زندگینامه زین الدین جُبَعی عاملی معروف به شهید ثانی

شهید ثانی کیست ؟

چکیده ای از زندگینامه شهید ثانی :

نام کامل : زین‌الدین بن نورالدین علی بن احمد عاملی جُبَعی

لقب : ابن‌حاجه نحاریری و شهید ثانی

تاریخ تولد : 13 شوال 911 هجری قمری

زادگاه : روستای جُبَع، منطقه جبل عامل، لبنان

دین : اسلام

محل دفن : جسدش را به دریا انداختند

تاریخ شهادت : 5 ربیع‌الاول 965 هجری قمری

محل شهادت : استانبول

زندگینامه شیخ زین‌الدین علی عاملی شهی ثانی :

اوایل زندگی :

زین الدین بن نورالدین علی بن احمد بن محمد بن علی بن جمال الدین بن تقی بن صالح بن مشریف عاملی الشامی الطلوشی الجبعی در روستای جبعه در سیزدهم شوال سال 911 هجری قمری (1506 میلادی) به دنیا آمد. پدرش شیخ نورالدین علی نیز از علما بود. جدش صالح از شاگردان علامه حلی بود. وی معروف به ابن حاجه نَحاریری (نحاریر نام روستایی است) و مشهور به شهید ثانی است.

شهید ثانی دوبار ازدواج کرد که همسر اولش دختر محقق کرکی استادش بود.

از این رو شهید ثانی، گاهی «الطوسی الشامی» امضا می‌کرده‌است.

فرزندان شهید ثانی :

از شهید ثانی، فرزندی همچون علامه ابومنصور جمال‌الدین حسن (صاحب معالم) به ثمر رسید که آثار گرانبهایی در اصول فقه و سایر علوم اسلامی‌ به دنیای شیعه ارمغان آورد.

کتاب معالم الدین فی الاصول ابومنصور حسن، جایگزین کتاب اصول فقه فشرده مختصر ابن حاجب گشت و چند قرن است که به عنوان کتاب درسی طلاب علوم دینی در حوزه علمی‌ شیعه مورد استفاده قرار می‌گیرد و مانند کتاب پدر، یعنی الروضه البهیه همچنان جاویدان و پایدار است. اثر گرانبهای دیگر او، کتاب منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح و الحسان است که کمتر دانشمندی می‌تواند از آن احساس بی‌نیازی کند.

از نوادگان فاضل او، شیخ محمد بن حسن می‌باشد.

بسیاری از نیاکان و خاندان شهید ثانی در زمره ی عالمان بوده‌اند؛ به‌همین سبب است که خاندان شهید ثانی به «سلسله الذهب» یعنی زنجیره‌های طلایی معروف گردیده‌اند:

• حسن بن زین‌الدین، معروف به صاحب معالم، فرزند شهید ثانی، از علما و مؤلف کتاب معروف «معالم الاصول» در اصول فقه است که در این زمان نیز از کتب درسی حوزه‌های علمیه به‌شمار می‌رود.

• سید محمد موسوی عاملی، معروف به صاحب مدارک فقیه معروف «سید محمد موسوی عاملی» نوهٔ دختری شهید ثانی است. کتاب «مدارک» وی از کتب معتبر فقهی است. فرزند و نوه شهید ثانی به موجب اهمیت این دو کتاب، در حوزه‌های علمیه با عنوان «صاحب معالم» و «صاحب مدارک» نام برده می‌شوند.

• ابوجعفر محمد، پدر شیخ علی و شیخ زین الدین نوه‌های شهید ثانی از فرزندان حسن بن زین‌الدین هر دو از علمای معروف این خاندان‌اند.

تحصیلات و سفر شهید ثانی :

ثانی در سن نه سالگی قرآن را ختم کرد. سپس نزد پدرش، به تحصیل ادبیات عرب و فقه پرداخت. او زیر نظر علمای سنی و شیعه در جبل عامل، دمشق، قاهره، بیت المقدس تحصیل کرد. از جمله کتاب‌هایی که نزد وی خواند، مختصر الشرائع، و اللمعه الدمشقیه بود.

در سال 1536 به مصر رفت و در آنجا اصول الفقه، هندسه، عروض، طب و منطق را فرا گرفت.

شهید ثانی در 33 سالگی، سال 944 قمری به اجتهاد دست یافت که این امر در سال 948 قمری بر همگان آشکار شد.

در سال 1543، او به قسطنطنیه سفر کرد و با محمد بن محمد بن قاضی زاده الرومی ملاقات کرد، که با او رساله‌های متعددی در رابطه با موضوعات مختلف از جمله ریاضیات، نجوم و دین به اشتراک گذاشت. دومی بالاترین مقام تدریس را در مدرسه ای به انتخاب خود که در نهایت مدرسه نوریه بعلبک بود به او پیشنهاد کرد.

در شعبان 952 عازم عراق شد. و در 4 شوال وارد سامراء و در 8 شوال وارد کاظمین شد. 15 شوال به کربلا رسید و از آنجا به حله و سپس به کوفه و نجف رفت.

پس از زیارت مرقدهای ائمه اطهار در 15 صفر 953 قمری، به لبنان بازگشت و در بعلبک ساکن شد و چندی را به تدریس مذاهب پنجگانه (جعفری، حنفی، شافعی، مالکی و حنبلی) و رشته‌های دیگر گذراند. وی در این مدت جایگاه بلند یافت و مرجعیت علمی یافت و در هر مذهبی طبق مبانی آن فتوا می‌داد. پس از آن باز به جبع رفت و تا 955 قمری در آنجا به تدریس و نگارش مشغول بود.

استادان زین الدین جبعی عاملی :

از مجموع مدارک تاریخی بدست می آید که شهید ثانی با مسافرت های متعدد خود، در صدد یافتن اساتیدی بود که بتواند بیشترین بهره های علمی را از محضر آنان بدست آورد. وی از درس اکثر اساتید برجسته در تمام مذاهب پنجگانه اسلامی استفاده شایان کرده است:

• پدر او، احمد عاملی جبعی (م، 925 ه.ق) در میس.

• شیخ علی بن عبدالعالی میسی (م، 938 ه.ق) شوهر خاله و پدر زن شهید ثانی.

• شیخ محمد بن مکی حکیم و فیلسوف، در دمشق.

• سید حسن بن جعفر کرکی، در کرک نوح.

• شیخ احمد بن جابر، در دمشق.

• شمس الدین طولون دمشقی حنفی، در دمشق.

• شیخ ابوالحسن بکری.

• شیخ شمس الدین ابواللطیف مقدسی، در بیت المقدس.

• سید عبدالرحیم عباسی، در قسطنطنیه.

• ملا حسن جرجانی.

• ملا محمد استرآبادی.

• ملا محمد علی گیلانی.

• شهاب الدین بن نجار حنبلی.

• زین الدین حری مالکی.

• شیخ ناصرالدین طلاوی کفعمی.

شاگردان زین الدین جبعی عاملی :

علمای بزرگی از محضر شهید ثانی کسب علم و دانش نمودند، مانند:

• شیخ حسین بن عبدالصمد عاملی، پدر شیخ بهایی (متوفی 984 ه.ق)،

• شیخ علی بن زهره جبعی،

• سید علی بن حسین عاملی،

• سید عطاءالله بن بدرالدین حسینی موسوی،

• شیخ محمود بن محمد لاهیجانی،

• سید جمال‌الدین، حسن بن سید نورالدین؛

• ابن شعیر عاملى؛

• سید على بن صائغ عاملى؛

• سید نورالدین بن سید فخرالدین، عبدالحمید کرکى؛

• بهاءالدین، محمد بن على بن حسن عودى جزینى.

آثار زین الدین جبعی عاملی :

شیخ را مقدار شصت جلد مصنفات است که اول آنها کتاب روض‌الجنان و آخرین آنها کتاب‌الروضه فی شرح اللمعه است. معروف‌ترین تألیف او در فقه الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه نام دارد که شرح مزجی کتاب لمعه دمشقیه از شهید اول است و دیگر مسالک الافهام است که شرح شرایع الاسلام از محقق حلی است. در استانبول، رسالهٔ مشتمل بر ده مبحث که هر مبحث در علمی از علوم عقلیه و نقلیه و تفسیر و غیره بود را ظرف هجده روز تألیف کرد.

تالیفات شهید ثانی که از روض الجنان آغاز می‌شود و به الروضه البهیه از لحاظ تاریخ تالیف پایان می‌گیرد.

آثار شناخته شده‌ این عالم و فقیه را بر حسب ترتیب موضوعی در زیر یاد می‌کنیم.

الف) کتب و رسالات فقهی : 

1. روض الجنان فی شرح ارشاد الاذهان، که ظاهرا نخستین اثر علمی‌ این شهید است که به تاریخ جمعه 25 ذی القعده 949ق تالیف کرده است؛

2. مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام که تاریخ پایان کتاب دیات آن 2 ربیع الاول 964ق است. (در حق این کتاب گفته‌اند: لولا کتاب مسالک الافهام ••• ما اتضحت طریق شرائع الاسلام؛

کلا ولا کشف الحجاب مؤلف ••• عن مشکلات غوامض الاحکام.)

3. الفوائد العملیه فی شرح النفلیه؛

4. المقاصد العلیه فی شرح الالفیه، در 19 ربیع الاول 950ق؛

5. نتایج الافکار فی حکم المقیمین فی الاسفار، در دوشنبه 27 رمضان 950ق؛

6. رساله فی ارث الزوجه من العقار؛

7. رساله فی احکام الحیوه، در سه شنبه 25 ذی الحجه 956ق؛

8. رساله فی وجوب صلوه الجمعه؛

9. رساله فی الحث علی صلوه الجمعه، این رساله، به جز رساله قبلی می‌باشد؛

10. رساله فی تحریم طلاق الحائض الحامل المدخول بها، الحاضر زوجها؛

11. رساله فی حکم طلاق الحائض الغائب عنها زوجها؛

12. رساله فی تحقیق النیه؛

13. مناسک الحج الکبیر؛

14. مناسک الحج الصغیر؛

15. رساله فی عدم جواز تقلید المیت؛

16. الفتاوی المختصره، غالبا در مسائل مربوط به عبادات است؛

17. رساله فی انفعال ما البئر؛

18. رساله فیما اذا احدث المجنب حدثا صغیرا فی اثنا الغسل؛

19. رساله فیما اذا تیقن الحدث و الطهاره و شک فی السابق منهما؛

20. المسائل النجفیه (که هنگام بازگشت از استانبول (قسطنطنیه) به نجف، به آنها پاسخ نوشته است)؛

21. مسائل جبل عامل، که پس از مراجعت از مکه در جبل عامل پاسخ آنها را نگاشته است؛

22. رساله فی عدم قبول الصلوه الا بالولایه؛

23. الرساله الاسطنبولیه فی الواجبات العینیه که هم در فقه و واجبات علمی‌ و هم در مسائل اعتقادی است، در 12 صفر 952ق؛الروضه البهیه

24. الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، که آن را در مدت 6 ماه و 6 روز، یا 15 ماه تالیف کرده است؛

25. حاشیه المختصر النافع؛

26. حاشیه ارشاد الاذهان؛

27. حاشیه قواعد الاحکام؛

28. حاشیه شرایع الاسلام.

ب) کتب درایه الحدیث:

البدایه فی علم الدرایه: می توان گفت شهید ثانی نخستین دانشمند شیعی است که در علم درایه تالیف نمود.

شرح البدایه فی علم الدرایه.

ج) کتب اصول فقه:

تمهید القواعد الاصولیه لتفریع الاحکام الشرعیه: این کتاب دارای 100 قاعده اصولی و 100 قاعده ادبی است که در اول محرم 958 ه.ق تالیف کرده است.

د) کتب مربوط به حدیث:

غُنیه القاصدین فی اصطلاحات المحدثین.

شرح حدیث الدنیا مزرعه الاخره.

کتاب فی الاحادیث؛ مرحوم شیخ حر عاملی گوید: حدود هزار حدیث به خط شهید ثانی دیدم که از مشیخه حسن بن محبوب انتخاب کرده بود.

ه) کتب ادعیه:

رساله فی الادعیه.

رساله فی آداب الجمعه.

و) کلام:

حقائق الایمان یا تحقیق الاسلام و الایمان، در شب دوشنبه، هشتم ذی القعده 954 ه.ق.

ز) تفسیر:

رساله فی شرح بسمله.

ح) نحو:

منظومه فی النحو.

شرح المنظومه فی النحو.

ط) اخلاق و عرفان دینی:

1. منار القاصدین فی اسرار معالم الدین، در تعلیم و تربیت و اخلاق و عرفان.

2. منیه المرید فی آداب المفید والمستفید، در آداب تعلیم و تعلم که کتابی فوق العاده مفید در امر آموزش و تربیت می باشد که صحیح ترین و کامل ترین ترجمه آن توسط دانشمند محترم، جناب آقای دکتر سید محمدباقر حجتی انجام پذیرفته است.

3. مسکن الفؤاد عند فقد الاحبه و الاولاد (آرام بخش دل به هنگام از دست دادن دوستان و فرزندان) که این کتاب را پس از حادثه از دست دادن چند فرزند، پیش از شیخ حسن در تسلی خاطر خویش و دیگران، در روز جمعه اول رجب 954 ه.ق نگاشته است.

4. تلخیص مسکن الفؤاد.

5. کشف الریبه عن احکام الغیبه.

6. التنبیهات العلیه علی وظائف الصلوه الغیبیه، (یا اسرار الصلوه) که در اسرار عرفانی و نکات و آداب درونی و باطنی نماز می باشد و با استمداد از احادیث در 9 ذی الحجه 951 ق. تحریر شده است.

شهادت شهید ثانی :

در سال 965 هجری قمری (1558 میلادی) در سن 54 سالگی، در راه دیدن سلطان سر بریده شد و پیکرش را به دریا انداختند. زیارتگاهی توسط عده ای از ترکمن ها در محل ساخته شد.

گردآوری: بخش مذهبی موزستان