آشنایی با زندگینامه ملا محسن فیض کاشانی
زندگی نامه محمد محسن فیض کاشانی معروف به فیض کاشانی
چکیده ای از بیوگرافی ملا محسن فیض کاشانی :
نام کامل: محمد بن مرتضی بن محمود الکاشانی
معروف به: عنوان فیض کاشانی
اقوام شناخته شده: ملاصدرا
تولد: 14 صفر، 1007 هجری قمری
محل زندگی: کاشان
محل مرگ: 1091 هجری قمری
محل دفن: کاشان
اساتید: محمدتقی مجلسی ، الشیخ بهایی ، میرداماد ، میرفندرسکی ، ملاصدرا.
زندگینامه ملا محسن فیض کاشانی :
ملا محمد بن مرتضی بن محمود کاشانی، معروف به ملا محسن و فیض الکاشانی، از مسلمانان شیعه بود. مفسر قرآن و دانش پژوه اخباری فقه در قرن یازدهم/هفدهم بود. وی نزد علمای برجسته ای چون ملاصدرا، شیخ بهایی، میرفندرسکی و میرداماد تلمذ کرد.
فیض در مورد مسائل مختلف نوشت; مهمترین آثار او شامل تفسیر الصافی، الوافی، مفاتیح الشرائع، المهاجات البیضاء و الکلمات المکنونه است که به ترتیب به تفسیر قرآن، حدیث، فقه، اخلاق و عرفان می پردازند.
آل فیض در فقه رویکردی معتدل اخبارگری را در پیش گرفت و از این رو دیدگاه های متفاوتی با پیشینیان خود داشت. یکی از دیدگاه های مهم او در فقه، جواز غناء در شرایط خاص، متفاوت بودن سن بلوغ نسبت به قوانین مختلف شریعت و وجوب فردی (وجوب العینی) نماز جمعه است.
یکی از فعالیت های اجتماعی و سیاسی او، اقامه نماز جمعه در کاشان و اصفهان بود.
نسب، عنوان، تولد و مرگ ملا محسن فیض کاشانی :
خاندان فیض از خاندان علمای مشهور شیعه بودند. پدرش راضی الدین شاه مرتضی (950-1009ق/ 1543-4 -1600-1) و مادرش زهرا خاتون (متوفی 1071/1660-1) دختر ضیاء العرفاء الرازی بودند. پدربزرگ آل فیض تاج الدین شاه محمود فرزند ملاعلی کاشانی در کاشان مدفون است.
برادرانش محمد معروف به نورالدین و عبدالغفور و فرزندان آنها محمد هادی بن نورالدین و محمد مؤمن عبدالغفور و فرزند خود فیض، محمد ملقب به علم‌الهدی همگی تحصیل و فعالیت در علوم دینی و تصوف و عرفان داشته‌اند.
عنوان ملا محسن فیض کاشانی :
نام آل فیض محمد بود ولی به محسن یا محمد محسن معروف بود. فیض در قم زندگی می‌کرد اما وقتی که شنید سید ماجد بحرانی وارد شیراز شده به قصد شاگردی او به آنجا رفت و در آن شهر با دختر ملاصدرا شیرازی ازدواج کرد. ملاصدرا به او لقب الفیض داد و به داماد دیگرش عبدالرزاق لاهیجی لقب الفیاض داد.
تولد و مرگ ملا محسن فیض کاشانی :
ملا محسن در 14 صفر سال 1007 هجری قمری در کاشان به دنیا آمد. و در آنجا در سال 1091 هجری قمری وفات یافت. او را در قبرستانی که در زمان حیاتش وقف کرده بود به خاک سپردند. همایش بزرگداشت ملا محسن فیض کاشانی در تاریخ 14 تا 16 آبان 1387 در کاشان برگزار شد.
همسر و فرزندان ملا محسن فیض کاشانی :
همسرش دختر ملاصدرا بود. و فرزندان آنها به شرح زیر است:
• محمد علم الهدی
• معین الدین احمد
• علی بانو (معروف به ام الخیر)
• سکینه (معروف به ام البیر)
• سکینه (معروف به ام سلمه)
آموزش و پرورش :
آل فیض تحصیلات خود را در کاشان آغاز کرد و در بیست سالگی برای ادامه تحصیل به اصفهان رفت. پس از آن دو سال در شیراز نزد سید مجید بحرانی درس خواند. بار دیگر به اصفهان رفت و در جلسات درس شیخ بهایی شرکت کرد. وی در سفر حج از شیخ محمد، نوه شهید آل ثانی، اجازه نقل احادیث گرفت و سپس در قم نزد ملاصدرا درس خواند و در بازگشت به شیراز با وی همراه شد و دو سال در آنجا ماند. اگرچه خوانساری و دیگران معتقدند که الفیض در اولین سفر خود به شیراز نزد ملاصدرا درس خوانده است، اما این با آنچه خود فیض نوشته است سازگار نیست. سرانجام آل فیض به کاشان بازگشت و در آنجا به تدریس و تألیف پرداخت. گفته می شود که مدرسه فیضیه به این دلیل نامیده می شود که فیض مدتی در آنجا اقامت داشته است.
بسیاری از علما، مانند افندی، حر عاملی، محدث نوری، شیخ عباس قمی، علامه امینی و دیگران، او را با کلماتی همچون فیلسوف، حکیم، متکلم، محدث، فقیه، شاعر، ادیب، عالم و عالم به علم ستایش کرده‌اند.
درخواست‌های پادشاهان صفوی :
اگرچه شاه صفی -پادشاه صفوی- از او خواست که به کاخش بیاید، اما فیض این دعوت را رد کرد. پس از آن، شاه عباس دوم از فیض خواست که نماز جمعه را در پایتخت آن زمان ایران (اصفهان) برگزار کند. فیض شخصاً ترجیح می‌داد که حریم شخصی خود را حفظ کند، اما پس از مشورت با دوستان و همراهان خود، این درخواست را پذیرفت.
حیات علمی فیض :
فیض بخشی از عمر خود را به مطالعه، تحقیق، پژوهش و نگارش در حوزه فلسفه، کلام، عرفان، اصول و… صرف نمود. با این‌حال، در سال 1083 در رساله الإنصاف ضمن نگاهی نقد گونه بر برخی از نوشته‌های پیشین خود، به انتقاد از متکلّمین، فلاسفه، متصوّفه و من عندیین پرداخت. وی در آغاز رساله مذکور در این باره می‌گوید:
«چنین می‌گوید مهتدی به شاهراه مصطفی محسن بن مرتضی که در عنفوان شباب چون از نفقه در دین و تحصیل بصیرت در اعتقادات و کیفیت عبادات به تعلیم ائمه معصومین (ع) آسودم، چنانچه (چنان‌که) در هیچ مسئله‌ای محتاج به تقلید غیر معصوم نبودم! به خاطر رسید که در تحصیل معرفت اسرار دین و علوم راسخین نیز سعی می‌نمایم، شاید نفس را کمال یابد. لیکن چون عقل را راهی به آن نبود، نفس را در آن پایه ایمان که بود، دری نمی‌گشود، و صبر بر جهالت هم نداشت، و علی‌الدوام مرا رنجه می‌داشت؛ بنابراین چندی در مطالعه مجادلات متکلمین خوض نمودم، و به آلت جهل در ازالت جهل ساعی بودم! طریق مکالمات متفلسفین (مدّعیان فلسفه‌دانی) را نیز پیمودم، و یک یا چند بلندپروازی‌های متصوفه را در اقاویل ایشان دیدم، و یک چند در رعونت (حماقت)های «من عندییّن» گردیدم! تا آنکه گاهی در تلخیص سخنان طوائف اربع (متکلمین، متفلسفین، متصوفه، من عندیین)، کتب و رسائل می‌نوشتم (چند سطر بعد عربی است که خلاصه آن چنین است): بدون این که همه را تصدیق کرده باشم، یا همه را تأیید کنم، بلکه مطالب آنها را نقل کردم، و بر سبیل تمرین مطالبی نوشتم! از مجموع گفتار آنها چیزی که عطش مرا فرونشاند، یا بیماریم را درمان کند نیافتم، تا جایی که بر خویشتن ترسیدم! پس به خدا پناه بردم تا مرا به حقیقت نائل گرداند، و به گفته امیرمؤمنان (ع) که می‌فرماید: خدایا مرا از این که نظرم را در آنچه نهایت آن دیده نمی‌شود، و فکر به آن نمی‌رسد، نگاه دار به درگاه خداوند نالیدم و سرنوشت خود را به ذات مقدّسش سپردم. خدای مهربان نیز به برکت دین پایدارش مرا رهنمون گردید تا در اسرار قرآن مجید و احادیث سرور انبیاء صلوات اللَّه علیهم اجمعین، درست بیندیشم، و بقدر حوصله و درجه ایمانم از قرآن و حدیث چیزها به من آموخت. دلم اطمینان یافت، و وسوسه شیطان را از من دور کرد خدا را شکر که به حقیقت نائل گردیدم.»
اساتید :
• محمدتقی مجلسی
• شیخ بهائی
• میرداماد
• میرفندرسکی
• ملاصدرا
• سید مجید بحرانی که فیض دو سال نزد او در شیراز تحصیل کرد
• محمد بن حسن بن زین الدین عاملی، نوه شهید الثانی؛ فیض در سفر به مکه از او اجازه نقل احادیث گرفت.
• برخی منابع نیز از ملا خلیل قزوینی، محمد طاهر قمی، ملا صالح مازندرانی و پدرش به عنوان اساتید وی یاد کرده اند.
شاگردان :
• علم الهدی محمد بن محسن (پسرش) نویسنده کتاب «معادن الحکمه فی مکاتیب الائمه» است.
• احمد معروف به معین الدین (پسرش) در فقه و حدیث دارای تالیفاتی است.
• محمد مؤمن بن عبدالغفور (برادرش) از فقیهان و مدرسان دوران خود بود.
• شاه مرتضی جونیور (برادرزاده اش)
• دیه الدین محمد فرزند حکیم نورالدین (عموی فیض)
• ملاشاه فضل الله خواهرزاده فیض و فرزند ملامحمد شریف که حدود چهل تألیف در • موضوعهای فقه، تفسیر و کلام داشته‌است
• ملا علامی (خواهرزاده فیض و فرزند ملامحمد شریف)
• علامه محمد باقر مجلسی
• سید نعمت الله جزائری
• قاضی سعید قمی
• ملا محمد صادق خضری
• شمس الدین محمد قمی
• شیخ محمد محسن عرفان شیرازی
آثار ملا محسن فیض کاشانی :
مجموعه آثار علامه فیض الکاشانی توسط مرکز تحقیقات کامپیوتری نور علوم اسلامی منتشر شد.
فیض نویسنده پرکاری بود. او در فهرست آثار خود، 100 اثر از خود را ذکر کرده است. سید نعمت الله الجزایری گفت که فیض حدود 200 کتاب و مقاله نوشته است. منابع دیگر تا 140 اثر از فیض را گزارش می‌دهند. در اینجا برخی از آثار او آمده است:
– تفسیر الصافی (تفسیر قرآن)
– تفسیر الاصفه (تفسیر قرآن)
– الوافی (مجموعه ای از احادیث)
– الشافی
– النوادیر
– علم الیقین
– معتصم الشیعه فی احکام الشریعه
– المهاجت البیضاء فی تهذیب الاحیا
– مفاتیح الشرعی
– اصول المعارف
– الحقایق
– قرات العیون
– الکلیمات المکنونه
– الکلیمات المخزونه
– اللعی
– جلا العیون
– تشریح العلم
– بشارات الشیعه
– الاربعین فی مناقب امیرالمؤمنین
– الاصول الاصلیه
– تشل السبیل
– نقدالاصول الفقهیه
– النخبه
– الشهاب الثاقب
– اصول العقاید
– منهاج النجات
– خلاصه الاذکار
– دیوان (اشعار فارسی او)
– رساله شرح الصدر
– …
مرکز تحقیقات کامپیوتری نور علوم اسلامی قم نسخه الکترونیکی آثار فیض را به عنوان مجموعه آثار علامه فیض الکاشانی منتشر کرد.
مسائل خاص :
خوانساری و شیخ یوسف بحرانی ملامحسن را از علمای اخباری دانسته اند. نوشته های فیض این ادعا را تقویت می کند. با این حال، در بسیاری از مسائل او دیدگاه های مستقلی داشت؛ در اینجا برخی از دیدگاه های خاص او آمده است:
جواز غنا و نواختن موسیقی: فیض به برخی از احادیث متوسل می شود که نشان دهد غناء تنها زمانی حرام است که با برخی از اعمال حرام از جمله قمار، روابط زن و مرد، گوش دادن مردان به آواز زنان و … حاوی کلمات اشتباه در غیر این صورت فی نفسه منعی ندارد.
یک چیز نجس شرعی، چیزهای دیگر را نجس نمی کند.
آب اندک اگر به چیز نجسی برخورد کند، نجس نمی شود.
کافران برای همیشه در جهنم نمی مانند.
اهل اجتهاد حتی اگر بزرگترین علما باشند بازخرید نمی شوند.
سن بلوغ با توجه به احکام مختلف شرعی متفاوت است.
غروب شرعی زمانی رخ می دهد که خورشید از چشم غایب باشد در صورتی که مانعی نباشد.
در مش، لازم نیست سر یا پا خشک باشند.
هر غسل (غسل شرعی) برای وضو کافی است.
نماز جمعه یک واجب فردی (الواجب العینی) برای هر مسلمان است. نماز جمعه فیض در کاشان و قمصر برگزار شد. وی درخواست شاه صفی مبنی بر اقامه نماز جمعه در اصفهان را نپذیرفت، اما درخواست شاه عباس دوم را مبنی بر اقامه این نماز در مسجد عتیق اصفهان پذیرفت.
گردآوری: بخش مذهبی موزستان
