احکام (در صورت پرداخت دیه و یا شروط دیگر) بگذرند. مطابق با احکام اسلامی در موارد بسیاری به گذشتن از حق قصاص توصیه و تشویق شده است.

احکام مربوط به قصاص عضو در قصاص عضو، احکام قصاص نفس نیز مشروعیت دارد. سایر شروط مربوط به اجرای قصاص عضو شامل موارد زیر است: متضررنشدن جانی: این حکم بدین معنی است که در صورت احتمال آسیب به سایر اعضای بدن و حتی فوت فرد مجرم اجرای این حکم باطل شده و فرد مجرم ملزم به پرداخت دیه و یا آرِش می شود.

مماثلت یا همسانی در سلامت: برای درک این موضوع به این مثال مقابل توجه کنید. اگر فردی عضو معیوب مانند پا معیوب را قطع کند، اجرای حکم در صورتی ممکن است که فرد جانی دارای پای معیوب باشد. اگر فرد جانی عضو معیوب نداشته باشد. حکم ساقط شده و تنها می توان به جای آن دیه پرداخت.

مماثلت یا همسانی در عضو: در حکم مماثلت یا همسانی در عضو مشابه با مورد قبلی گفته شده که اگر فرد مجرم دست چپ فردی را قطع کند مطابق با قانون لازم است دست چپ فرد مجرم قطع شود. چنانچه فرد مجرم دست چپ نداشته باشد حکم اجرا نمی شود و فرد مجرم می تواند تنها دیه را بپردازد.

روش های اثبات حکم قصاص

به طور کلی سه روش اساسی برای اثبات جنایت و اجرای حکم قصاص وجود دارد که شامل موارد زیر است:

• اولین راه آن است که خود فرد مجرب به جرم خود اعتراف کند. البته در نظر داشته باشید که فرد مجرب باید از سلامت عقل کامل برخوردار باشد و پس از تحقیق مشخص شود که اعتراف فرد از روی منظور خاصی نبوده است.

• روش دوم این است که دو فرد عاقل و عادل جرم فرد را برملا کرده و ثابت شود شکایت این افراد بدون سوء نیت و قصد و غرض بوده و کاملا حقیقت دارد.

• روش سوم اجرای قسامه است. قسامه یعنی پنجاه نفر از افراد اولیاء دم (که شروط عادل و عاقل بودن را دارند) قسم بخورند فرد مرتکب جرم شده و نهایتا ثابت شود که واقعا جنایت کار است.

آشنایی با تعدادی از ماده های قانونی قصاص مطابق با اصل قانونی

ماده 6: هرگاه مرد مسلمانی از روی عمد مرتکب قتل زن مسلمانی شود محکوم به قصاص است. اما باید ولی مقتول قبل از اجرای قصاص قاتل نصف دیه مرد را به خانواده ی او بپردازد. ‌

ماده 9 – هر گاه دو یا چند نفر به صورت مشترک آسیبی را بر کسی وارد سازند که در نهایت موجب قتل فرد شود همه افراد قاتل محسوب می‌شوند و کیفر آنان باید طبق مواد دیگر این قانون با رعایت شرایط مشخص شود.

‌ماده 12 – هر گاه جراحتی که نفر اول وارد کرده مجروح را در حکم مرده قرار داده و تنها آخرین رمق حیات در او باقی بماند و در این حال دیگری‌کاری را انجام دهد که به حیات او پایان بخشد اولی قصاص می‌شود و دومی تنها دیه جنایت بر مرده را می‌پردازد.

‌

ماده 13 – هر گاه ایراد جرح هم موجب نقص عضو شود و هم موجب قتل چنانچه با یک ضربت باشد قصاص قتل کافی است و نسبت به نقص‌عضو قصاص یا دیه نیست. ‌

ماده 14 – در هر مورد که باید مقداری از دیه را به قاتل بدهند و قصاص کنند باید پرداخت دیه قبل از قصاص باشد. ‌

ماده 15 – کسی که محکوم به قصاص است باید با اذن ولی دم او را کشت پس اگر کسی بدون اذن ولی دم او را بکشد مرتکب قتلی شده که موجب‌قصاص است.

‌ماده 16 – پدر یا جد پدری که فرزند خود را بکشد فقط به پرداخت دیه قتل به ورثه مقتول محکوم و تعزیر می‌شود.

‌

ماده 17 – هرگاه دیوانه یا نابالغی عمداً کسی را بکشد خطا محسوب و قصاص نمی‌شود بلکه باید عاقله آنها دیه قتل خطا را به ورثه مقتول بدهند. ‌

ماده 18 – هرگاه عاقل دیوانه‌ای را بکشد قصاص نمی‌شود بلکه باید دیه قتل را به ورثه مقتول بدهد.

‌ماده 19 – هرگاه بالغ نابالغی را بکشد قصاص می‌شود. ‌

ماده 20 – قتل در حال مستی موجب قصاص است مگر این که ثابت شود که در اثر مستی به کلی مسلوب‌الاختیار و قصد از او سلب شده و قبلاً‌ برای چنین عملی خود را مست نکرده باشد.

گردآوری:بخش علمی موزستان